بخشی از مقاله
چکیده
مسئله فرار آب از تکیهگاه و پی سدها در نواحی کارستی یکی از مسائلی است که در مطالعات مورد توجه قرار میگیرد. در این مطالعه سعی شده تا با تلفیق نتایج مطالعات هیدروژئولوژي و زمین شناسی مهندسی براي شناسایی بهتر چنین مناطقی اقدام گردد. بدین منظور سد سیمره انتخاب گردیده است. پس به جمعآوري دادههاي مورد نیاز اولیه، بررسی رابطه نفوذپذیري با فراوانی درزهها و حفرات انحلالی نسبت به عمق پرداخته شد. سپس دادهها استانداردسازي شده و در نهایت از دادههاي سطح تراز آب رودخانه سیمره و گمانهها براي تعیین محدوده نوسانات آب زیرزمینی استفاده گردید. در ابتدا مشخص گردید که در بعضی از گمانهها رابطه مشخصی بین فراوانی درزه یا حفرات و یا هر دو با نفوذپذیري وجود ندارد. دادههاي استاندارد شده این رابطه را بطور نسبی بارز نمودند اما باز توان پاسخگویی یا پیش بینی افق اصلی فرار آب را نداشتند. داده هاي سطح آب نشان داد که رودخانه سیمره به عنوان سطح اساس فرسایش منطقه عمل میکند و همین امر باعث شده است که تمرکز آب زیرزمینی در تعداد محدودي از درزهها صورت گیرد و باعث ایجاد یک افق مهم فرار آب در تراز رودخانه گردد.
کلمات کلیدي: کارست، فرار آب، سد سیمره.
1مقدمه
مسئله فرار آب از تکیهگاه و پی سد یکی از معضلاتی است که در هنگام احداث سد مورد توجه قرار میگیرد. در سدهایی که بخشی از آنها یا کل آن ها بر روي لایههاي کارستی قرار میگیرد، نگرانی چندین برابر میشود. وجود درز و شکاف و بخصوص حفرات انحلالی این امکان را ایجاد میکنند که آب در هنگام آبگیري به سمت یک یا تعدادي از آنها منحرف شده و پس از نفوذ در آن به نواحی دور از مخزن سد انتقال یابد - . - Milanovic, 2004در نتیجه ممکن است چشمهاي پر آبتر شده یا آنکه چشمه جدیدي ظاهر شود و حتی امکان دارد آب فرار کرده، ظهور سطحی نیابد. میزان فرار آب ممکن است خیلی کم باشد، که ترجیحأ به آن نشت می گویند، اما در مواردي میزان فرار آب بهقدري زیاد میشود که اجازه نخواهد داد تا حجم مخزن به آستانه طراحی برسد.
چنین مواردي در بسیاري از سدهاي کارستی دنیا و ایران همچون سد لار و شهید عباسپور مشاهده شده است. راه درمانی که براي ممانعت از فرار آب همیشه پیشنهاد میشود، استفاده از پرده ترزیق میباشد.در ایران سازندهاي کارستی %11 سطح را میپوشانند . - Raeisi and Kowsar, 1997 - معمولأ در محلهایی که رودخانههاي پرآب با این سازندها برخورد میکنند، آنها را میبرند و با ایجاد تنگه یا دره، محل مناسبی را از نظر مورفولوژي سطحی براي احداث سد ایجاد میکنند. مطالعه شرایط زیرسطحی با حفر گمانههاي ژئوتکنیکی در محدوده سدها صورت میپذیرد. در این تحقیق هدف اینست تا مشخص شود که مطالعات تلفیقی گمانههاي ژئوتکنیکی به همراه بررسی شرایط هیدروژئولوژیکی، پتانسیل بسیار مناسبی را براي شناسایی افق هاي احتمالی فرار آب ایجاد میکنند که در پیشبینی فرار آب بسیار موثرتر خواهند بود. بدین منظور سد سیمره در استان ایلام که داراي تکیهگاههاي آهکی است براي این مطالعه انتخاب گردیده است.
2 اطلاعات عمومی
1-2 زمین شناسی و هیدروژئولوژي
ساختگاه سد بر روي رودخانه سیمره و در حدود 40 کیلومتري شمال غرب شهرستان دره شهر در محدوده طول جغرافیاییَ46، 45˚ تاَ30 ، 47˚ شرقی و عرض جغرافیاییَ00، 33˚ تاَ30 ، 33˚ شمالی در رشتهکوههاي زاگرس، بین دو استان ایلام و لرستان واقع شده است - مهاب قدس، . - 1381 سد سیمره بر روي تاقدیس راوندي احداث شده است و در حال آبگیري میباشد - شکل. - 1 تاقدیس از سازند آهکی-دولومیتی آسماري تشکیل شده که در زیر آن سازند گورپی با جنس غالب مارن و بر روي آن سازند گچساران که ژیپس و مارن دارد، ساندویچ شده است - شکل. - 2 در محل سد، سازند گچساران در پاي تاقدیس و در زیر آبرفت نازكلایه قرار میگیرد.رودخانه سیمره با متوسط آبدهی 12/5 مترمکعب بر ثانیه، با بریدن سازند آسماري، دره عمیقی با دیواره قائم ایجاد کرده است که محل سد در همین تنگه قرار دارد.
در محل تنگه، پابده در اعماق زیادتري از بستر رودخانه قرار گرفته و اجازه میدهد که در بین دو یال شمالی و جنوبی تاقدیس ارتباط هیدرولیکی برقرار گردد . - Ashjari, 2007 - منبع تغذیه آبخوان، بارندگی بوده که به صورت تغذیه افشان از طریق درز و شکاف وارد آبخوان شده و تقریبأ تمامی آن به سمت رودخانه سیمره حرکت مینماید. در طرفین رودخانه سیمره، چشمههاي زیادي قرار دارند که 39 چشمه در کناره راست و دو چشمه در پهلوي چپ میباشد. رودخانه در واقع سطح اساس فرسایش آبخوان بوده و باعث تمرکز جریان زیرزمینی در آن محدوده شده است. متوسط بارندگی در تاقدیس راوندي 220 میلیمتر در سال 1377-1378 توسط اسدپور - 1380 - گزارش شده است.
