بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تاثیر تراکم بوته و مقدار نیتروژن بر زادآوري، و واکنشهاي مورفولوژیکی اندام زیرزمینی گاوپنبه - Abutilon - theophrasti، آزمایشی بصورت فاکتوریل در قالب طرح کامل تصادفی با سه تکرار در سال 1392 در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه محقق اردبیلی انجامشد .
فاکتورهاي آزمایشی مقادیر نیتروژن در سه سطح - صفر، 100 و 200 کیلوگرم در هکتار - ، و فاکتور تراکم گاوپنبه در چهار سطح 1 - ، 2، 4 و 8 بوته در گلدان - بودند. نتایج آزمایش نشان داد که بیشترین وزن و تعداد کپسول در سطح 100 کیلوگرم نیتروژن در هکتار و تراکم یک بوته بدست آمد. همچنین مقایسه میانگین تراکمهاي مختلف نشان داد با افزایش تراکم وزن بذر هر بوته، وزن و تعداد کپسول در هر بوته کاهش یافت.
کمترین وزن بذر، وزن و تعداد کپسول در تراکمهاي چهار و هشت بوته، و بیشترین وزن بذر، وزن و تعداد کپسول در تراکم یک بدست آمد. در مورد وزن خشک ریشه نیز، بیشترین وزن خشک ریشه در کود 100 و 200 کیلوگرم نیتروژن با تراکم یک بوته بدست آمد که با سایر تیمارها اختلاف معنیداري داشت، همچنین کمترین وزن خشک ریشه در تراکم هشت بوته بدست آمد که بین تیمارهاي کودي در این تراکم اختلاف معنیداري وجود نداشت.
نتایج کلی این طرح نشان داد با افزایش تراکم، وزن بذر، وزن کپسول، تعداد کپسول و وزن خشک ریشه علف هرز گاوپنبه کاهش پیدا کرده است که نشان دهنده وجود رقابت براي عناصر غذایی در تراکم هاي بالا میباشد . همچنین در مورد تیمارهاي کودي نیز با افزایش میزان کود، وزن بذر، تعداد کپسول، وزن و حجم ریشه در تراکمهاي مختلف افزایش پیدا کرد، که نشاندهنده واکنش متفاوت اندامهاي مختلف نسبت به سطوح مختلف کود نیتروژن میباشد.
-1مقدمه
از مهمترین عوامل کاهش عملکرد محصولات زراعی درسرتاسر دنیا، اثرات منفی علفهاي هرز است - اورك، . - 2006 که از طریق رقابت براي آب، مواد غذایی و نور انجام میگیرد - راجکان و سوانتون، . - 2001 یکی از علفهاي هرز مهم و اصلی محصولات کشاورزي بخصوص استراتژیک ایران علفهرز گاوپنبه میباشد.
این گیاه هر ساله اغلب در مزارع ذرت، سویا و پنبه در رقابت با محصولات یاد شده بوده و ایجاد خسارت میکند. دانههاي گاوپنبه میتواند تا 50 سال زیر خاك زنده بماند - وارویک وبلاچ، . - 1988 مدیریت موثر این علف هرز نیاز به شناخت بیولوژي آن و عوامل موثر بر تولید بذر دارد. بیولوژي علفهاي هرز شاخه اي از علم علفهاي هرز است که رشد، نمو و تکثیر علفهاي هرز را مطالعه میکند. دانشمندان و محققین علوم علفهاي هرز معتقدند که بیولوژي علفهاي هرز اهمیت زیادي در مدیریت موثر آنها دارد
به طورکلی روشهاي مدیریت علفهاي هرز، نیازمند اطلاعات جامعی از رفتار علفهاي هرز و اثرات آنها در سیستمهاي زراعی است که از آن جمله میتوان به اثرات تراکم علفهرز و سطوح کاربرد کود نیتروژن بر رقابت گیاه زراعی - علفهرز اشاره نمود
استفاده از کود شیمیایی باعث افزایش عملکرد محصول زراعی میشود، در این بین علف هاي هرز نیز با استفاده از نهادههاي موجود - کود - توان رقابتی و تعداد بذر خود را افزایش میدهد، نیتروژن عنصري است که در رابطه با رقابت علفهاي هرز بیشترین نگرانی را ایجاد کرده است
افزایش نیتروژن یک اثر مثبت بر روي رشد ذرت و گاوپنبه داشت، اما ارتفاع گاوپنبه، شاخص سطح برگ و زیست توده گاوپنبه بیشتر از ذرت واکنش داد - بارکر و همکاران، . - 2006 دي لمان و همکاران - - 1999 دریافتند که کنترل گاوپنبه در آفتابگردان در تراکمهاي کم علف هرز نسبت به تراکمهاي بالاي علفهرز بیشتر بوده است.
در رقابت علفهرز گاوپنبه و ذرت نتایج تحقیقات نشان داده که با کاربرد کود نیتروژن اضافی حداکثر شاخص سطح برگ ذرت و گاوپنبه به ترتیب 51 و 90 درصد افزایش یافته است و به تبع آن زیست توده ذرت و گاوپنبه نیز به میزان 68 و 89 درصد افزایش یافته است و با توجه به این نتایج مشخص می شود که افزایش کود نیتروژن به دلیل افزایش بیشتر شاخص سطح برگ علفهرز گاوپنبه نسبت به ذرت، باعث برتري توانایی رقابت این علفهرز در برابر ذرت میگردد، به طوري که کاهش عملکرد دانه ذرت در اثر تداخل این علفهرز در مقادیر افزونتر کود نیتروژن بیشتر میباشد
در تعیین شدت رقابت بین علفهاي هرز و گیاهان زراعی عوامل متعددي از جمله تراکم، زمان سبز شدن، توزیع در سطح - پراکنش - و طول مدت حضور علفهرز و نیز تراکم و آرایش کشت گیاهان زراعی نقش دارند - زیمدال، . - 1993 راجکان و سوانتون - 2001 - اشاره کردند با اینکه ریشه و ساختار آن، کانون اتفاقات در این رقابت هستند اما اکثر محقیقین بیشتر علائم کمبود عناصر در قسمتهاي هوایی گیاهان پرداختهاند. علت این امر دشواري هاي نمونه برداري و مطالعه قسمتهاي زیرزمینی در طول دورهي رشد و رقابت گیاهان میباشد. زیمدال - 1993 - معتقد است که علف هاي هرز و بوته گیاه زراعی که همزمان سبز میشوند - تراکم بالا - بندرت براي فضا رقابت میکنند. اما دو گونه که در زمان هاي متفاوت سبز شده باشند، گونهاي که ابتدا فضا را اشغال کرده، مزیت رقابتی بیشتري خواهد داشت. تولید بذر علفهاي هرز تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار میگیرد که به نوبه خود بانک بذر ان را تعیین میکند.
افزایش نیتروژن یک اثر مثبت بر روي رشد ذرت و گاوپنبه داشت، اما ارتفاع گاوپنبه، شاخص سطح برگ و زیست توده گاوپنبه بیشتر از ذرت واکنش داد - بارکر و همکاران، . - 2006 همچنین به علت مصرف بیش از حد - لوکس - عناصر غذایی بوسیله بعضی از علفهاي هرز یا به علت اثر افزایش حاصلخیزي بر بعضی از فرآیندهاي رشد گیاهی از جمله توسعه ریشه یا کانوپی همراه با مصرف بیشتر منابع باشد
زیمدال - 1993 - معتقد است که علفهاي هرز و بوته گیاه زراعی که همزمان سبز میشوند - تراکم بالا - بندرت براي فضا رقابت میکنند. اما دو گونه که در زمانهاي متفاوت سبز شده باشند، گونهاي که ابتدا فضا را اشغال کرده، مزیت رقابتی بیشتري خواهد داشت. به طور کلی گیاهان زراعی و حتی ارقام یک گونه زراعی براي تولید حداکثر عملکرد بسته به توانائیهاي ژنوتیپی و فنوتیپی خود در واکنش به تغییرات تراکم بوته و پتانسیل رقابت با سایر گیاهان داراي طیفی از تراکم گیاهی مطلوب و مختص به خود میباشند
تولید بذر علفهاي هرز تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار میگیرد که به نوبه خود بانک بذر آن را تعیین میکند. چنانچه پژوهشهاي بیلی و همکاران - - 2003 بر روي رقابت علفهرز گاوپنبه با گیاه زراعی پنبه نشان داد که تراکمهاي 0.1 و 3.5 بوته گاوپنبه در متر مربع ، میانگین تولید بذر این علف هرز در سال 1997 به ترتیب 865 و 1306 عدد به دست آمد، در حالیکه در سال1998 در تراکمهاي یاد شده آن، تولید بذر به ترتیب 1997و 2020 عدد در متر مربع رسید. آنان دلیل افزایش تولید بذر علفهرز گاوپنبه در سال دوم را شرایط مساعد محیطی و به دنبال آن بالا رفتن توان رقابتی گاوپنبه نسبت به گیاه زراعی عنوان کردند.
-2مواد و روشها
به منظور بررسی تاثیر سطوح مختلف تراکم و نیتروژن بر زادآوري گاوپنبه آزمایش گلخانهاي در اردبیل - با مختصات عرض جغرافیایی 48 درجه و 17 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 38 درجه و 12 دقیقه شرقی، با ارتفاع 1403 متر از سطح در سال - 1392 انجام شد. تیمارهاي آزمایشی شامل دو فاکتور تراکم - در چهار سطح 1، 2، 4 و 8 بوته در گلدان - و نیتروژن - در سه سطح صفر، 100 و 200 کیلوگرم در هکتار - در قالب طرح کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد.
بذر گاوپنبه در سال زراعی 91 از مزارع پنبه شهرستان پارس آباد جمع آوري، و تا زمان کاشت در یخچال نگهداري شد . بذور پس از جوانهدار کردن، در گلدانها با فواصل مساوي کاشته شد، عملیات تنک و تنظیم تراکم تیمارها در مرحله 4 برگی پس از استقرار کامل گیاهچههاي گاوپنبه انجام شد. تیمار کود اوره در مرحله 4- 8 برگی بوتهها اعمال شد. نمونه برداري صفات مورد مطالعه زادآوري در پایان دوره رشد اندازهگیري و ثبت گردید.
همچنین براي نمونه برداري اندام زیرزمینی، در مرحله نهایی رشد بوتهها، ریشهها را از خاك از طریق شستشو جدا، و حجم آن اندازهگیري شد، سپس در آون خشک و وزن خشک آن توزین و ثبت شد. قشمت هوایی بوته ها نیز پس از خشک کردن در آون در دماي 75 درجه به مدت 48 ساعت توزین و ثبت گردید. تجزیه واریانس داده ها با نرمافزار SAS و آزمون چند دامنهاي دانکن انجام، و براي رسم نمودار از Excel استفاده گردید.
-3نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس نشان داد اثر متقابل فاکتورهاي مورد مطالعه بر روي وزن، تعداد کپسول، وزن و حجم ریشه در بوته تاثیر معنیداري داشتند، همچنین اثر تیمار کود بر روي نسبت وزن ریشه به حجم ریشه معنی دار بود، اما اثر متقابل وزن بذر، وزن قسمت هوایی و نسبت وزن ریشه به حجم ریشه تاثیر معنی داري نداشت به همین دلیل اثرات جداگانه فاکتورها بر روي این صفات مورد مقایسه میانگین قرار گرفت
جدول -1 تجزیه واریانس داده هاي آزمایش بر روي صفات زادآوري علف هرز گاو پنبه
