بخشی از مقاله
مقایسه خصوصیات کمی و کیفی ارقام تجارتی چغندر قند در آب و هوای منطقه مغان
به منظور بررسی سازگاری ارقام اصلاح شده چغندر قند و با توجه به اقلیمهای مختلف کشور که از گرمسیر معتدل تا سردسیر تشکیل شده است ، ارقام تجارتی متفاوتی مورد نیاز است تا در این دامنه از تغییرات آب و هوایی مورد کشت قرار گیرند. اصلاح ارقام جدید قبل از معرفی و ثبت در سازمان تحقیقات ، آموزش و ترویج کشاورزی مستلزم آزمون و بررسیهای مزرعـه ای در منـاطق مختلـف اسـت تـا سازگاری آن نیز مشخص گردد. فلذا ضرورت دارد که ارقام تجارتی منوژرم چغندر قند تولید داخل به همراه ارقـام هیبریـد در دسـت معرفی در شرایط آب و هوایی متفاوت مناطق چغندرکاری کشور از لحاظ کمی و کیفی و دیگر خصوصـیات زراعـی بررسـی شـوند. بـه همین منظور مشکلات موجود در هر منطقه، با جمع آوری اطلاعات دقیق و نتایج آزمایشات انجام شده قابل پیگیری و بررسـی بـوده واز این طریق نقاط ضعف و قوت ارقام توزیع شده مشخص میشود. این طرح در سال زراعی 1391 در شهرستان پارس آباد مغـان در قالـب طرح بلوکهای کامل تصادفی بمورد اجرا گذاشته شد. بررسی انجام شده بر روی ارقام از نظر عملکـرد ریشـه در شهرسـتان پـارس آبـاد نشان میدهد بین ارقام در سطح احتمال پنج درصد وجود داشت . رقم (261*231)*27102- S1.2 با عملکـرد ریشـه 84/44 تـن
در هکتار بیشترین مقدار را بخود اختصاص داد. میانگین آزمایش 71 تن در هکتار بود. از نظر درصد قند رقـم شـیرین بـا درصـد قنـد
14/28 بیشترین و رقم گدوک با درصد قند 8/78 کمترین مقدار را بخود اختصاص داد. میانگین آزمایش 11/94 بود.
واژه های کلیدی: چغندرقند عملکرد ریشه، درصد قند، کمی و کیفی و دشت مغان
مقدمه:
انعطاف پذیری یکی از خواص مهم موجود زنده برای تنظیم وضعیت رشد خود نسبت بـه محـیط مـی باشـد و دو نـوع انعطـاف پـذیری رشدی و ژنتیکی تعریف شده است. انعطاف پذیری رشد به تحمل یک ژنوتیپ و یا گروهی از گیاهان با ریختـه ارثـی مشـابه نسـبت بـه تغییرات محیطی اطلاق می شود. انعطاف پذیری ژنتیکی به حالتی گفته می شود که یک جامعـه عملکـرد خـود را در شـرایط متفـاوت حفظ نماید(.(Lerner, 1954
از نقطه نظر زراعی ارقام با سازگاری عمومی در نتیجه انتخاب نتاجی که قادر به واکنش مناسبی در قبال تغییرات در حیطـه وسـیعی از محیط ها باشند بدست می آیند(انصاری و همکاران .(1375
عوامل گونانگون و متعددی بر درصد قند عملکرد ریشه گیاه چغندرقند تأثیر می گذارند که از میان آنها نقش عوامل ژنتیکـی، اقلیمـی و مدیریت تغذیه ای و خسارت آفات و بیماریها بخوبی شناخته شده اند. مطالعه تأثیر پارامترهـای اقلـیم بـر کمیـت و کیفیـت چغندرقنـد عموما" به لحاظ مشکلات این گونه مطالعات کمتر انجام شده است. بیشتر اطلاعات موجود به مشاهدات تصادفی در شـرایط مزرعـه بـر می گردد که در آنها ارتباط عملکرد با عوامل اقلیمی نظیر درجه حرارت، نور، روزهای یخبندان، وضعیت ابری هوا، سـرعت بـاد و میـزان بارندگی بررسی شده است.(.(Akson et al 1979
از میان عوامل اقلیمی نقش درجه حرارت در کاهش و افزایش عملکرد ریشه، درصـد قنـد و عملکـرد قنـد سـفید بخـوبی مطالعـه شـده است(.(Ulrich 1952,1955,1956 بنا بـر گـزارش (Ulrich 1956) تغییـر درجـه حـرارت روز از 24-26 درجـه سـانتی گـراد تـأثیر محسوسی بر درصد قند دارد. در این مطالعه بیشترین درصد قند در دمای 24 تا 22 درجه سانتی گراد تولید گردید و با افـزایش درجـه
حرارت تا 26 درجه سانتی گراد کاهش قابل توجهی در آن ایجاد شد. وزن تک غده با بالا رفتن دما از 23-26 درجه سانتی گراد به زور معنی داری افزایش پیدا کرد و بالاخره ماکزیمم عملکرد شکر در دمای 23 درجه سانتی گراد حاصل شد.
(Ulrich 1955) دریافت که ازت قابل جذب و درجه حرارت اواخر فصل رشد بر درصد قند مؤثر می باشند. در اواخر فصل رشد با وجـود فراوانی ازت قابل جذب ، کاهش دما از 17 به 14 درجه سانتی گراد موجب افزایش درصد قند از 8 به 12 درصد شده بـود. نتـایج فـوق سهم پارامترهای اقلیمی در کاهش یا افزایش عملکرد ریشه و درصد قند را مشخص نموده و در این راسـتا واکـنش ارقـام چغندرقنـد را بایستی با توجه به شرایط متفاوت محیطی در نظر گرفت.
. الدریج 2444)،(Eldredge در ایستگاه آزمایش Malheor با همکاری دانشگاه ایالتی Oregon, Idaho، همه سـاله تعـدادی از ارقـام چغندرقند در سه منطقه به منظور شناسایی ارقام برتر از نظر بالا بودن عملکرد شکر و کیفیت ریشه مورد ارزیابی قرار میدهنـد سـپس یک کمیته ارزشیابی بر اساس نتایج بدست آمده از آزمایشها، نسبت به معرفی رقم مناسب به چغندرکاران تصمیم گیری مینمایند.
کیفیت محصولات کشاورزی به ویژه چغندرقند همبستگی به نزولات جوی و مناسب بودن شرایط اب و هوایی در هر سال دارد. اقلیم و اب و هوا به مقدار قابل ملاحظه ای طی سالهای مختلف و همچنین در مقایسه با سالهای قبل و میانگین بلند مـدت متغییـر اسـت. ایـن تغییرات اقلیمی در هر منطقه عامل تغییر در عملکرد کمی و کیفی محصولات زراعی بین سال های مختلف است(.(Habibi 2002
پرویزی و همکاران (1375) به منظور یافتن پارامتر پایداری و تعیین روابط بین آنها در چغندرقند، 13 رقم از ارقام تجـارتی چغندرقنـد را در 11 منطقه از نظر عملکرد ریشه، عیارقند، عملکرد قند ناخالص، عملکرد شکر سفید به مدت 14 سال مورد بررسی و تجزیه تحلیل قرار دادند. تجزیه پایداری برای عملکرد ریشه ، عملکرد شکر سفید و عملکرد شکر ناخالص نشان داد که رقم PP22 بـه خـاطر عملکـرد ریشه و عملکرد شکر بالا و ضریب رگرسیون و اکی والان نسبتاً کم، رقم پایدار و مقاوم به تغییرات محیطی میباشد و رقـم PP.8 از نظـر پایداری صفات فوق پس از رقم PP22 قرار دارد.
(Gyllenspetz, 1988) اثر متقابل ژنوتیپ و محیط و همچنین معیارهای پایداری سه دسته از ارقام و لاین های چغندرقنـد ترپلوئیـد، دیپلوئید و هیبریدهای F1 را از نظر صفات عملکرد ریشع ، درصدقند، عملکرد شکر، پتاسیم، سدیم و ازت مضره مورد مطالعـه قـرار داد. دو صفت عملکرد ریشه و عملکرد قند اثر متقابل کمی با محیط نشان دادند. طبق نتایج حاصلاه، درصد قنـد، تحـت تـاثیر محـیط قـرار گرفت و خصوصیات کیفی شامل سدیم، پتاسیم و ازت مضره اثر متقابل بالایی نسبت به محیط در مقایسه با دو صفت عملکـرد ریشـه و
عملکرد قند نشان دادند. همچنین در این تحقیق پارامترهای پایـداری ضـریب رگرسـیون، انحـراف از رگرسـیون، اکـووالانس و ضـریب تشخیص مورد بررسی قرار گرفتند. واریته های با عملکرد بالا بسیار ناپایدارتر از واریته ای با عملکرد متوسط بودند. همچنین واریتـه هـا نسبت به محیط هایی با عملکرد به شدت واکنش نشان دادند. پارامترهای پایداری برای کلیه خصوصیات بـا یکـدیگر همبسـتگی نشـان دادند. ارتباط خوبی بین اکووالانس و ضریب تشخیص مشاهده شد نهایتاً این محقق اظهار داشت که انحراف از خط رگرسیون مـیتوانـد به عنوان یک پارامتر پایداری مناسب مورد استفاده قرار گیرد.
نتایج و بحث:
عملکرد ریشه:
جدول تجزیه واریانس اختلاف معنی داری بین ارقام مورد بررسی در سطح پنج درصد نشان نمی دهد(جـدول شـماره.(1 میـانگین آزمایش66/24 تن در هکتار بود. رقم Isella با عملکرد ریشه 94/48 تن در هکتار بیشترین مقدار را بخـود اختصـاص داد. و بـا ارقـام
(261*231)*27117-S1.38 و SBSI005 در یک گروه قرارگرفت. کمترین مقدار محصول ریشه را رقـم Shirin بـا عملکـرد ریشـه
54/38 بخود اختصاص داد. میانگین آزمایش 66/24 تن در هکتار بود.
درصد قند:
از نظر درصد قند بین ارقام مختلف در سطح %5 اختلاف معنی داری وجود داشت. از نظر درصد قند رقم Isella با درصـد قنـد 12/74
بیشترین و رقم (261*231)*27102-S1.44 با درصد قند 9/61 کمترین مقدار را بخود اختصـاص داد. میـانگین آزمـایش 11/15
بود( جدول شماره.(2
درصد قند قابل استحصال :
از نظر درصد قند قابل استحصال بین ارقام مختلف در سطح یک درصد اختلاف معنی داری وجود نداشـت. بیشـترین درصـد قنـد قابـل استحصال مربوط به رقم Isella به میزان 9/77 درصـد و کمتـرین مقداربـه رقـم(261*231)*27102-S1.44 بـا درصـد قنـد قابـل استحصال به مقدار 6 درصد تعلق داشت. میانگین آزمایش 8/17درصد بود( جدول شماره .(2
میزان قند ناخالص:
بررسی جدول تجزیه واریانس نشان می دهد از نظر میزان قند ناخالص بین ارقام مختلف در سطح یک درصد اختلاف معنی داری وجود دارد. بیشترین قند ناخالص مربوط به رقم Isella به میـزان 11/63 تـن در هکتـارو کمتـرین میـزان را رقـم (261*231)*27102-S1.44 به میزان 5/65 تن بخود اختصاص داده است . اختلاف از میانگین آزمایش (7/45) در سطح پنج درصد معنی داراست( جدول
شماره .(2
محصول شکر سفید:
از نظر میزان قند خالص بین ارقام مختلف در سطح یک درصد اختلاف معنی داری وجود داشت. بیشترین قند خـالص مربـوط به رقم Isella به میزان 8/95 تن در هکتارو کمترین میزان را رقم (261*231)*27102-S1.44 به میزان 3/48 تن بخـود اختصـاص داده است. ارقام SBSI004 ، SBSI005، (7112*SB36)*SH-1-HSF.5 با شاهد آزمـایش در یـک گـروه قـرار گرفـت. اخـتلاف از
میانگین آزمایش (8/95) در سطح %5 معنی داراست( جدول شماره .(2
