بخشی از مقاله
مقدمه
وقوع بارندگیهای پائیزه و زمستانه در استان چهارمحال و بختیاری، شرایط مناسبی برای آبشویی و خروج نیتروژن از دسترس ریشه بوجود می آورد، لذا مصرف نیتروژن پایه از یک منبع کودی مناسب از اهمیت زیادی برخوردار است. با توجه به محدودیتهای روشهای سنتی - نظیر روش تفاضلی - در برآورد کارایی مصرف کود، تنها روش اندازه گیری مستقیم میزان جذب عنصر غذایی از کودهای مورد مصرف، استفاده از فناوری ردیابی ایزوتوپی میباشد. هدف از انجام این آزمایش، استفاده از ایزوتوپ پایدار نیتروژن 15 در تعیین منبع مناسب کود نیتروژنه و مدیریت مصرف آن در زراعت کلزا به منظور افزایش عملکرد محصول و فراهم آوردن زمینه مناسب جهت تغذیه متعادل گیاه و حرکت در جهت ارتقاء کمیت و کیفیت محصول میباشد.
نتایج بررسیهای احمدی و جاوید فر - 1377 - در مورد تقسیط نیتروژن نشان داد در شرایطی که رطوبت خاک تامین شود استفاده از سه تقسیط در مراحل کاشت، خروج از روزت و قبل از گلدهی نتایج مطلوبتری بدنبال دارد. تحقیقات ساراندون و همکاران - 1993 - بر روی گیاه کلزا - رقم پرینتول - در شرایط مزرعهای نشان داد که مصرف کود نیتروژنه از منبع اوره با مقادیر 0، 50 و 100 کیلوگرم نیتروژن خالص - با دوبار تقسیط شامل50 کیلوگرم مصرف نیتروژن در زمان کشت و 50 کیلوگرم در زمان ساقه دهی - باعث افزایش تولید دانه و افزایش عملکرد بیولوژیکی گیاه متناسب با مقدار نیتروژن مورد استفاده گردید.
نتایج این تحقیق نشان داد که مصرف کود نیتروژنه بصورت تقسیط شده بدلیل تامین سطوح کافی و مناسبی از نیتروژن مورد نیاز گیاه در طی دوره رشد باعث افزایش عملکرد محصول میگردد. نتایج بررسی های سینگ و همکاران - 1991 - بر روی گیاه Leucaena leucocephala L. درشرایط گلخانه ای و در مجاورت 45 تا 90 میلی گرم در کیلو گرم نیتروژن از منابع اوره، نیترات آمونیوم، سولفات آمونیوم و نیترات سدیم نشان داد که مصرف نیتروژن ازمنابع اوره و نیترات آمونیوم باعث بیشترین افزایش در میزان تولید و عملکرد و ارتفاع بوته در گیاه می گردد.
کارایی مصرف نیتروژن برای منابع اوره و نیترات آمونیوم بیش از سایر منابع بود. نتایج تحقیقات سانگاکارا - 1987 - بر روی رشد گیاه کلزا در شرایط اتاقک رشد نشان داد که مصرف نیترات آمونیوم به میزان 100 Kg N.ha-1 بصورت نواری در فاصله 2/5 سانتی متر از بذر و 2 سانتیمتر زیر بذر باعث افزایش معنی دار عملکرد محصول در مقایسه با شاهد گردیده است. بررسیهای ناگری و خدکار - 1984 - نشان داد مصرف 60 کیلوگرم نیتروژن در هکتار برای سورگوم دیم باعث افزایش معنیداری در عملکرد دانه گردید.
کارایی نیتروژن از منابع مختلف اوره، سولفات آمونیوم، نیترات آمونیوم کلسیم و نیترات سولفات آمونیوم در سال اول اجرای آزمایش مشابه یکدیگر بود ولی در سالهای بعد اوره برتری خود را نشان داد. نتایج تحقیقات والدس و همکاران - 1982 - نشان داد که مصرف نیتروژن از منابع اوره، سولفات آمونیوم و نیترات آمونیوم با یک بار و دو بار تقسیط باعث افزایش عملکرد محصول سیب زمینی در مقایسه با تیمار شاهد گردید ولی تفاوت معنی داری از نظر عملکرد محصول و کیفیت محصول بین منابع مختلف نیتروژن مشاهده نگردید.
تحقیق انجام شده بوسیله ویکلندر و واتراس - 1975 - نشان داد که مقدار آبشویی نیتروژن در طی دوره رشد محصول با افزایش مقدار نیتروژن در هر یک از منابع افزایش یافت ولی مقدار کل نیتروژن آبشویی یافته از منبع سولفات آمونیوم به مراتب کمتر از مقدار نیتروژن آبشویی یافته از سایر منابع بود. در این تحقیق مصرف کود نیتروژنه از منابع اوره و سولفات آمونیوم باعث افزایش مقدار آمونیوم قابل تبادل و تثبیت شده در خاک گردید.
روش کار
به منظور بررسی تاثیر دو منبع کود نیتروژنی - سولفات آمونیوم و نیترات آمونیوم - و نیز تعداد تقسیط آن، آزمایشی در قالب طرح آماری بلوکهای کامل تصادفی با استفاده از هفت تیمار در شرایط مزرعه در سه تکرار و به مدت 2 سال در کرتهای به مساحت 12متر مربع - به ابعاد - 3 × 4 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان چهارمحال و بختیاری اجرا گردید. در این تحقیق به منظور تعیین درصد جذب نیتروژن از منابع مختلف تیمار کود - Ndff - ، از منابع کود نشان دار شده با دو اتم درصد اضافی نیتروژن 15 در میکرو پلاتهای استقرار یافته در داخل هر کرت استفاده گردید - جهت اجرای این بخش از تحقیق منابع کود نشاندار شده به میزان مورد نیاز و بر اساس تیمارهای مورد استفاده در تحقیق به هر میکروپلات اضافه گردید - . مقدار بذر مورد استفاده در تحقیق طبق توصیه به میزان 8 کیلو گرم در هکتار و رقم مورد استفاده در منطقه Okapi بود.
تیمارهای مورد استفاده در این تحقیق عبارت بودند از: :AN1 مصرف کود نیتروژنه از منبع نیترات آمونیوم با یک بار تقسیط، :AN2 مصرف کود نیتروژنه از منبع نیترات آمونیوم با دو بار تقسیط، :AN3 مصرف کود نیتروژنه از منبع نیترات آمونیوم با سه بار تقسیط، : AS1 مصرف کود نیتروژنه از منبع سولفات آمونیوم با یک بار تقسیط، : AS2 مصرف کود نیتروژنه از منبع سولفات آمونیوم با دو بار تقسیط، : AS3 مصرف کود نیتروژنه از منبع سولفات آمونیوم با سه بار تقسیط، :Control شاهد - بدون مصرف کود نیتروژنه - . مراحل تقسیط در این پژوهش شامل تقسیم میزان کود مصرفی در مراحل کاشت، خروج از روزت و قبل از گلدهی بود. مصرف کود نیتروزنه بر اساس نتایج آزمون خاک و عملکرد مورد انتظار به میزان 120 کیلوگرم در هکتار نیتروژن خالص تعیین گردید که از منابع کودی مختلف تامین و در کرتهای آزمایشی و همچنین میکروپلات ها مورد استفاده قرار گرفت.
مصرف سایر کودها - کودهای فسفره، پتاسه و عناصر کم مصرف - نیز براساس نتایج آزمون خاک محل اجرای آزمایش و جداول توصیه کودی بصورت یکنواخت برای تمام کرتهای آزمایشی و بصورت پایه همزمان با مراحل آمادهسازی زمین و کشت محصول انجام گردید. پس از طی دوره رشد گیاه و برداشت محصول در پایان فصل رشد نسبت به تعیین عملکرد خشک اندام هوایی، عملکرد دانه، وزن هزار دانه، درصد روغن و عملکرد روغن، درصد نیتروژن دانه درگیاه اقدام گردید. همچنین با تعیین نسبت ایزوتوپی 15N/14N در گیاه نسبت به محاسبه درصد جذب نیتروژن و کمیت جذب آن در قسمت های مختلف گیاه از منابع خاک و کود در هر تیمار اقدام گردید.
نتایج و بحث
- تاثیر تیمارهای مصرف کود نیتروژنه بر شاخص های عملکرد مقایسه میانگین نتایج با استفاده از آزمون چند دامنه ای دانکن نشان داد، مصرف کود نیتروژنه باعث افزایش معنی دار عملکرد اندام هوایی، عملکرد دانه و عملکرد روغن، وزن هزار دانه، برداشت کل نیتروژن از منبع کود گردید. بیشترین عملکرد دانه، برداشت کل نیتروژن از منبع کود - TFNY - ، برداشت کل نیتروژن در دانه - Seed TNY - ، برداشت نیتروژن در دانه از منبع کود - Seed FNY - ، برداشت کل نیتروژن در اندام هوائی - - Straw TNY، برداشت نیتروژن در اندام هوائی از منبع کود - Straw FNY - ، برداشت نیتروژن در ریشه از منبع کود - RooT FNY - مربوط به تیمار مصرف کود نیتروژنه از منبع نیترات آمونیوم با سه بار تقسیط بود که با توجه به نتایج مقایسه میانگین انجام شده با آزمون چند دامنه ای دانکن، باعث افزایش معنی دار نسبت به شاهد گردید.
نتایج همین بررسی نشان داد که تیمار مصرف کود نیتروژنه از منبع سولفات آمونیوم با دو بار تقسیط باعث افزایش معنی دار وزن هزار دانه نسبت به شاهد و نیترات آمونیوم با یک بار تقسیط باعث افزایش معنی دار عملکرد روغن نسبت به شاهد گردید - جدول . - 1 مقایسه میانگین نتایج با استفاده از آزمون چند دامنای دانکن نشان داد، تیمارهای مصرف کود نیتروژنه بر شاخص های درصد نیتروژن دانه، درصد روغن دانه و برداشت کل نیتروژن توسط ریشه تاثیر معنی داری نداشت. نتایج مقایسه میانگین پژوهش انجام شده در جداول 1 و 2 ارائه گردیده است.
