بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تاثیر ویژگی های شخصیتی معلمان بر اضطراب، استرس و افسردگی دانش آموزان دختر دوره دوم متوسطه ناحیه یک آموزش و پرورش شیراز، صورت گرفت. روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی بود. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه معلمان زن 564 - نفر - و کلیه دانش آموزان دختر - 10231 نفر - ، دوره دوم متوسطه ناحیه یک آموزش و پرورش شیراز بودند. نمونه های آماری بر اساس جدول مورگان 220 نفر معلم و 400 نفر دانش آموز بودند، که به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای، انتخاب شدند. ابزارهای اندازه گیری، پرسشنامه های استاندارد ویژگی های شخصیتی نئو و DASS21 - اضطراب، استرس و افسردگی - بودند، که روایی صوری و محتوایی آنها توسط اساتید مورد تایید قرار گرفت.
به منظور تعیین پایایی پرسشنامه ها از روش آلفای کرونباخ استفاده گردید، که به ترتیب ضریب آلفای کرونباخ بدست آمده از پرسشنامه ویژگی های شخصیتی نئو0/82 و پرسشنامه - 0/93 - DASS21 بودند. داده های آماری پژوهش با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون و مدل رگرسیون محاسبه گردید و با کمک نرم افزار spss 22 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد، که بین ویژگی های شخصیتی معلمان با اضطراب، استرس و افسردگی دانش آموزان رابطه معنی داری وجود داشت، و نیز متغیر ویژگی های شخصیتی، می تواند متغیرهای اضطراب، استرس و افسردگی را پیش بینی کند. همچنین رابطه معنی داری بین ویژگی شخصیتی روان نژندی و وظیفه شناسی معلمان با اضطراب، استرس و افسردگی دانش آموزان مشاهده شد. اما بین ویژگی شخصیتی توافق پذیری، گشودگی و برون گرایی با اضطراب، استرس و افسردگی رابطه معنی داری مشاهده نشد.
واژه های کلیدی: ویژگی های شخصیتی، اضطراب و استرس، افسردگی ، معلمان، دانش آموزان.
-1 مقدمه
عملکرد مدارس دست آورد تلاش و کوشش، پیوندها و کنش های متقابل میان گروه های درونی مدرسه یعنی مدیران، معلمان، کارکنان و دانش آموزان است. معلمان در جریان آموزش رکن اساسی و بنیادی هر جامعه می باشند، لذا صاحب نظران امر آموزش، بهبود کیفیت نظام آموزشی جامعه را به میزان قابل توجهی ناشی از بهبود کیفیت کار معلمان می دانند. به پیروی از این موضوع، بکارگیری معلمان کارآمد و اثربخش با شخصیتی گیرا و نافذ از موضوعاتی است که باید در هر نظام آموزش و پرورش بدان اندیشیده شود. معلمان تاثیر اصلی و عینی را روی دانش آموزان می گذارند. هنگامی که دانش آموزان داده ها را کسب می کنند، معلم تغییر در حیطه شناخت، نگرش و مهارت ها را فراهم می کند. ویژگی های شخصیتی اثر بخش معلم، متغیر کلیدی در ایجاد جوی مطلوب و ارتباط اجتماعی کارآمد برای آموزش، یادگیری و سلامت روانی دانش آموزان به شمار می آید.
یکی از مهمترین مؤلفههای اساسی نظام تعلیم و تربیت را معلمان مدارس تشکیل میدهند که با عملکرد خویش تاثیر بسزایی در روند آموزش و پروش می گذارند. در نظام آموزشی به طور کل و مدرسه به طورخاص، معلم هسته اصلی به شمار می رود و ویژگی های شخصیتی او در کامیابی کل سازمان اثرگذار است - دیانت، . - 1390
بدون شک یکی از مباحث اصلی و بنیادی علم روانشناسی ویژگی های شخصیتی می باشد، از آنجایی که این ویژگی ها زیربنای نظام رفتاری افراد را تشکیل می دهند، پرداختن به این مقوله می تواند جنبه های خاصی از عملکرد افراد را در زمینه های مختلف روشن سازد - کریمی،. - 1392
مطالعه و شناخت شخصیت هم از جنبه ارضای حس کنجکاوی و هم از نظر روابط متقابل اجتماعی دارای اهمیت است. داشتن اطلاعات و دانش لازم درباره شخصیت تنها به کار عادی دانستن برخی رفتارها در مراحل مختلف رشد شخصیت نمی آید، بلکه این دانش در پیشگیری یا اقدام احتمالی در مورد بروز اختلال ها و نابسامانی های شخصیتی نیز می تواند به کمک فرد بیاید - کریمی، . - 1392
شخصیت عبارتند ازالگوی نسبتا پایدار صفات، گرایش ها، یا ویژگی هایی که تا اندازه ای به رفتار افراد دوام می بخشد. به طور عام رفتار ما تحت تاثیر این ویژگی ها و توانایی های شناختی و هیجانی قرار داشته و برای پیش بینی رفتار باید این ویژگی به طور دقیق مورد بررسی قرار گیرند - فیست و جی فیست1، 2002؛ ترجمه یحیی سید محمدی، . - 1393
کاستا و مک کری - 1993 - 2 الگویی نظری برای پنج عامل بزرگ تعیین کردند که آن را نظریه پنج عاملی خوانده اند. آنها اساسا پنج عامل را به عنوان تمایلات مبنایی که در زمینه زیستی دارند معرفی کرده اند، یعنی تفاوت های رفتاری مربوط به پنج عامل به ژن ها، ساختار مغز و مانند آن برمی گردند - شاملو، . - 1390
مدل پنج عاملی شخصیت - روان نژندی، برون گرایی، گشودگی، توافق پذیری و وظیفه شناسی - که با دامنه وسیعی از رفتارها در ارتباط است، نشان داده که میان این ابعاد شخصیت و عملکرد شغلی ارتباطاتی وجود دارد. این پنج عامل شخصیت می توانند تفاوت های فردی، سلامت روانی و عملکرد شغلی را پیش بینی کنند - بخشایش، . - 1392
نقش معلم در تحقق اهداف آموزشی و تربیتی دانش آموزانی متناسب با جهان امروز بسیار مهم و اساسی است. و چون نوجوانان نیروی فعال و پویای جامعه هستند، لذا معلمان باید نگرش ها، ویژگی ها، مسائل و خواسته های آنان را بشناسند و راه ارتباط و رفتار صحیح با آنان را پیدا کنند و بازنگری نمایند - منصوری خواه، . - 1393
اهمیت نوجوانی هنگامی بیشتر مشخص می شود که سلامت آنان به عنوان زیر بنای سلامت جامعه مورد توجه قرار گیرد. لذا باید توجه کرد که برقراری روابط اجتماعی ناکارآمد منجر به پیدایش استرس، اضطراب و افسردگی در نوجوانان می شود. این امر از شکل گیری هویت سالم، شکوفایی استعدادها و قوای فکری و عاطفی آنان جلوگیری می کند. اضطراب و استرس رابطه مهمی با یادگیری دانش آموزان دارد. و نیز اضطراب و استرس با فرآیند اجتماعی شدن، ارتباطات اجتماعی و پیشرفت تحصیلی آنها ارتباط بسیار زیادی دارد - ربیعی و همکاران، . - 1390
بیشترین زمینه ای که در نوجوانان اضطراب و استرس ایجاد می کند، به ویژگی ها، توانایی ها، تمایلات، حالات هیجانی، فعالیت ها و عملکردهایشا ن برمی گردد. و نیز فعالیت های تحصیلی و ارتبا ط با مسئولان مدرسه، چگونگی گذراندن اوقات فراغت و نحوه ارتباط با اعضای خانواده از زمینه های تنش زا در نوجوانان محسو ب می شوند - لارسن و آسموسن3، . - 1991
استرس به رابطه تنش زا بین شخص و محیط اشاره دارد و وقتی فرد از مقابله با این وضعیت ناتوان است، به مشکلات روانی و جسمانی مبتلا می شود - لازاروس و فولکمن4، . - 1986
استرس نوعی سازگاری با تغییر در زندگی است. استرس طولانی مدت می تواند منجر به ناسازگاری شود. اضطراب و افسردگی می توا ند به عنوان عوامل عمومی برای اندازه گیری وضعیت سلامت روانی در نظر گرفته شود. استرس می تواند سبب مشکلات فیزیکی و هیجانی شامل نارضایتی از خود، شکست، اضطراب شدید، تنش، ناکامی و افسردگی شود - کانگ، چویی و رییو5، . - 2009
از عوامل دیگر تاثیر گذار در سلامت روان نوجوانان که نیاز به توجه و مطالعه خاص دارد، اضطراب می باشد. اضطراب یک احساس ناخوشایند و ناصحیح بیم از آینده است که اغلب با علایم فیزیولوژیک همراه است - تالتون6، . - 1995
تمام مردم هنگام روبرو شدن با موقعیتهای جدید، سخت یا تهدید کننده دچار درجاتی از اضطراب - یک احساس عاطفی شدید - می شوند. ترس از ناشناخته ها، خبر های غیر منتظره درباره سلامتی و هر گونه اختلال درفعالیتهای بدنی موجب ایجاد اضطراب می شود. اگر چه اضطراب خفیف می تواند فرد را برای کسب مقام، انجام وظایف مورد نیاز یا یادگیری وی برای تغییر عادات و شیوه زندگی، ترغیب کند، اضطراب شدید می تواند تقریبا فلج کننده باشد. اضطرابی که تا حد هراس افزایش یافته باشد موجب ناتوانی می شود - برونر وسودارث1، . - 2010
شش مطالعه ای که توسط میدوس - 2007 - 2 برای تعیین وضعیت افسردگی، اضطراب و مواجهه با استرس های مزمن در نوجوانان انجام شد، نشان داد که عوامل فوق با فرایند اجتماعی شدن، ارتباطات اجتماعی و پیشرفت تحصیلی آن ها ارتباط مهمی دارد - ربیعی و همکاران، . - 1390
از این رهگذر است که نقش فرآیندی تعلیم و تربیت بعنوان متغیر مستقل یا بخشی از متغیر مستقل در راستای تاثیر گذاری بر متغیر های وابسته خودنمایی می نماید. اگر چنین تحقیقاتی به شیوه علمی به انجام نرسد، کماکان حاکمیت دیدگاه سنتی که همانا درس خواندن عمیق فراگیر در تبعیت محض از یک واقعیت بعنوان معلم کماکان راهبرد حرکتی مخاطبین در فرایند آموزش و یادگیری خواهد بود. با این وجود حداقل خدمتی که یافته های این تحقیق جهت نهاد آموزش و پرورش بطور کلی فرایند آموزش و یادگیری انجام خواهد داد، نگاهی دوباره به متغیر های تاثیر گذار و چگونگی تکوین آنان در شکل گیری و منش فراگیران نسبت به بروز رفتارهای منطقی در شرایط خاص می باشند. بنابراین هدف کلی پژوهش حاضر این است که تاثیر ویژگی های شخصیتی معلمان را بر اضطراب و استرس دانش آموزان بررسی نماید.
-2پیشینه پژوهش
ربیعی و همکاران - - 1391 در تحقیقی تحت عنوان "ارزیابی اثربخشی برنامه جرأ ت ورزی بر میزان استرس، اضطراب و افسردگی دانش آموزان دبیرستانی" به این نتیجه رسیدند که دانش آموزانی که معدل بالاتری داشتند، اضطراب بیشتری نسبت به همکلاسی های خود بروز می دادند. این نتایج با نتایج مطالعه Al-Qaisy همگرا است.
ایرانی - - 1389 در پژوهشی با عنوان "رابطه سبک های دلبستگی و ویژگی های شخصیتی با اضطراب نوجوانان دبیرستانی شهر شیراز" به این نتیجه رسید که بین ویژگی شخصیتی روان رنجوری و اضطراب رابطه مثبت و معنادار وجود دارد و بین برون گرایی، مسئولیت پذیری و انعطاف پذیری و اضطراب رابطه معنادار منفی وجود دارد. از بین مولفه های ویژگی های شخصیتی، روان رنجوری، اضطراب دختران را پیش بینی می کند.
یافته های پژوهش زارعان و همکاران - - 1386 نشان می دهد که ویژگی های شخصیتی با سلامت عمومی رابطه مثبت دارد. یعنی افرادی که برون گرا هستند نگرش مثبت تری دارند و از فعالیت های اجتماعی بالاتری بر خوردارند. ولی افراد درونگرا، افسرده و مضطربند وکارکرد اجتماعی آنان پایین است.
اسمعیلی و همکاران - - 1386 در پژوهش خود به این نتیجه رسیدند که برون گرایی تاثیر مثبتی در سلامت عمومی، کاهش افسردگی و اضطراب دارد.
انگلیش - 2009 - 3 در پژوهشی با عنوان "بررسی رابطه بین عوامل شخصیت و عملکرد" به این نتیجه رسید که ویژگی وجدانی بودن و توافق پذیری ارتباط مثبتی با عملکرد شغلی دارد.
گراف - 2002 - 4 به نقل از نیل5 و دیوسیون - 2007 - 6 در تحقیق خود بر روی یک نمونه 776نفری از بزرگسالان به این نتیجه رسید که بعد نوروتیسم شخصیت، ابتلا به افسردگی و اضطراب را در افراد پیش بینی می نماید، به طوری که افراد با نمرات بالا در بعد نوروتیسم، نسبت به سایر افراد، عاطفه منفی بیشتری را تجربه کرده و دو برابر بیشتر از آنها به افسردگی و اضطراب مبتلا می شوند.
