بخشی از مقاله
چکیده
این مطالعه به منظور بررسی اثر تراکم های مختلف کشت بر عملکرد و اجزای عملکرد گندم دیم صورت گرفت. جهت بررسی این مهم، مقالات متعدد علمی - پژوهشی و نتایج تحقیقات مختلف، مورد تجزیه و تحلیل قرار داده شد. از آنجا که واکنش عملکرد به افزایش یا کاهش تراکم، از روند یکسانی برخوردار نمی باشد، تراکم مطلوب را می بایست بنحوی انتخاب نمود که تعادل بهینه مابین اجزای عملکرد ایجاد شده و بیشترین عملکرد دانه را سبب گردد. بر اساس نتایج حاصله، اهمیت تراکم کشت بیش از پیش آشکار گردید و انجام آزمایشات خاص هر منطقه، قابل توصیه می باشد.
.1 مقدمه
گندم غذای اصلی مردم ایران و بسیاری از کشورهای جهان می باشد. 61 - 78 درصد کالری و 78 - 93 درصد پروتئین دریافتی انسانها از مصرف نان گندم تأمین می شود و با توجه به رشد جمعیت کشور و جهان و کمبود کنونی غذا در سطح دنیا، بررسی تمامی راه کارهایی که سبب افزایش تولید می گردد، از موضوعات مهم و قابل توجه برای پژوهش گران بخش کشاورزی می باشد .[15] عملکرد هر محصول زراعی حاصل رقابت برون و درون بوته ای برای دستیابی به عوامل محیطی رشد می باشد حداکثر عملکرد، زمانی حاصل می شود که این رقابتها به حداقل خود برسد و گیاه بتواند از عوامل محیطی حداکثر استفاده را بنماید، بنابراین تراکم از عوامل تعیین کننده موفقیت در تولید محصول بشمار می آید، زیرا یکی از نیازهای مهم در برنامه ریزی زراعی برای بدست آوردن حداکثر عملکرد و با کیفیت مطلوب تعیین بهترین تراکم بوته می باشد .[ 9 ] اغلب پژوهش ها در خصوص تأثیر تراکم بر عملکرد محصول زراعی نشان می دهند که عملکرد تا محدوده ی تراکم های متوسط افزایش و پس از آن ثابت می ماند و فقط در تراکم های خیلی زیاد مقدار آن کاهش معنی داری خواهد یافت .[17] مناسب ترین تراکم، تراکمی می باشد که عملکرد در آن تراکم بیش تز باشد و افزایش بذر بیش تر، تأثیری بر عملکرد نداشته باشد .[7] برخی اعتقاد دارند که گندم به دلیل داشتن خاصیت پنجه زنی، دارای انعطاف پذیری بالایی از نظر تراکم بوته می باشد، به طوری که در دامنه وسیعی از تراکم بوته، تعداد سنبله قابل برداشت ونهایتاً عملکرد دانه مشابه خواهد بود. گزارش ها نشان داده است اگر در تولیدات زراعی عملکرد دانه مورد نظر باشد تراکم بوته مناسبی وجود دارد که در آن تراکم، عملکرد دانه حداکثر است و چنانچه تراکم کم باشد از پتانسیل تولید به نحو بهینه استفاده نمی گردد و در فراتر از تراکم مطلوب نیز مواد فتوسنتزی به جای اینکه صرف تولید دانه بیشتر شوند صرف رشد رویشی یا تنفس گیاه می گردند از آنجا که همه ساله میلیون ها هکتار از اراضی قابل کشت کشور به کشت گندم اختصاص می یابد - بیش از شش میلیون هکتار - و کشت در سطح وسیعی از این اراضی به صورت دیم - متکی به بارش باران - انجام می شود [15]، لذا بررسی تمامی مؤلفه هایی که می توانند بر رشد و عملکرد این محصول در این مناطق تأثیر گذار باشند از وظایف محققان و پژوهش گران می باشد. بنابر این، هدف از انجام این مطالعه، بررسی تأثیر تراکم کشت در شرایط دیم بر روی عملکرد و اجزای عملکرد گندم می باشد.
2. نتایج و بحث
- تعداد سنبله در بوته. فرنیا و همکاران گزارش نمودند که اثر تراکم های مختلف بر این صفت در سطح احتمال %1 معنی دار بوده است به طوری که بیشترین سنبله در هر بوته به میزان 5,85 مربوط به تراکم 300 بذر در مترمربع و کمترین میزان در تراکم 400 بذر در متر مربع با میانگین 4,33 سنبله در هر بوته بدست آمده است .[5] در افزایش تراکم، کاهش تعداد سنبله در بوته می تواند بواسطه افزایش تعداد سنبله در متر مربع جبران گردد و این نکته حائز اهمیت را می بایست مدنظر قرارداد. اسچلینجر گزارش نمود، تراکم هیچ تأثیری بر عملکرد گندم بهاره در شرایط دیم ندارد زیرا تعداد سنبله بیشتر در بوته در تراکم کم، کاهش تعداد بوته در واحد سطح را به شکل پایداری جبران می کند .[23] همانطور که می دانیم با افزایش تراکم، تعداد پنجه در بوته کاهش خواهد یافت به تبع آن تعداد سنبله در هر بوته نیز روندی نزولی را نشان می دهد اما این مهم به معنی کاهش عملکرد نهایی نمی باشد چراکه با افزایش تراکم تعداد سنبله در واحد سطح کاهش نخواهد یافت. این تحلیل با نتایج هاکل و بیکر [19 ] و عثمان و محمود [21] تطابق دارد. دونالدسون و همکاران نیز افزایش شمار سنبله در واحد سطح و کاهش شمار سنبله در بوته را با افزایش تراکم کشت گندم گزارش کرده اند .[13] دلیل این موضوع را می توان بدین صورت بیان نمود که افزایش تراکم سبب کاهش مقدار نور، رطوبت و مواد غذایی دریافتی در بوته می شود که این عوامل کاهش تعداد سنبله در بوته را در پی خواهند داشت
- تعداد دانه در سنبله. در پژوهش صورت گرفته توسط قربانی و بصیری [6] این جزء از اجزای عملکرد، با افزایش تراکم روند کاهشی را نشان داده است بنحوی که با افزایش تراکم از 125 به 500 بوته در متر مربع، تعداد دانه در هر سنبله از 16 به 8,29 عدد رسیده است. این روند کاهش تعداد دانه در سنبله تحت تأثیر افزایش تراکم، با مقایسه میانگین های تعداد دانه در سنبله در تراکم های مختلف کشت در مطالعه صورت گرفته توسط فرنیا و همکاران [5] نیز مشاهده گردید. با افزایش تراکم رقابت بین بوته ای بیشتر شده و چون سهم هر بوته از عناصر غذایی خاک و نور کاهش می یابد امکان تولید ماده خشک گیاهی و هم چنین تشکیل دانه کمتری درهر سنبله وجود خواهد داشت، در نتیجه تعداد دانه تشکیل شده درهرسنبله کاهش می یابد. بلو و همکاران [12] نیز نشان دادند که تحت شرایط دیم با افزایش تراکم، شمار دانه در سنبله گندم نان کاهش یافت. این نتیجه با نتایج دونالدسون و همکاران [12] که اظهار کرده اند افزایش تراکم سبب کاهش در تعداد دانه گندم شده است مطابقت دارد.
- وزن هزار دانه. قربانی و بصیری [6] نشان دادند که وزن هزار دانه تحت تأثیر تراکم، از 39,27 گرم در تراکم 125 بوته در متر مربع به 35,83 گرم در تراکم 500 بوته در متر مربع کاهش یافت. درمطاله صورت گرفته توسط فرنیا و همکاران [5] نیز هر چند اثر تراکم های مختلف از نظر آماری معنی دار نبود اما با افزایش تراکم، وزن هزار دانه کاهش یافت. بر خلاف این موارد، گیوانی و همکاران [16] بیان کردند که وزن دانه بیش تر تحت تأثیر ژنتیک است. مطالعات ایوانز [20] نیز مبتی بر این است که وزن دانه در ارقام جدید گندم تحت تأثیر تراکم بوته قرار نمی گیرد. اما در اکثر مطالعات صورت گرفته افزایش تراکم کشت موجب کاهش صفت وزن هزاردانه می گردد زیرا با افزایش تراکم رقابت درون و برون بوته ای افزایش می یابد و موجب می شود مواد غذایی کمتری در دسترس هر سنبله قرار گیرد. بنابراین در نتیجه کاهش انتقال مواد فتوسنتزی به دانه، وزن هزار دانه کاهش می یابد و موجب کاهش وزن هزار دانه می شود
- عملکرد دانه. شمس آبادی و رفیعی [4] نشان دادند که اثر تراکم بذر بر میزان عملکرد معنی دار نبوده است البته به نظر می رسد این نتیجه به علت کمی فایله مابین تیمارهای انتخابی - 140، 150 و 160 کیلوگرم در هکتار - باشد. جعفرزاده کنارسری و ثابتی [1] مشاهده نمودند که با افزایش تراکم کاشت، عملکرد دانه افزایش می یابد چراکه اثر مثبت افزایش تراکم بر تعداد بوته در سطح و نتیجتاً افزایش عملکرد، از اثر منفی آن بر کاهش عملکرد تک بوته بیشتر بوده فلذا با افزایش تراکم، عملکرد دانه نیز افزایش می یابد. اما در برخی پژوهش ها افزایش عملکرد دانه از روند ثابتی تحت تأثیر افزایش یا کاهش تراکم برخوردار نبود به طوری که فرنیا و همکاران [5] گزارش نمودند بیشترین عملکرد در تراکم های 300 تا 350 بذر در متر مربع و کمترین عملکرد در تراکم های 250 و 400 بذر در متر مربع مشاهده گردید. این نتیجه با نتایج رادمهر [2] و هاکل و بیکر [19] که اظهار کردند اگر عملکرد دانه مدنظر باشد تراکم مطلوبی وجود دارد، که در آن تراکم حداکثر عملکرد دانه حاصل می شود مطابقت دارد. بیکر [11] نیز گزارش کرد که در تراکم های بالا در شرایط دیم مرکز کانادا، افزایش عملکرد دانه به صورت خطی نبوده و به ویژه واکنش ارقام مختلف به تراکم، بستگی به شرایط محیطی دارد.
.3 نتیجه گیری
نتایج این مطالعه نشان می دهد که تراکم کاشت مطلوب یک عامل بسیار مهم در بهبود عملکرد و اجزای عملکرد گندم دیم می باشد. آنچه از بررسی نتایج بدست آمد حاکی از وجود یک تراکم مناسب است که در آن اجزای عملکرد در بهترین حالت خود باشند به طوری که افزایش تراکم در آن حدی نباشد که افزایش تعداد سنبله در واحد سطح نتواند کاهش تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه را جبران کند. بنابراین توصیه یک تراکم کشت بهینه برای گندم دیم بستگی به شرایط هر منطقه و ارقام تحت کشت داشته و نیازمند تحقیقات چند ساله و خاص هر منظقه می باشد.
