بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی اثر بخشی ویتامین دی برشاخصهای روانی استرس،اضطراب و افسردگی کارکنان مرکز فرماندهی فوریتهای پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد انجام شد. روش پژوهش حاضر مدل نیمه تجربی با روش پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل 30 نفر از کارکنان پیش بیمارستانی اورژانس شامل کارکنان بیسیم و اپراتور در سال 1396 بود که با استفاده از روش در دسترس بطور تصادفی به دو گروه تقسیم شدند که در گروه اول ویتامین درمانی طبق پروتکل دریافت ویتامین به صورت مکمل انجام شد و گروه دوم به عنوان گروه کنترل در لیست انتظار قرار گرفتند. برای سنجش دادهها از پرسشنامه اندازه گیری استرس و اضطراب DASS-21 استفاده شد. همچنین دراین پژوهش از روشهای آمار توصیفی شامل میانگین و انحراف استاندارد و از روش آمار استنباطی از تحلیل کوواریانس چند متغیری یک راهه - One- way - MANCOVA و با استفاده از نرم افزار SPSS-20 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. با توجه به نتیجه پژوهش مصرف ویتامین دی بعنوان مکمل در کاهش شاخصهای روانی استرس،اضطراب و افسردگی کارکنان فرماندهی فوریتهای پزشکی موثر بود. مصرف ویتامین دی میتواند به عنوان روش موثری بر کاهش شاخصهای روانی استرس،اضطراب و افسردگی کارکنان فرماندهی فوریتهای پزشکی باشد.
واژه های کلیدی: ویتامین دی، استرس،اضطراب، افسردگی ، فوریتهای پزشکی
مقدمه
استرس حالتی احساسی است که با تنش، عصبانیت و نگرانی، هراس و افزایش ضربان قلب و فشار خون و برونده قلبی و با اثرات روان و فیزیکی توصیف میگردد.[1]مواجهه مکرر با استرس باعث افزایش ترشح میزان هورمونهای غدد فوق کلیوی عمدتا اپی نفرین وکورتیزول میشود که درکنار افزایش جریان خون در زمان تنش میتواند سبب آسیب سطح پوشاننده سرخرگ شود.[2]استرس یک پاسخ جسمانی و زیست شیمیایی را تولید میکندکه برای هر فرد با در نظرگرفتن دوره، شدت و تأثیرکلی منحصر به فرد میباشد و میتواند با فعال سازی محور هورمونی و سیستم عصبی هیپوتالاموس هیپوفیز آدرنال سمپاتیک باعث افزایش ضربان قلب و فشارخون گردد و با افزایش عملکرد سیستم قلبی عروقی و با جلوگیری از آرام بودن شخص، یک تأثیر منفی بر روی سلامت داشته و خطرآفرین باشد4] و.[3 استرس حالتی هیجانی و فیزیولوژیکی است که میتواند بهرهوری،سودمندی، سلامت فردی و کیفیت شغل فرد را تحت تاثیر قرار دهد .[5]
نوع شغلی که افراد در آن مشغول به کار هستند ،در میزان ابتلای آنان به انواع فشارهای روانی تاثیر میگذارد.[6] کارکنان فوریتهای پزشکی یکی از پر استرسترین حرفههای پزشکی را تجربه میکنند.[7] ادراک خود گزارشی استرسزاهای شغلی در میان جمعیت مشاغل فوریتی و اورژانسی در مقایسه با مشاغل غیر فوریتی بیشتر است.افراد شاغل در اورژانسها فشار روانی متعدد و تغییرات جسمی، هیجانی و اجتماعی را تجربه می-کنند،بنابراین از نطر جسمی مستعد بیماریهای قلبی و عروقی و زخم معده و از نظر هیجانی مستعد افزایش حساسیت در روابط بین فردی،پرخاشگری،اضطراب و افسردگی،و از نظر اجتماعی و شغلی نیز مستعد غیبتهای مکرر از محیط کار هستند9] و.[8
بنابراین میتوان گفت میزان فشارهای عصبی، نقل و انتقالات کارکنان و نارضایتی شغلی در بین مشاغل فوریتی و اورژانسی بیشتر از دیگر مشاغل است 6] و.[10 استرس، پیامدهای منفی قابل توجهی بر روی این افراد به جای میگذارد از جمله کاهش بهرهوری و خدمات، مشکلات سلامتی،غیبت از محیط کار، ترک شغل و مصرف مواد مخدر و روانگردان و به شدت بهداشت روانی آنها را تهدید میکند. [11]اگر چه اضطراب و استرس برای بیشتر افراد یک واکنش بهنجار و گذرا است و موجب حفاطت آنان در برابر صدمات بالقوه میشود،ولی افراد دارای استرس و اضطراب زیاد در صورت افزایش کار به آسانی ازرده خارج میشوند و دامنه کنشوری آنان در زمینههای اجتماعی، روانشناختی، جسمانی و خانوادگی دچار اختلال میشود و کاهش تولید، افزایش خطا و تصادفها، کاهش سطح قضاوت و افزایش نارضایتی شغلی را به دنبال دارد.[12]
کمبود ویتامین دی - D - به مدت طولانی سبب تحریکپذیری همراه با افسردگی، جنون و نارسایی در رشد ذهنی میباشد.[13] ویتامین دی برای رشد و تمایزیافتگی انواع مختلف اندامها، از جمله مغز ضروری است14]و.[15 دادههای متعدد نشان میدهد که ویتامین دی از طریق القاء بسیاری از ژنها در سیستم عصبی مرکزی، مدولاسیون محافظت نورونی، انتشار نوروتروفینها و فعالیتهای کلیدی آنزیمهای سوخت وساز انتقال دهندههای عصبی بدن نقش مهمی در مغز دارد 17 ] و16 و.[ 13 ویتامین دی با واسطه گیرنده ویتامین دی به طور گسترده در سیستم عصبی منتشر میشود15] و.[16 مدارکی از حضور ویتامین دی ، آنزیمهای فعالیت زیستی وسوخت وساز و فعالیت واسطه گیرنده ویتامین دی در مغز نشان میدهد که این ویتامین ممکن است در سیستم عصبی مرکزی به عنوان یک هورمون نورواستروئیدی اتوکرین یا پاراکرین عمل کند .[16] واسطه گیرنده ویتامین دی که در بخشهای کلیدی مغز از جمله قشرمخ و مخچه و سیستم لیمبیک یافت شده به عنوان تنظیم کننده رفتار شناخته شده است18]و.[19 بنابراین بهنظر می-رسد که مصرف ویتامین دی یکی از روشهایی است که بتواند به کاهش شاخصهای فیزیولوژیک استرس در این کارکنان کمک کند.
بیان مسئله
در هر سازمانی، نیروی انسانی مهمترین رکن تعالی و ترقی سازمان و عامل اساسی تحقق اهداف پیشبینی شده در آن مجموعه است. مدیریت استرس شغلی در تحقق اهداف سازمانی، سلامتی فردی و اجتماعی نقش ویژه ای ایفا مینماید، یکی از مهمترین و شایعترین مباحث قابل بررسی و تحقیق در مطالعات سازمانی تلقی میشود. استرس پدیدهای شناخته شده است، که در سطوح و مراحل مختلف با پیامدهای مثبت و منفی خود را نشان میدهد. در یک سو، طیف استرس طبیعی قرار دارد، که برای زندگی و رشد ضروری است و در سوی دیگر، طیف استرس بیش از حد، اثرات جدی و مخربی بر سلامتی انسان وارد میکند.[20] محققین معتقدند انواع استرس در سیستمهای درونی بدن،تاثیر گذار هستند. تحقیقات نشان داده است که سیستم عصبی سیستم خودکار سمپاتیک و غدد درون ریز بدن دارای تاثیر مستقیم و مرکزی در کل بدن است.[21] یک بخش مرکزی از واکنشهای پیچیده زیستی انسان در استرس، اعمال متقابل سیستمهای درون ریز، عصبی و ایمنی میباشد که در جهت حفظ تعادل حیاتی عمل می-کنند. بخش مرکزی غده فوق کلیوی نیز به عنوان یکی از اجزای سیستم عصبی سمپاتیک ترشح کننده اپی نفرین و نوراپی نفرین و بخش قشری آن نیز ترشح کننده کورتیزول است که به عنوان بخشی از سیستم درون ریز میباشد و هر دو در پاسخ به استرس ها فعال میشوند. مطالعات نشان دادهاند که درد و تنشهای هیجانی باعث افزایش کاتکولامینها و کورتیزول میگردد.[22]
وقتی که میزان کورتیزول افزایش مییابد، مانع فعالیت گلبولهای سفید خون و بازگشت عملکرد سیستم ایمنی به وضعیت طبیعی میگردد.[1] افزایش کورتیزول اثرات زهرآگینی بر روی پوشش داخلی سرخرگ کرونری گذاشته و نقش مهمی در رشد پلاکتهای خونی بازی میکند.[23]در زندگی همه افراد شاغل، استرس وجود داشته و به گونههای مختلف به آنها فشار روانی وارد میکند.[24] عوامل استرس شغلی در افراد متفاوت بوده و به عوامل بی-شماری از قبیل موقعیت و شرایط کاری، مدت زمان قرارگیری در معرض استرس و میزان استرس وارده به فرد بستگی دارد، اما نمونههای بارز استرس شغلی عبارتند از: بیخوابی، حواس پرتی، اضطراب، غیبت از کار، افسردگی، خستگی، ناامیدی، عصبانیت در حدافراطی، مشکلات خانوادگی و بیماریهای جسمی مانند بیماریهای قلبی، سردرد، سوء هاضمه و دیسک بین مهره ای.[25]
استرس شغلی یکی از عوامل اساسی در کاهش بهره وری در سازمان ها و ایجاد عوارض جسمی و روانی در کارکنان است و ازآن جا که استرس شغلی به عنوان یک جزء مهم سیستمهای درمانی بهداشتی، دارای اثرات زیاد بر کیفیت مراقبت بالینی است.[26] همواره توجه به مسائل روانی پرسنل فوریتهای پزشکی از مهمترین وظایف مدیران ارشد دانشگاههای علوم پزشکی میباشد. نتایج مطالعهای که به منظور بررسی میزان استرس شغلی در پرستاران بیمارستانهای همدان انجام شد، نشان داد میزان استرس شغلی در بین پرستاران شاغل، بالا بوده است.[27]
با توجه به اینکه پژوهشگر در مرکز فرماندهی و ارتباطات فوریتهای پزشکی به عنوان کارشناس مرکز مشغول به خدمت میباشد و با عنایت به حساس بودن کار در این مرکز که مرکز ساماندهی و مدیریت آمبولانسها بر اساس فوریتهای حیاتی است و تأثیراتی که بر جان انسانها بر جای میگذارد انجام پژوهشهایی در زمینه کاهش استرس کارکنان این مرکز بسیار لازم و ضروری مینماید. در صورت عدم توجه به جنبه های انسانی و نیز استرسهای ناشی از عوامل محیطی و شغلی بر کارکنان مرکز فرماندهی فوریتهای پزشکی، و همچنین عدم برنامه ریزی در جهت جبران و کاهش این نقیصه ها علاوه بر پرداخت خسارت مختلف مجبور به صرف هزینه های گزاف در امر درمان اختلالات جسمی و روانی کارکنان و خانوادههای آنها خواهند بود.امید است بتوان با کاهش و مدیریت منابع استرس و در مرکز فرماندهی اورژانس اقداماتی در زمینه پیشگیری از بروز استرس و راهحلهایی برای مقابله با آن و افزایش رضایت کارکنان و افزایش بهرهوری انجام داد. در این تحقیق سعی میگردد تاثیر ویتامین دی در کاهش شاخصهای روانی استرس در کارکنان شاغل در مرکز فرماندهی اورژانس مشهد را در جهت ارائه راه-حلهای مناسب برای کاهش عوامل استرسزا و اقدامات لازم مشخص کرد.
روش بررسی
روش پژوهش حاضر مدل نیمه تجربی با روش پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل است. که با تایید کمیته اخلاق معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد به شماره 96/137108 و با اخذ رضایت آگاهانه کارشناسان مرکز فرماندهی فوریتهای پزشکی در استان خراسان رضوی انجام شده است. به کارکنان مذکور اطمینان داده شد که نتایج پژوهش تنها به طور کلی منتشر میشود. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل30 نفر از کارکنان پیش بیمارستانی اورژانس شامل کارکنان بیسیم و اپراتور در تابستان سال 1396 میباشند که با استفاده از روش در دسترس بطور تصادفی به دو گروه تقسیم شدند، نویسنده ابتدا با ارتباط فرد به فرد ضمن توضیح هدف مطالعه پرسشنامه را در اختیارکارکنان فوریتهای پزشکی گذاشته و در صورت همخوانی با معیارهای ورود، آنها را به مطالعه وارد کرده است. معیارهای ورود شامل رضایت خاطر شرکت کننده، سابقه حداقل 2 سال کار در مرکز فرماندهی، داشتن حداقل مدرک دیپلم، نداشتن سابقه بیماری های سایکوتیک و بیماریهای کبدی و تیروئیدی و پاراتیروئیدی و کمبود ویتامین دی و باردار نبودن و معیارهای خروج شامل درخواست مبنی بر انصراف از شرکت در مطالعه،تکمیل ناقص پرسشنامه یا ناخوانا بودن اطلاعات درج شده توسط فرد، عدم مصرف ویتامین طبق برنامه زمانی اعلام شده و وجود علائم بارداری بوده است.
در گروه اول ویتامین درمانی طبق پروتکل دریافت ویتامین به صورت مکمل انجام شد و گروه دوم به عنوان گروه کنترل در لیست انتظار قرار گرفتند. برای سنجش دادهها از پرسشنامه DASS-21 برای سنجش استرس ، اضطراب و افسردگی افراد استفاده شد. دراین پژوهش از روش-های آمار توصیفی شامل میانگین و انحراف استاندارد و از روش آمار استنباطی از تحلیل کوواریانس چندمتغیری یک راهه - One- way MANCOVA - و با استفاده از نرم افزار SPSS-20 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. ابزار گردآوری دادهها شامل فرم اطلاعات دموگرافیک و پرسشنامه DASS-21، پرسشنامه افسردگی، اضطراب و استرس شامل 21 گویه است که این عبارات مرتبط با علایم عواطف منفی - افسردگی، اضطراب و استرس - تشکیل شده است .خرده مقیاس افسردگی شامل عباراتی است که خلق ناشاد، فقدان اعتماد به نفس، ناامیدی، بی ارزش بودن زندگی، فقدان علا قه برای درگیری در امور، عدم لذت بردن از زندگی و فقدان انرژی و قدرت را میسنجد .خرده مقیاس اضطراب دارای عباراتی است که میکوشد تا بیش انگیختگی فیزیولوژیک، ترسها و اضطراب موقعیتی را مورد ارزیابی قراردهند و خرده مقیاس استرس عباراتی چون دشواری دردستیابی به آرامش، تنش عصبی، تحریک پذیری وبیقراری را در بر میگیرد.
هر یک از خرده مقیاسهای DASS-21 شامل 7 سوال است که نمره نهایی هر کدام از طریق مجموع نمرات سوالهای مربوط به آن به دست میآید. برای نمره گذاری آن از مقیاس چهار درجهای لیکرت، حداقل نمره صفر - اصلا در مورد من صدق نمی کند - تا حداکثر نمره3 - کاملا در مورد من صدق می کند - نمره گذاری میشود. از آنجا که این پرسشنامه فرم کوتاه شده مقیاس اصلی 42 - سوالی - است، نمره نهایی هر یک از خرده مقیاس ها باید 2 برابر شود. سپس با مراجعه جدول می توان شدت علایم را مشخص کرد - لاویبوند و لاویبوند، 1995، به نقل از فتحی آشتیانی،. - 1388 آنتونی و همکاران - 1998 - مقیاس مذکور را مورد تحلیل عاملی قرار دادند که نتایج پژوهش آنها مجددا حاکی از وجود سه عامل افسردگی، اضطراب و تنیدگی بود. نتایج این پژوهش نشان داد که 68 درصد از واریانس کل مقیاس توسط این سه عامل مورد سنجش قرار میگیرد. ارزش ویژه عوامل تنیدگی، افسردگی و اضطراب در پژوهش مذکور به ترتیب برابر 9/07، 2/89و 1/23 و ضریب آلفا برای این سه عامل به ترتیب0/97، 0/92 و0/95 بود. همچنین در پژوهش نیک آذین و نایینیان ضرایب آلفای کرونباخ برای ابعاد افسردگی، اضطراب و استرس به ترتیب %70، %84، و%82 بدست آمد و ضرایب بازآزمایی برای ابعاد مذکور به ترتیب %79،% 67 و %64 بدست آمد که قابل قبول میباشند.
