بخشی از مقاله
از عمدهترین مشکلاتی که هر ساله خسارات زیادي به نهالستانهاي مناطق خشک و نیمه خشک کشور وارد میکند،بیماري سرخشکیدگی نهالهاست. از جمله عوامل این بیماري حضور قارچهاي خاكزي است که زندگی ساپروفیتی دارند و به مرور به اندامهاي تحتانی گیاه آسیب وارد میکنند و منجر به پژمردگی آنها میگردند، به طوري که نهالهاي مبتلا شش ماه تا یکسال پس از کاشت علایم پژمردگی، پوسیدگی ریشه و زرد شدن سوزنها را نشان میدهند.
متاسفانه به دلیل ضعف مدیریت نهالستانها عوامل دیگري نیز این بیماري را تشدید میکند . رعایت نکردن نکاتی چون اصول صحیح آبیاري، عدم زهکشی مناسب در بسترهاي کاشت، شوري خاك نهالستان و مسمومیت ناشی از آن،سالهاست که هزینههاي بسیاري را بر نهالستانهاي ما تحمیل میکند. این مطالعه در نهالستان سبحان واقع در منطقه قزوین ، به دنبال تعیین عامل بیماري نهالهاي کاج تهران - Pinus eldarica - انجام گرفت. با انجام تست بیماريزایی، نوعی قارچ خاكزي بهنام Fusarium oxysporum var.redolens به عنوان ساپروفیت تشخیص داده شد، بررسیها در قالب طرح کرتهاي خرد شده جهت تعیین تاثیر شوري خاك روي میزان بیماري نهالهاي کاج تهران انجام گرفت. با اعمال روش آبشویی مناسب از میزان شوري خاك بستر کاشت نهالها کاسته شد و با شاهد،مورد مقایسه قرار گرفت. مقایسه میانگین تیمارها در آزمون دانکن در سطح 1% نشان داد که بین تیمار کاهش شوري خاك و شاهد تفاوت معنی داري وجود دارد. بهطوریکه کاهش شوري خاك در تیمارها باعث کاهش بیماري به میزان 25% در مقایسه با نهالهاي شاهد آلوده به قارچ مورد نظر شد.
واژگان کلیدي:کاج تهران، شوري خاك، فوزاریوم، نهالستان
مقدمه
نهالستان سبحان واقع در قزوین، یکی از نهالستانهاي واقع در منطقه نیمه خشک کشور است که هر ساله درصدزیادي از نهالهاي سوزنی برگ تولید شده در آن بهویژه، نهال کاج تهران، بهدلیل سرخشکیدگی از بین میروند .
جهت تشخیص علت بیماري، نمونه برداري از ریشههاي آلوده انجام گرفت و پس از انجام تست بیماريزایی، عاملبیماريزا در این منطقه قارچ Fusarium oxysporum var.redolens تشخیص داده شد. این گونهي بیماريزاکه انتشار جهانی دارد، مهمترین گونه فوزاریوم و از منابع آلوده کننده خاك است که حضور و فعالیت آن در خاك به شدت تولید آلودگی میکند. خصوصا در محصولات کشاورزي شیرابهاي که بر اثر تکثیر این قارچ در خاك مزارع انتشار مییابد شدیدا براي انسان مسمومیتزا است. نحوه عملکرد این قارچ طوري است که پس از حمله به آوندهاي چوبی میتواند خود را از ریشه به ساقه یا شاخه رسانیده و با مسدود نمودن آوندها موجب مرگ میزبان گردد.
پژمردگی ناشی از فوزاریوم در مناطق گرمسیر و خاکهاي سبک - شنی - بیشتر متداول است - بلانچارد،. - 1371 نکته قابل توجه این است که استفاده مداوم از قارچکشها و مواد شیمیایی جهت کنترل این عوامل به لحاظ زیست محیطی اثرات مخرب زیادي دارد و گذشته از هزینه هاي بسیار، خود منشاء آلودگی در منابع زیستی است؛ لذا باید با مدیریت صحیح آب و خاك و اعمال روشهاي نوین آبخیزداري که از علوم مادر منابع طبیعی بهشمار می آید، برخی بینظمی اي موجود در خاك اعم از شوري بالاو عدم زهکشی مناسب را کنترل کرد.
تحقیقات نشان داده نقش عناصر غذایی و املاح موجود در خاك در فعالیت میکرو ارگانیسمها و میزان آلودگی ناشی از آنها بسیار موثر است. البته متاسفانه در زمینه نقش شوري خاك بر بیماريهاي گیاهان مرتعی و جنگلی مطالعات انجام شده کافی نیست اما در ارتباط با گونه هاي کشاورزي تحقیقات بیشتري انجام گرفته است.
شوري خاك به سه طریق روي گیاهان تاثیر می گذارد: - 1 - تنش اسمزي ، کاهش قابلیت استفاده آب ، - 2 - تنش یونی و - 3 - تغییرات در تعادل یونی سلول.
بسیاري از فرایندهاي فیزیولوژیکی تحت تاثیر شوري قرار می گیرند و بارزترین اثر شوري، کاهش رشد سلولها،کندي رشد گیاه و کمتر شدن سطح برگ میباشد. این تغییرات گیاه رادر مقابل حمله قارچ آسیب پذیرترمیکند
در لنسینگ شرقی میشیگان آمریکا تحقیقی در مورد اثر شوري خاك بر بیماريزایی قارچ Fusariumsambucinum، روي گونه اي از سیب زمینی صورت گرفته که نتیجه آن افزایش بیماريزایی قارچ مذکور بر اثرٍ اعمال تیمارهاي افزایش شوري خاك است Dzengeleski - و همکاران،. - 2001
مطالعه روي ضعف فیزیولوژي کاج تهران در پارك چیتگر و بررسی توده هاي شاداب و پژمرده، رژیم آبیاري آنها ،عوامل فیزیولوژي ، آفات و امراض، نشان داد که علل خشکیدگی این سوزنی برگان مجموعه اي از این عوامل است:
عوامل فیزیولوژیک مثل کمبود ازت در بعضی از تودهها ، اسیدي و غیرفعال بودن هوموس تولید شده، خاك کم عمق،بافت نسبتاً شنی با ظرفیت آب پایین و رژیم آبیاري نامناسب - شیبانی، .
مطالعه برهمکنش شوري خاك و قارچ P. citrophthora در میزان رشد و آلودگی ریشه پسته با اجراي تیمارهاي شوري، قبل و بعد از مایهزنی نشان داده که تنش شوري موجب افزایش درصد آلودگی قطعات ریشه، بهویژه در سطوح بالاي شوري میشود
اصولا افزایش کودهاي پتاسی بر مقدار کل شوري خاك میافزاید و شوري نیز جذب عناصر کم مصرف را دچار اختلال میکندپس باید در انتخاب نوع و سطوح کود پتاسه با توجه به میزان شوري آنها، دقت نمود تا بهترین نتیجه از کوددهی حاصل شود و شرایط براي رشد قارچها فراهم نگردد.
تحقیق حاضر با هدف تعیین تاثیر شوري خاك در میزان آلودگی ایجاد شده ناشی از قارچ فوزاریوم در ریشه نهال کاج تهران انجام گرفته تا با ارائه راهکارهایی براي کنترل این بیماري از صدمات مالی وارده به این واحد تولیدي و نیز گسترش آلودگی منابع خاکی جلوگیري گردد.
مواد و روشها
-1 موقعیت منطقه
نهالستان سبحان در 20 کیلومتري جنوب غربی شهر قزوین در36 درجه و 10 دقیقه عرض جغرافیایی و 49 درجه و 45دقیقه طول جغرافیایی قرار دارد. منطقه از لحاظ اقلیمی نیمه خشک و از لحاظ توپوگرافی منطقه اي دشتی و عاري از پستی و بلندي است. ارتفاع از سطح دریا 1350 متر است. متوسط بارندگی 260 میلیمتر در سال و حداکثر و حداقل رطوبت نسبی به ترتیب %75 و %35 می باشد. متوسط، حداقل و حداکثر درجه حرارت سالیانه به ترتیب 23/6 ، 0/66 و46/6 درجه سانتی گراد است.
-2 آزمایشات خاکشناسی :
براي انجام آزمایشات فیزیکی و شیمیایی خاك، به جهت اطلاع کامل از وضعیت تغذیه ریشه ، از عمق 20 5 سانتی متري خاك، که در برگیرنده ریشه نهالها بود، نمونهبرداري انجام گرفت . آزمایشات شیمیایی خاك، شامل اندازهگیري PH، هدایت الکتریکی، ازت، فسفر، سدیم، پتاسیم، کلسیم ، منیزیم، کربن آلی، کربنات کلسیم و تجزیه فیزیکی خاك شامل وزن مخصوص حقیقی، وزن مخصوص ظاهري و بافت خاك انجام شد.
-3 جدا سازي قارچ عامل بیماري و اثبات بیماري زایی آن
به منظور تشخیص عامل بیماريزا ، تعدادي از نهالهاي بیمار کاج تهران از نهالستان جمع آوري شده ، به آزمایشگاه انتقال یافتند. ساقه ، ریشه و طوقه این گیاهان به مدت سه دقیقه با جریان آب ملایم شسته شد . قطعاتی به طول یک سانتی متر از ریشه ، طوقه و ساقههاي آلوده تهیه گردید. این قطعات به مدت 30 ثانیه در محلول هیپوکلریت سدیم 5 رصد، ضد عفونی و در تشتک هاي پتري به قطر 9 سانتی متر حاوي محیط کشت PDA - عصاره سیب زمینی، قند
