بخشی از مقاله
چکیده
در این مطالعه هدف، بررسی تأثیر تمرینات ایروبیک بر برخی شاخص های پیکری - قد، وزن - ، ترکیب بدنی - محیط دور کمر، دور کمر به دور لگن، چربی زیر پوستی ناحیه تحت کتفی و سه سر بازویی و درصد چربی - و جسمانی - انعطاف پذیری کمر و لگن، قدرت عضلات پشت، قدرت عضلات بازکننده شانه، حداکثر توان هوازی، و استقامت عضلانی بالاتنه - زنان شاغل بود. تعداد 15 نفر کارمند خانم که حداقل دو ماه در تمرینات ایروبیک زیر نظر مربی متخصص اداره تربیت بدنی و فوق برنامه دانشگاه فعالیت داشتند و 15 نفر کارمند خانم که در6 ماه قبل از اجرای تحقیق هیچ گونه فعالیت بدنی منظم نداشتند به شکل هدفمند، از کل جامعه 300 نفری کارکنان زن دانشگاه بیرجند، بعنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند. شاخص های آنتروپومتری - قد، وزن، محیط بازو، محیط ساق پا، دورکمر، دور لگن و ضخامت چربی زیر پوستی - با استفاده از ابزار استاندارد و ترکیب بدنی با اندازه گیری ضخامت چربی زیر پوستی ناحیه سه سربازویی و تحت کتفی، قدرت عضلات پنجه و پشت دست با دستگاه دینامومتر، توان هوازی با آزمون آستراند، انعطاف پذیری با کمک تخته انعطاف سنج و استقامت عضلانی بالاتنه با حرکت شنای روی زمین، به عنوان شاخص های فیزیولوژیکی، اندازه گیری شدند.
ابتدا با آزمون کلموگروف - اسمیرنوف نرمال بودن دادها مورد بررسی و سپس از روش های آمار توصیفی برای توصیف ویژگی های آنتروپرومتریکی، ترکیب بدنی و فیزیولوژیکی آزمودنی ها و از روش های آمار استنباطی - روش من ویتنی - برای اثبات یا رد فرض های آماری در سطح معنی داریP<0/05 بهره برداری گردید، نتایج نشان داد که بین اکثر شاخص های آنترپرومتریکی و فیزیولوژیکی کارکنان زن فعال در رشته ایروبیک با کارکنان زن غیر فعال تفاوت معنی داری وجود دارد و زنان فعال در بیشتر شاخص ها نسبت به زنان غیرفعال دارای برتری بودند و تنها در شاخص توده بدنی و قدرت عضلات بازکننده شانه در دو گروه تفاوت معنی داری مشاهده نگردید. یافته ها دال بر این است که ترکیب بدنی و ویژگی های فیزیولوژیک عواملی هستند که تمرینات ایروبیک بر آن تأثیرگذار است؛ اما تأثیر پذیری شاخص های فیزیولوژیک بیشتر از شاخص ترکیب بدنی است. در کل می توان گفت تمرینات ایروبیک برای توسعه سلامت جسمی زنان بسیار موثرند.
واژه های کلیدی: شاخص های آنتروپرومتریک و فیزیولوژیک، ورزش ایروبیک، کارکنان زن
1. مقدمه
زندگی ماشینی و توسعه ی تسهیلات و امکانات رفاهی، بشر امروزی را به سمت شرایطی مغایر با طبیعت سوق داده است، به طوری که امروزه شاهد بسیاری از بیماری های ناشی از نبود فعالیت بدنی هستیم. فعالیت بدنی منظم می تواند سلامت افراد را ارتقاء داده و از بسیاری بیماری ها و حالاتی که علت عمده ی مرگ و میر و ناتوانی انسان است، پیشگیری کند - زرنشان . - 1385 تنبلی و تن پروری و دوری جستن از فعالیت های مناسب جسمانی، موجب بروز ناهنجاری های استخوانی عضلانی، بی تناسبی و نامتقارنی اندام، دردهای استخوانی، بیماری های قلبی وتنفّسی، به ویژه در جامعه ی زنان شده است - غفاری، رجبی، مجتهدی، . - 1385 ورزش ایروبیک به لحاظ داشتن ضرب آهنگ معین و قابلیت اجرا برای تمام سنین، به عنوان یک گزینه ی بسیار مناسب برای تأمین و حفظ سلامت اقشار مختلف جامعه، به خصوص افراد میانسال و سالخورده، بشمار می رود. بررسی های انجام شده در مورد ایروبیک پیشرفت های معناداری را در حداکثر اکسیژن مصرفی - - Vo2max، قدرت عضلانی و دیگر قابلیت- های بدنی انسان نشان داده است - جردن1 ، . - 1999 طبق رهنمود های کالج آمریکایی طب ورزشی - 2 - ACSM با تجویز ورزش ایروبیک می توان به پاسخ های فیزیولوژیکی تمرین و فواید سلامتی ناشی از آن دست یافت - جردن، . - 1999 بر اساس مطالعات و تحقیقات گزارش شده، می توان انتظار داشت که ورزش ایروبیک به عنوان یک ورزش مفرّح و جدید خواهد توانست آنچه را که ما از یک ورزش هوازی در جهت تأمین فواید سلامتی انتظار داریم، برآورده کند و سبب تأثیرات مثبتی بر ویژگی های روانی و فیزیولوژیکی زنان گردد.
ورزش ایروبیک - استپ از رشته های ورزشی است که با ضرب آهنگ اجرا و با موزیک همراه می باشد. می توان گفت این رشته ورزشی از جمله ارزان ترین ورزش هایی است که همه گروه ها، خردسالان، نوجوانان و بزرگسالان از طریق آن می توانند لحظات شادی را در زندگی خود تجربه کنند، ضمن آن که تاثیرات مفید جسمی و روحی نیز برای فرد به همراه خواهد داشت - مداح، بی تا - . میلبورن1و همکارانش - - 1983 به این نتیجه رسیده اند که تمرینات ایروبیک و جاگینگ تأثیرات برابری در بهبود استقامت قلبی-عروقی از خود نشان می دهند، به شرط آنکه شدّت، فراوانی و مدت دو تمرین مشابه باشد. در تحقیق دیگر نیز نشان داده شده که 3 ماه تمرینات ایروبیک و کششی، تأثیر مثبتی بر آمادگی جسمانی و عملکردی دانش آموزان دارد، ضمن آن که بر این نکته که ایروبیک به تنهایی نمی تواند آمادگی جسمانی را افزایش دهد، تأکید نشده است - کوتداکیس2 و همکاران، . - 2007
مک کورد 3 و همکارانش - - 1989 نیز ضمن بررسی زنان سالخورده به این نتیجه رسیدند که حرکات ایروبیک با تماس پایین4، نسبت به تمرینات استقامتی و رژیم غذایی، در بهبود آمادگی قلبی- عروقی و کاهش چربی بدن مؤثرتر هستند. رابرت - 2001 - 5 نیز در تحقیقات خود به این نتیجه رسیده اند که تمرینات ایروبیک با شدّت کم، باعث بهبود آمادگی قلبی - عروقی افراد میانسال می شوند. در تحقیق دیگری که به بررسی تأثیر موسیقی کلاسیک تند وکند بر زمان خستگی زنان غیرورزشکار هنگام رکاب زدن روی دوچرخه با بار کاری 20 وات و اضافه شدن 10 وات در هر دقیقه پرداخته شده است، مشخص گردیده که موسیقی کلاسیک تند و کند بر زمان رسیدن به واماندگی، میزان بارکار نهایی و ضربان قلب حالت واماندگی آزمودنی ها تأثیر معنا دار دارد، اما اثر دو نوع موسیقی با هم تفاوت معنی داری نداشت - اکبرپور بنی، رجبی، سلامی، . - 1384 این یافته ها دال بر نقش موزیک همراه با حرکات بدنی، در کارآیی جسمانی انسان می باشد.
تحقیق بیشتر در در مورد تأثیر مثبت فعالیت های بدنی و تمرینات ایروبیک - استپ بر سلامت انسان به چند دلیل ضروری بنظر می رسد. اول آن که تحقیقات انجام شده کمتر به تأثیر تمرینات ایروبیک - استپ بر ویژگی های پیکری و جسمانی افراد پرداخته اند. دوم آن که تحقیقات داخلی بسیار اندکی در این زمینه وجود دارند و دیگر این که تحقیقات مشابه انجام شده در ایران از وضعیت نامطلوب جسمانی و پیکری زنان ایرانی و عدم تمایل و گرایش اکثر آنان به ورزش در طول روز و هفته حکایت می کنند. در تأیید این گفته ها نشان داده شده بانوان خانه دار ایرانی از نظر شاخص های پیکرسنجی و ترکیب بدنی در وضعیت مطلوبی قرار ندارند و از نظر آمادگی قلبی - تنفسی نیز در وضعیت متوسط بسر می برند - قراخانلو، . - 1385
بر این اساس، راه چاره در این است که زنان را به ورزش کردن ترغیب کنیم و برای این منظور بهتر است سراغ رشته های ورزشی و تمرینات مورد علاقه آنان برویم که انگیزه لازم را در آنان ایجاد کند. یکی از این رشته ها که مورد توجه زنان قرار گرفته رشته ایروبیک - استپ است، اما بدلیل جوان بودن این رشته، اطلاعات و مبانی علمی دقیقی در مورد آن در اختیار نداریم و لازم است با تحقیق و مطالعه بیشتر و کسب پشتوانه ی علمی قوی، مردم را به سمت این رشته ها سوق دهیم و کمک کنیم از این طریق سطح سلامت جامعه ارتقاء یابد. با توجه به موارد فوق، در این تحقیق سعی می شود با اندازه گیری برخی شاخص های پیکری و فیزیولوژیکی کارکنان زن دانشگاه بیرجند که در رشته ایروبیک - استپ فعالیت می کنند و مقایسه آنها با زنان کارمندیکه اصلاً ورزش نمی کنند، به تعیین اثر تمرینات ایروبیک - استپ بر روی سلامتی جسمانی بپردازیم.
.2 روش شناسی
اینتحقیق از نوع علّی- مقایسه ای پس از وقوع است. جامعه آماری 300 کارمند خانم شاغل در دانشگاه بیرجند هستند، از این بین تعداد 15 خانم که حداقل دو ماه در باشگاه های اداره تربیت بدنی و فوق برنامه دانشگاه زیر نظر مربی متخصص در رشته ی ایروبیک - استپ فعالیت داشتند و تعداد 15 نفر زن که هیچ گونه فعالیت بدنی منظم در 6 ماه قبل از اجرای تحقیق نداشتند و حاضر به شرکت در تحقیق بودند به شکل هدفمند بعنوان نمونه تحقیق انتخاب شدند. فرم اطلاعات فردی - محقق ساخته - برای بدست آوردن مشخصات آزمودنی ها، توسط محقق تکمیل گردید. سپس اندازه گیری قسمت های مختلف بدن در آزمایشگاه فیزیولوژی ورزش با استفاده از دستور العمل مربوطه صورت گرفت. نحوه اجرای آزمون های انعطاف پذیری، قدرت عضلانی، توان هوازی و استقامت عضلانی بالاتنه، شرح داده و آزمون ها توسط آزمودنی ها اجرا و اطلاعات مربوطه ثبت گردید. از روش های آمار توصیفی برای توصیف ویژگی های ترکیب بدنی و فیزیولوژیکی آزمودنی ها، و از روش های آمار استنباطی برای اثبات یا رد فرض های آماری بهره برداری گردید. ابتدا با آزمون کلموگروف - اسمیرنوف طبیعی بودن توزیع متغیرها بررسی شد و پس از مشخص شدن نتیجه آن، تفاوت بین گروه ها با روش من ویتنی مورد آزمون قرار گرفت. معنی دار بودن تفاوت بین گروه ها در صورتی پذیرفته شد که P< 0/05 باشد.
-1-2 روش اندازه گیری شاخص های آنتروپومتریکی
ابتدا فرد بدون کفش و با لباس ورزشی روی ترازو قرار گرفت و وزن او اندازه گیری شد. بعد از اندازه گیری وزن، فرد بدون کفش در کنار متر نواری - پهنای یک سانتی متر - تعبیه شده روی دیوار قرار گرفت و با قرار دادن خط کش روی سر، قد ایستاده اندازه گیری گردید. سپس محیط بازو و محیط ساق پا از حجیم ترین قسمت آن ها با استفاده از متر نواری بدست آمد. دور کمر از ناحیه ناف با استفاده از متر نواری در حالت ایستاده طبیعی بدست آمد. دور لگن، از روی برجسته ترین قسمت باسن با کمک متر نواری ارزیابی شد.
-2-2 روش تعیین ترکیب بدنی
ضخامت چربی زیر پوستی ناحیه سه سربازویی و تحت کتفی اندازه گیری شد. برای این منظور، لایه پوست را بوسیله انگشتان شست و نشانه محکم گرفته و کالیپر به طور عمودی نسبت به لایه پوست، تقریبا در یک سانتی متری - 0/25 اینچ - از شست و انگشت نشانه قرار گرفت. سپس دسته کالیپر را رها کرده تا فشار کامل بر لایه پوست اعمال گردد. مقدار عقربه تا نزدیکترین 0/5میلی متر تقریباً برای یک تا دو ثانیه بعد از رها شدن دسته کالیپر ثبت گردید. حداقل دو بار اندازه گیری از لایه پوست انجام گرفت و اگر بیش از یک میلی متر اختلاف داشت، برای سومین بار اندازه گیری انجام شده و میانگین دو اندازه گیری که به نظر می رسید بهترین معرف محل چربی زیرپوست باشد، ثبت شد. برای تعیین چربی زیرپوستی در نقطه مورد نظر، ابتدا کالیپر را به موازات محور طولی بدن، در پشت بازو و روی عضله سه سر قرار داده، طوری که آرنج در حالت باز شده باشد. سپس چربی تحت کتفی در زیر رأس استخوان کتف - زاویه تحتانی کتف به صورت مایل - بدست آمد - فرج زاده موالو، . - 1385 همه اندازه گیری ها از طرف راست بدن انجام شد. یکی از بهترین روش های تعیین ترکیب بدنی ورزشکاران، برآورد درصد چربی و تخمین چگالی بدن آن ها با استفاده از روش ضخامت چین های پوستی است.
در این معادله ها از مجموع ضخامت دو یا چند چین پوستی استفاده می شود. یکی از مناسب ترین این معادلات، اندازه گیری ضخامت چربی در دو ناحیه عضله سه سر بازویی و زیر کتفی است - فرج زاده موالو، : - 1385 = - 0/55 X1 - + - 0/31 X2 - +6/13 درصد چربی بدن کارکنان زن X1 وX2 به ترتیب ضخامت چین های پوستی سه سر بازویی و تحت کتفی، بر حسب میلی متر هستند. یکی دیگر از معیارهای رایج ترکیب بدنی، تعیین شاخص توده بدنی - - BMI است که از تقسیم وزن بدن - بر حسب کیلوگرم - بر مجذور قد - بر حسب متر - محاسبه می شود. نسبت دور کمر به دور لگن - - WHR نیز شاخص معتبر دیگری است که از تقسیم دور کمر به دور لگن بدست می آید - فرج زاده موالو، . - 1385
-3-2 روش های اندازه گیری قدرت پنجه1
این شاخص با دستگاه دینامومتر اندازه گیری کننده قدرت پنجه دست تعیین گردید. بدین منظور فرد هنگام آزمون طوری می ایستد که دست ها کنار بدن قرار دارد، دینامومتر را در دست برتر خود می گیرد و سپس تا جایی که می تواند به دسته دینامومتر نیرو وارد می کند. عدد حک شده روی صفحه دستگاه، نشان دهنده قدرت پنجه بوده و به عنوان رکورد آزمودنی ثبت می شود - گایینی، رجبی، . - 1384
-4-2 قدرت عضلات پشت2
این شاخص با دستگاه دینامومتر اندازه گیری کننده قدرت پشت تعیین گردید. بدین منظور شخص روی کفه دستگاه به طوری که زانوها کاملاً صاف باشند، قرار می گیرد. دسته نیروسنج را با دست راست به صورت چرخش داخلی و با دست چپ، به صورت چرخش خارجی می گیرد . سپس بدون انحراف بدن به سمت عقب و تنها با استفاده از عضلات پشت، دسته را به سمت بالا می کشد. در این آزمون باید مراقب بود که شخص در همه مراحل سر و تنه را عمود نگاه دارد. بعد از اجرای آزمون، رکورد فرد از روی محل قرارگیری عقربه دستگاه، ثبت می شود - گایینی، رجبی، . - 1384
-5-2 نحوه اندازه گیری حداکثر توان هوازی - Vo2max -
برای اندازه گیری حداکثر توان هوازی از آزمون آستراند و دوچرخه کارسنج مونارک مدل 839 مجهز به دستگاه ضربان سنج دیجیتال، استفاده گردید. روش انجام آزمون به این صورت است که آزمودنی روی دوچرخه می نشیند و ارتفاع صندلی متناسب با قد وی تنظیم می گردد. پس از وارد کردن اطلاعات مربوط به سن، جنس و وزن و ضربان قلب حداکثر آزمودنی به حافظه دوچرخه، تسمه3 مخصوصی که از طریق آن ضربان قلب فرد به دوچرخه منتقل می گردد، دور سینه آزمودنی بسته می شود. پس از اطمینان از کارکرد این نوار، آزمون آغاز می شود. در این مرحله، بار کار اولیه را مشخص می کنیمکه معمولاً برای افراد غیرآماده از بار کاری300 شروع می شود. در همان ابتدا از آزمودنی خواسته می شود که با سرعت60 دور در
