بخشی از مقاله
چکیده
کشور ایران به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی، اقلیمی و مکانی خود در معرض وقوع زلزله های متعدد و شدید قرار دارد، بنابر این مطالعات و تحقیقاتی در رابطه با لرزه زمین ساخت، آنالیز ریسک و پهنه بندی خطر زمین لرزه در مناطق لرزه خیز کشور ضروری و حائز اهمیت میباشد. در اطراف شهر یاسوج با توجه به قرار گرفتن در امتداد رشته کوه زاگرس و مرز صفحات ایران و عربستان گسلهای زیادی پراکنده اند و خطر زمین لرزه بالا میباشد. با توجه به افزایش روند ساخت و ساز، فعالیتهای عمرانی و نوپا بودن شهر ضرورت مطالعاتی در رابطه با لرزه خیزی و پهنه بندی خطر زمین لرزه حس میشود.
در راستای رسیدن به اهداف فوق و برای تعیین ایمنی ساختگاه سازه ها و کمک به طراحان در ساختن سازه های مقاوم و ایمن در شهر یاسوج با استفاده از مطالعات پهنه بندی لرزه ای و تاثیر عوامل ساختگاهی مشخصات زلزله های ورودی از جمله شتاب ماکزیمم، پریود غالب و ضریب بزرگنمایی در نقاط مختلف سطح زمین تعیین گردیده است. با توجه به مشخصات زلزله در سطح زمین ایمن بودن منطقه ساختگاه برای ساخت و احداث سازه های مورد نظر معلوم می گردد.
بر پایه نتایج بدست آمده مناطق شمالی و شمال شرق شهر یاسوج به دلیل نزدیکی زیاد به گسل دنا دارای بیشترین شتاب روی سنگ بستر میباشند. همچنین در مناطق شرقی شهر یاسوج بدلیل نزدیکی به ارتفاعات دنا عمق سنگ بستر کمتر بوده و شتاب روی سطح زمین مقادیر بیشتری را داراست. براساس یافته های این تحقیق احداث ساختمانهای با ارتفاع کم - پریود کم - در مناطق جنوبی و با ارتفاع بیشتر - پریود بیشتر - در مناطق شمالی شهر پیشنهاد گردیده است.
۱-مقدمه
جهت ایمنی ساختگاه مطالعات لرزه خیزی و پهنه بندی لرزه ای مناطق مختلف لازم و ضروری بنظر میرسد. ایمن سازی ساختگاه و نقش شرایط ساختگاهی در تغییر ماهیت زلزله محتمل در مناطق مختلف تا اوایل دهه ١٩٦٠کمتر مورد توجه محققان قرار میگرفت. در دهه ١٩٦٠ و پس از آن توجه محققان به تاثیر عوامل ساختگاهی در تغییر ماهیت زلزله بیشتر شد نهشته های خاک همانند فیلتری در مقابل حرکت ورودی زلزله سنگ بستر عمل میکنند و بر شتاب، سرعت، تغییرمکان وپریود غالب تاثیر فراوانی دارند.
با استفاده از مطالعات پهنه بندی لرزه ای و تاثیر عوامل ساختگاهی مشخصات زلزله های ورودی از جمله شتاب ماکزیمم،پریود غالب و ضریب بزرگنمایی در نقاط مختلف سطح زمین تعیین میشود. با توجه به مشخصات زلزله در سطح زمین مشخص میشود که در آن منطقه ساختگاه برای ساخت و احداث چه سازه هایی ایمن میباشد. در راستای رسیدن به اهداف فوق یعنی تعیین ایمنی ساختگاه سازه ها و کمک به طراحان در ساختن سازه های مقاوم و ایمن در شهر یاسوج این تحقیق انجام شده است.
۲- بررسی لرزهزمین ساخت شهر یاسوج
شرایط لرزه زمین ساخت شهر یاسوج و محدوده اطراف آن تا شعاع ١٠٠ کیلومتری مورد مطالعه قرار گرفته است. بر اساس تحقیقات پیشین چهار نوع تقسیم بندی ایالتها و مناطق لرزهزمین ساخت برای منطقه مشخص شده است
بربریان چهار ناحیه اساسی لرزهزمین ساخت را برای ایران در نظر گرفت. بر اساس این تقسیمات شهر یاسوج در ناحیه زاگرس قرار میگیرد.
نوروزی ٢٣ ایالت لرزه زمین ساخت را از یکدیگر تفکیک نموده است که بر این اساس یاسوج تقریبا بین ایالتهای ٧ و ٨ یعنی فارس و ارتفاعات زاگرس قرار می گیرد که اتفاقا این دو ایالت کمترین دوره بازگشت - بیشترین تعداد وقوع - را در مورد زمین لرزه های کوچک و متوسط - تا ٥/٦ ریشتر - دارا می باشند.
ﭖ - تقسیم بندی گروه لرزه زمین ساخت پهنه بندی خطر نسبی زمین لرزه در ایران : بر اساس مطالعات پهنه بندی خطر نسبی زمین لرزه در ایران، از مجموعه مطالعات طرح کالبدی ملی ایران که توسط مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران صورت گرفت، ١٠ منطقه در ایران تفکیک شده اند که در نتیجه شهر یاسوج در منتهی الیه شرقی منطقه خوزستان قرار گرفته است.
منطقه خوزستان - شامل استانهای خوزستان و کهکیلویه و بویراحمد - از دیدگاه زمین ساختی در زیر گروه های زاگرس چین خورده-رانده شده و زاگرس کوهپایه ای - فرونشست دزفول - قرار می گیرد. مرز بین این دو زیر گروه، گسله خمش لبه کوهستان است که سبب تمایز بخش چین خورده-رانده شده زاگرس از زاگرس کوهپایه ای می شود و با تکاپوی خود زمینلرزه های سهمگینی را موجب شده است.
در این تقسیم بندی بر اساس زلزله های سالهای ١٩٠٠ تا ١٩٩٢ ، کشور ایران به ٢٧ ایالت لرزه زمین ساخت تقسیم بندی گردیده که شهر یاسوج در ایالت لرزه زمین ساخت زاگرس چین -خورده قرار می گیرد و محدوده شعاع ١٠٠ کیلومتری آن قسمتی از ایالتهای شیراز-کازرون و دزفول-شوشتر را نیز در بر می گیرد. احتمال وقوع زلزله هایی با شدت زیاد در این منطقه کم است و به عبارت دیگر این منطقه از نظر لرزه خیزی منطقه نیمه فعال محسوب می شود. بنابراین مشاهده می شود که این شهر بر اساس همه تقسیم بندیها در منطقه ای کاملا لرزه خیز قرار دارد.
۳- بررسی گسلهای مهم اطراف یاسوج - تا شعاع ١٠٠ کیلومتری -
در این تحقیق به منظور بررسی گسلهای مهم اطراف یاسوج از دو نقشه سایزموتکتونیک نوگل سادات ]۲[ و رمضی ]۳[ استفاده شده است. مهمترین گسلی که در محدوده مورد بررسی به چشم میخورد گسل اصلی زاگرس است که کمترین فاصله نزدیکترین قطعه آن از شهر یاسوج ٧٠ تا ٨٠ کیلومتر می باشد. گسل مهم دیگر، گسل قطر-کازرون است که فاصله نزدیکترین قطعه آن از شهر یاسوج بر اساس نقشه رمضی در حدود ٢٠ کیلومتر و بر اساس نقشه نوگل در حدود ٧٠ کیلومتر است.
نزدیکترین گسل به شهر یاسوج گسل دنا است که فاصله ای کمتر از ١٠ کیلومتر تا شهر یاسوج دارد و به همین سبب به نظر می رسد که بیشترین شتاب را در پهنه مورد نظر ایجاد کند. علاوه بر گسلهای فوق دو گسل میشگان و دشت ارﮊن نیز در فواصل دورتر نسبت به شهر یاسوج قرار دارند - به ترتیب حدود ٨٥ و ١٠٠ کیلومتر - که با توجه به طول و فاصله آنها، از درجه اهمیت کمتری نسبت به سه گسل اول برخوردارند.
۴- محاسبه توان لرزه زایی گسلها
با توجه به اینکه از روش تحلیلی برای پهنه بندی خطر زمین لرزه در شهر یاسوج استفاده شده است و در این روش حداکثر شتاب محتمل - MCL - قابل محاسبه است بنابراین لازم است تا حداکثر توان لرزه زایی هر گسل محاسبه شود. به منظور محاسبه توان لرزه زایی گسلها روشهای مختلفی وجود دارد. یک روش این است که از تاریخچه زلزله های قبلی که در حوالی هر گسل اتفاق افتادهاند استفاده شود که این روش بدلیل وجود خطای تعیین بزرگا و خطای مکانیابی زلزله های تاریخی معمولا روش مناسبی نیست ضمن اینکه بزرگترین زلزله محتمل - MCL - ممکن است تا زمان پهنه بندی یک محل، در آن محل اتفاق نیفتاده باشد.
روش مناسب دیگر استفاده از مختصات یک گسل شامل طول گسیختگی، عرض گسیختگی، سازوکار و جابجایی می باشد که در این زمینه و بخصوص در رابطه با طول گسل کارهای زیادی انجام گرفته است و روابط مختلفی بین طول گسل و بزرگای زلزله بدست آمده است. در اینجا تعدادی از این روابط ارائه شده و سپس با توجه به طول گسلها توان لرزه زایی هر گسل از روابط مختلف محاسبه و مقایسه می شوند ]۱-۴.[ در سال ١٩٨٥، تاکر برای زلزله های با بزرگی بین ٥ تا ٨ در آمریکا رابطه ذیل را ارائه کرد که در آن L طول گسیختگی بر حسب کیلومتراست و MS بزرگای زلزله بر مبنای امواج سطحی در مقیاس ریشتر میباشد.
