بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر، سنجش رابطه افسردگی، اضطراب و استرس با هوش معنوی دانش آموزان مقطع دبیرستان شهر اصفهان بود. روش پژوهش به صورت توصیفی- همبستگی و حجم نمونه برآورد شده ، برابر با 100نفر بود که به روش نمونه-گیری تصادف خوشه ای چند مرحلهای انتخاب شدند. ابزار اندازهگیری شامل دو پرسشنامه هوش معنوی و پرسشنامه DASS بود. برای تحلیل داده ها، از روش آماری همبستگی پیرسون استفاده شد. یافتهها بر اساس روش همبستگی نشان داد که هوش معنوی با افسردگی، اضطراب و استرس رابطه منفی معنادار دارد و این ارتباط در ابعاد مختلف هوشمعنوی مشاهده می شود. به عبارتی، هوش معنوی بالاتر با کاهش افسردگی ، اضطراب و استرس در دانش آموزان رابطه دارد.
واژه های کلیدی: هوش معنوی، افسردگی، اضطراب، استرس
مقدمه
دانش آموزان هر جامعهش دسترنج معنوی و انسانی آن جامعه بوده و از سرنوشتسازان فردای کشور خویش هستند. با پیشرفت صنعت و فنآوری جدید و مشکلات مربوط به آن، اختلالات و بیماریهای روانی همانند مشکلات جسمانی، افزایش چشمگیری یافته و از آنجا که سلامت روان دانش آموزان اهمیت فراوانی دارد، لازم است که مسایل عاطفی و روانی این قشر عظیم جدی تلقی شده و مورد رسیدگی قرار گیرد. اهمیت معنویت و رشد معنوی در انسان، در چند دهه ی گذشته به صورتی روزافزون توجه روان شناسان و متخصصان بهداشت روانی را به خود جلب کرده است. سازمان بهداشت جهانی در تعریف ابعاد وجودی انسان، به ابعاد جسمانی، روانی، اجتماعی و معنوی اشاره می کند و بعد چهارم یعنی بعد معنوی را نیز در رشد و تکامل انسان مطرح می سازد، ازسویی دیگر به شمارافرادی که باور دارند معنویت راه درمان رواننژندیها و درماندگی روانی آنها میباشد و متخصصینی که برای درمان بیماریهای روانی و ارتقای بهداشت روان بر باورها و رفتارهای معنوی توجه دارند، افزوده میشود - به نقل از شجاعیان، . - 2001 مساله ای که به موازات آن پژوهش در حوزه ارتباط معنویت با دیگر مولفههای روانشناختی در آستانهی هزارهی سوم میلادی اهمیت ویژه می یلبد .
وون، - 1993 - معنویت را به عنوان تلاشی دائمی بشر برای پاسخ دادن به چراهای زندگی تعریف کرده است. معنویت از نیازهای درونی انسان است که برخی صاحب نظران آن را متضمن بالاترین سطوح زمینه هایرشدِ شناختی، اخلاقی، عاطفی دانسته و آن را نوعی تلاش آدمی برای پاسخ دادن به چراهای زندگی میپندارند - وست، . - 1983 به عبارت روشن تر استفاده ی بهینه از قوه ی خلاقیت و کنجکاوی برای یافتن دلایلموجودِ مرتبط با زنده ماندن و زندگی کردن و در نتیجه رشد و تکامل، بخش مهمی از معنویت را تشکیل میدهد - شهیدی، . - 1379
زورهار و مارشال - - 2000، در کتاب هوش معنوی خود، آن را به عنوان هوش بنیادی آورده اند. آنان هوش معنوی را توانایی تجربه شده ای می دانند که زمینه را برای رسیدن به کمال و ترقی در زندگی فراهم می سازد. هوش معنوی روش های چندگانه ی شناخت و یکپارچگی زندگی درونی - ذهنی و معنوی - با زندگی بیرونی در جهان است - امونس،. - 2000 هوش معنوی شامل حس معنی و داشتن مأموریت در زندگی، حس تقدس در زندگی، درک متعادل از ارزش ماده و معتقد به بهتر شدن دنیا می باشد - آمرام ،. - 2005
بعضی از ویژگی های فردی که برای بهره گیری از هوش معنوی مفید هستند عبارتند از: خردمندی، تمامیت یا کامل بودن، دلسوزی - مک مولن، - 2003، دیدگاه کل نگر داشتن، درستی و صحت، ذهن باز داشتن و انعطاف پذیری - زهر و دریک، . - 2000 این ویژگی ها روش های متفاوتی را برای دانستن از طریق روشهای غیرزبانی و غیر منطقی مانند رؤیا، شهود و تجربهی عرفانی، جهت دستیابی به سطوح عمیقتر معنا ارائه میکنند - دسلوریرس ، 2000 ؛ به نقل از: نازل، . - 2004
شعار جهانی در هزاره سوم میلادی »ارتقای سلامت« است و اسلام شواهد محکمی در پرداختن به این امر دارد . در اسلام به بعد دیگری از سلامت یعنی سلامت معنوی و ارتباط آن با سلامت جسمی و روانی اشاره می شود و حتی اعتقاد بر این است که اعمال ما می تواند در تأمین سلامت نقش داشته باشد، به گونه ای که مذهب درونی شده یک عامل کلیدی برای سلامت روانی است - جان بزرگی. - 1386
هوش معنوی به عنوان زیربنای باورهای فرد نقش اساسی در زمینه های گوناگون زندگی انسان به ویژه تأمین و ارتقای سلامت روانی دارد. اکنون جای این سوال است که هوش معنوی تا چه اندازه می تواند با سلامت انسان در ارتباط باشد ؟ - دیکمن، - 1990، به تأثیر هوش معنوی در سلامت روان اشاره می کند، او بر این باور است که افراد دارای زندگی معنوی بدون شک از نظر روان شناختی افرادی سالم هستند. پژوهش ها و بررسی های مختلف نشان داده است که میان معنویت و هدف زندگی، رضایت از زندگی و سلامت، همبستگی وجود دارد - جورج و همکاران، 2000؛ کاس و همکاران، . - 1991 پژوهشها نشان داده اند که افراد دارای جهت گیری معنوی به میزان کمتری افسردگی داشته - مک دونالد، - 2002 و بین هوش معنوی و سلامت روان آنان همبستگی مثبت و معنیداری وجود دارد
- برای مثال: معلمی ،1389؛ لطفی و سیار،1387 و عابدیفر و سرخی،. - 1388 بیرامی - - 1392، نیز نشان داده است که هوش معنوی با استرس ادراک شده، اضطراب و افسردگی رابطه منفی و معنی داری می باشد. علی محمدی و جان بزرگی - 1387 - ، وجود رابطه بین شادکامی با جهت گیری مذهبی و افسردگی را گزارش کرده و موریرا -آلمیدا - 2006 - ، رابطه مثبت و معنی دار بین اعمال دینی و متغیرهای رضایت از زندگی و شادکامی را نشان داده اند. مروج - 1389 - ، نیز به این نتیجه رسیده است که آموزه های مذهبی - فرج مبتنی برانتظار - باعث افزایش سلامت روان، شادکامی و امید گروه آزمایش در مقایسه با گروه کنترل شده است.
لذا با توجه به تعاریف و مطالعات صورت گرفته در زمینه هوش معنوی و سلامت روان و اهمیت آن در زندگی فردی و اجتماعی افراد از یک سو و از سوی دیگر گستردگی جامعه آماری دانش آموزی در مقطع دبیرستان ، تحولات ویژه روانشناختی در دوره نوجوانی و شیوع بالای اختلالات خلقی و اضطرابی در آنان پژوهش حاضر در صدد است تا مشخص سازد که آیا بین هوش معنوی و علایم افسردگی، اضطراب و استرس دانش آموزان مقطع دبیرستان رابطه وجود دارد و در صورت وجود رابطه ماهیت این رابطه چگونه می باشد.
روش پژوهش
با توجه به اینکه پژوهشگر در صدد سنجش رابطه هوش معنوی و افسردگی، اضطراب و استرس بوده، روش پژوهش، توصیفی و از نوع همبستگی است. جامعه مورد بررسی شامل دانش آموزان مقطع دبیرستان شهر اصفهان در سال تحصیلی 93-94 است. برای انتخاب گروه نمونه از روش نمونهگیری تصادفی خوشهای چند مرحلهای استفاده شد. به این صورت که ابتدا از بین شش ناحیه آموزش و پرورش شهر اصفهان، نواحی 3 و 5 به صورت تصادفی انتخاب شدند. سپس از هر کدام از نواحی انتخاب شده، 2 دبیرستان - یک دبیرستان دخترانه و یک دبیرستان پسرانه - و از بین کلاسهای هر دبیرستان یک کلاس به طور تصادفی انتخاب شد. بر این اساس در هر مدرسه 25 نفر و در کل 100 نفر دانش آموز - 50 دختر و 50 پسر - به صورت تصادفی انتخاب شدند.
ابزار اندازگیری -1 پرسش نامه هوش معنوی: پرسشنامه هوش معنوی توسط ناصری - 1387 - تهیه و هنجار یابی شده است. این آزمون دارای 97 عبارت است و چهارعامل خودآگاهی متعالی، تجربههای معنوی، شکیبایی و بخشش را میسنجد. ضریب پایایی کلی آزمون 0/98 وضریب پایایی هر یک از عوامل مذکور به ترتیب 0/96، 0/90، 0/86و 0/82گزارش شد. اعتبار و روایی این پرسشنامه با ضریب آلفای کرونباخ سنجیده شده است که ضریب پایایی آن برابر با 0/95می باشد. وی در تعریف و تعیین مولفه های پرسشنامه از دو منبع مبانی دین اسلام و کتاب قران و سایر پرسشنامه های هوش معنوی صاحبنظران خارجی نیز استفاده نموده است.
-2پرسش نامه : DASS مقیاس افسردگی، اضطراب و استرس DASS توسط لایبوند و لایبوند - - 1995 ساخته شده است. این پرسش نامه 21 سوال دارد که هر یک از عامل ها دارای 7 سوال می باشد.آنتونی و همکاران - 1998 - ، مقیاس مذکور را مورد تحلیل عاملی قرار دادند که نتایج حاکی از وجود سه عامل اضطراب، استرس و افسردگی بود و ضریب آلفا برای این عوامل وجود دارد.
