بخشی از مقاله
چکیده
در عصر حاضر محیطهای زیست طبیعی در حال تغییر سریع از نواحی اکولوژیکی بکر و با ارزش به نواحی از هم گسیخته اختلال یافته هستند. افزایش بهرهوری از مواهب طبیعی، توسعه ناپایدار و به دنبال آن افزایش فاکتورهای زیستمحیطی مرگ و میر از عمده مسائل و مشکلات محیطهای زیست طبیعی بشمار میآیند و با عنوان بحران زیستمحیطی شناخته میشوند، به مرور زمان زندگی طبیعی، چرخه و زنجیره حیات را دچار اختلالات کردهاند و بخش عظیمی از مناظر طبیعی نابود شدهاند. امروزه بشر در صدد یافتن راه حلی برای بحران بوجود آمده است. بسیاری از طراحان محیط نظیر معماران منظر راهکارهای نوین علمی با عنوان راهکارهای سبز را راه نجات تشخیص دادهاند. ارائه ایدههایی که بتواند پیوند با طبیعت را مستحکمتر و محیط زیست را به سمت هرچه زندهتر و پویاتر شدن سوق دهد ضروری به نظر میرسد. پژوهش حاضر با هدف تعیین تاثیر طراحی و استفاده از دالانهای سبز در ارتقای کیفیت و حفاظت اکوسیستمهای تالابی مورد توجه قرار گرفته است.
روش تحقیق به صورت توصیفی - تحلیلی و روش گردآوری مطالب به صورت کتابخانهای است. یکی از شگفت انگیزترین اعجاز طبیعت که نقش مهمی در حفاظت از جانداران ایفا میکند، تالاب است. تالابها به شدت برای پایداری حیات برروی کره زمین اهمیت دارند. تالابها اکوسیستمهای حساس و شکنندهای هستند که در معرض خطر نابودی قرار دارند. هرگونه دخل و تصرف بیمطالعه در تالابها و فقدان آگاهی عمومی از تالابها میتواند اثرات زیانباری را به همراه داشته باشد. تالاب قوروگل واقع در آذربایجانشرقی جزو تالابهای بین المللی با دارا بودن عوامل طبیعی، به عنوان یک سایت بسیار ارزشمند میباشد و حفاظت از آن به عنوان یک هدف اصلی امری اجتناب ناپذیر است.
فناوریهای سبز که مبتنی بر نظامهای جامع زیستیاند، توان بالقوه بیشتری را برای دستیابی به هدف دربر دارند. روشهای سازگار با محیط زیست چون طراحی دالانهای سبز به عنوان الگویی پایدار، همسازترین روش با توسعه پایدار میباشد و در شرایط بحرانی در حفاظت و ارتقا کیفیت تالابها از اهمیت ویژهای برخوردار میباشند. دالانهای سبز موجب پایداری اکولوژیکی می-گردند. با ایجاد اکوسیستمی وسیعتر بهمراه فرصتهای بیشتر برای زندگی گونههای مختلف موجودات زنده از انقراض گونهها جلوگیری میکنند و با ایجاد منطقه سبز باعث کاهش آلودگی هوا و کنترل دما میشود. نتایج پژوهش حاکی از این است که طراحی دالانهای سبز در اطراف تالاب قوروگل، با ایجاد پتانسیلهای متنوع جهت توسعه و بهبود کیفیت محیط طبیعی و خلق محیطهای پایدار و پاسخده در اطراف این تالاب از اهمیت ویژهای برخوردار میباشد.
واژههای کلیدی: محیط زیست طبیعی، تالاب، حفاظت، بهره وری پایدار، دالان سبز، قوروگل
-1 مقدمه
محیط زیست در سطح جهانی و ملی، در معرض تهدیدهای جدی است بطوریکه بشر در حین استفاده از آن در حال تخریب آن نیز هست . آلودگیهای مختلف زیست محیطی اعم از آلودگی هوا، آلودگی منابع آب سطحی و زیرزمینی، آلودگی صوتی و موارد بیشماری که به ازای هر فعالیت انسانی ممکن است ایجاد شود از جمله این تهدیدها به شمار میآیند. باید در پی یافتن علل این تهدیدها جهت کاستن یا محو هر یک اقدام نمود. در این میان محیطهای زیست طبیعی به ویژه تالابها اکوسیستمهای شکنندهای هستند در معرض خطر نابودی قرار دارند. در سالهای اخیر نقشهای متعدد اکوسیستم تالابی و ارزشمندی آنها برای انسانها به طور فزاینده شناخته شده است، اما اهمیت آنها در محیط زیست معمولاً کمتر از ارزش واقعی آنها در نظر گرفته میشود. به طوریکه بیشتر تالابهای ایران در مسیر نابودی قرار گرفتهاند. مهمتر از همه خروج تالابهای مهم کشور توسط دبیرخانه کنوانسیون رامسر و الحاق آنها به فهرست تالابهای در معرض خطر جهان، توجه جدی و بازنگری در مدیریت محیطهای زیست طبیعی را ضرورت میبخشد.
به راستی آیا سزاست در این مسیر، به راحتی بر روی منابع ارزشمندی چون تالابها خط بطلان کشیده و آنها را به سمت نابودی هدایت کنیم؟ آیا با چنین روندی توسعه پایدار امکان پذیر است؟ جهت ارتقا سطح کیفی و حفاظت از تالابها، ایجاد منظرهای پایدار و خلق محیطهای پاسخده چه اقداماتی باید انجام داد؟ با توجه به مسائل ذکر شده، بشر درصدد یافتن راه حلهای پایدار برای بحران بوجود آمده به منظور استفاده درست از این منابع خدادادی است. ارتقای سطح کیفی تالابها و رسیدن به استانداردهای ملی و بین المللی و توجه به اصول توسعه پایدار در بهره وری پایدار از منابع و فضاهای طبیعی در برنامهها و طرحهای توسعه، باید مورد تاکید قرار گرفته و ایجاد حلقه سامانهای بین تمامی نهادها و سازمان ها در مدیریت محیطهای زیست طبیعی به ویژه تالابها از اهمیت ویژهای برخوردار گردد.
مساله "توسعه پایدار" یکی از مهمترین مباحث مطرح در تصمیم گیریهای روز و برنامهریزیهای آینده کشور میباشد. مقوله مدیریت پایدار اخیرا به عنوان یک موضوع مهم علمی مطرح بوده است. هدفمندکردن توسعه به سمت یک توسعه پایدار از مهم ترین مسائلی است که باید در مدیریت پایدار مورد توجه قرار گیرد. استفاده از عناصر طبیعی در اطراف تالابها، یکی از راه حلهایی است که از دیرباز ذهن طراحان و معماران منظر را به خود مشغول کرده است. روشهای سازگار با محیط زیست چون طراحی دالانهای سبز، همسازترین گونهها با توسعه پایدار میباشد. طراحی دالانهای سبز یکی از مهمترین ابزارهای طراحی در ارتقا کیفیت محیط زیست به شمار میآید. نه تنها به عنوان عنصر زیباشناسی، بلکه به عنوان یک عنصر حیاتی در شرایط بحرانی موثر واقع میشود. عمل و نقش مهم مجموعههای طبیعی از جمله دالانهای سبز که همچون تنفسگاههای طبیعی عمل میکنند، حفاظت از بوم و سیستمهای طبیعی، محافظت و احیای منابع آب و نواحی تغذیه آبهای زیرزمینی،مکان های مناسبی جهت حفظ تنوع زیستی میباشند و در بهبود تنوعزیستی و شرایط زیست-محیطی محدوده موثرند. همچنین محیطی مناسب جهت مطالعه اختصاصی طبیعت میباشند.
با نگرش اجمالی به پیشینه طراحی سبزراهها و دالانهای سبز میتوان گفت جنبش پارکهای شهری در قرن نوزدهم در امریکا آغاز شده است و سپس به سایر نقاط جهان گسترش یافته و بدنبال آن در دهههای واپسین قرن×ٌُ طراحی سبزراهها به عنوان جنبشی بین المللی پدید آمده و توسعه یافتهاست. شروع طراحی سبزراهها را به فردریک لا المستد1 نسبت میدهند. المستد پدر معماری منظر بنیانگذار طراحی پارکهای شهری آمریکاست - مائولان، . - 104 :1382 بعد از طراحی این پارک ایده وارد کردن طبیعت به درون شهر در آمریکا شکل تازهای به خود گرفت. المستد ایدههای جدیدی را به حیطه طراحی منظر معرفی نموده است. از آن جمله میتوان به سیستمهای سبزراهها اشاره کرد. پس از المستد شاگردان وی دیدگاههای او را به وسیله ایجاد پارکهای منظومهای و شبکه سبزراهها گسترش دادند - شعبانی، . - 67 :1385 علاوه بر آنها، دیگر معماران منظر نیز سبزراههای مهمی در این دوره در سراسر امریکا طراحی کردند . در این دوره طراحی سبزراهها با تاکید بر پایداری و حفاظت از مناطق حساس زیست-محیطی صورت گرفته است. مفهوم دالان سبز که توسط هنرمندان و معماران منظر، ابداع گردید نیز بر همین اساس بود. بطوری-که شبکههای سراسری از فضاهای سبز را ایجاد و دالانهای سبز نامیدند.×اکثر این دالانها در امتداد رودخانهها، تالابها و... تحت تاثیر فعالیتهای انسانی قرار گرفتهاند - شعبانی، . - 69 :1385 توجه به دالانهای سبز در خارج از مرزهای کشور امریکا نیز مورد توجه قرار گرفت و به سایر نقاط جهان تسری یافت؟
در این نوشتار از روش تحقیق »توصیفی- تحلیلی« استفاده شده است. در مسیر فرایند ارائه مقاله، ابتدایی ترین مرحله، ضمن شناخت دالانهای سبز و انواع و اهمیت آنها مورد بررسی قرار خواهد گرفت. سپس شناخت تالابها خواهد بود بطوریکه اهمیت و عملکردهای آنها مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت و چگونگی حفظ و عوامل موثر در بهره وری پایدار از این تالابها مد نظر قرار میگیرد. در این مرحله، از مطالعات کتابخانهای و جستجوی اینترنتی بهره گرفته شده است که در مرحله دوم با جمع بندی یافتههای بخش شناخت، به تحلیل مطالعات اولیه خواهیم پرداخت. همچنین با مطالعه موردی تالاب قوروگل، نقش طراحی دالان-های سبز در بهره وری پایدار از تالاب و مواهب طبیعی موجود در قوروگل، مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در نهایت با توجه به
