مقاله تاثیر آرامسازی بر شاخصهای روانی استرس ، اضطراب و افسردگی کارکنان فوریتهای پزشکی

بخشی از مقاله

چکیده

استرس یکی از عوامل اساسی در کاهش بهره وری در سازمانها و ایجاد عوارض جسمی و روانی در کارکنان است و ازآن جا که استرس به عنوان یک جزء مهم سیستمهای درمانی بهداشتی، دارای اثرات زیاد بر کیفیت مراقبت بالینی است. همواره توجه به مسائل روانی پرسنل فوریتهای پزشکی که قلب تپنده سلامت کشور محسوب میشوند از مهمترین وظایف مدیران ارشد دانشگاههای علوم پزشکی میباشد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی اثر بخشی آرامسازی برشاخصهای روانی استرس،اضطراب و افسردگی کارکنان مرکز فرماندهی فوریتهای پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد انجام شد. روش پژوهش حاضر مدل نیمه تجربی با روش پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل است. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل 30 نفر از کارکنان پیش بیمارستانی اورژانس شامل کارکنان بیسیم و اپراتور در سال 1396 می باشند که با استفاده از روش در دسترس به صورت تصادفی به دو گروه تقسیم شدند که در گروه اول آرام-سازی طبق پروتکل درمانی 9 جلسه آموزش و تمرین طی دو ماه انجام شد و گروه دوم به عنوان گروه کنترل در لیست انتظار قرار گرفتند.

برای سنجش دادهها از پرسشنامه اندازه گیری استرس و اضطراب DASS-21 برای سنجش استرس افراد استفاده شد همچنین دراین پژوهش از روشهای آمار توصیفی شامل میانگین و انحراف استاندارد و از روش آمار استنباطی از تحلیل کوواریانس چند متغیری یک راهه - One- way MANCOVA - و با استفاده از نرم افزار SPSS-20 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. با توجه به نتیجه پژوهش آرامسازی در کاهش شاخصهای روانی استرس کارکنان فرماندهی فوریتهای پزشکی موثر بود . در نتیجه میتوان گفت آرام-سازی به عنوان روش موثری بر کاهش شاخصهای روانی استرس، اضطراب و افسردگی کارکنان فرماندهی فوریتهای پزشکی میتواند باشد.

مقدمه

استرس حالتی احساسی است که با تنش، عصبانیت و نگرانی، هراس و افزایش ضربان قلب و فشار خون و برونده قلبی و با اثرات روان و فیزیکی توصیف میگردد.

تکنیک آرام سازی پیشرونده عضلانی یکی از درمانهای مکمل است که در سال 1938 توسط ادموند جاکوبسن معرفی و به کار گرفته شد. همچنین این تکنیک یکی از مداخلات پرستاری است که ضمن تأثیر مثبت و طولانی در مواردی مثل سردرد، استرس و عوارض شیمی درمانی و غیره و یادگیری آن بسیار آسان و راحت میباشد و میتوان آن را به عنوان درمان مکمل در نطر گرفت.و همیشه به عنوان یکی از بهترین درمانهای مکمل با توجه به آموزش راحت، صرفه جویی در هزینهها، عدم نیاز به تجهیزات ویژه و امکان اجرای آسان توسط بیماران مد نظر بوده است استرس حالتی هیجانی و فیزیولوژیکی است که میتواند بهرهوری،سودمندی، سلامت فردی و کیفیت شغل فرد را تحت تاثیر قرار دهد.

نوع شغلی که افراد در آن مشغول به کار هستند ،در میزان ابتلای آنان به انواع فشارهای روانی تاثیر میگذارد. کارکنان فوریتهای پزشکی یکی از پر استرسترین حرفههای پزشکی را تجربه میکنند.

ادراک خود گزارشی استرسزاهای شغلی در میان جمعیت مشاغل فوریتی و اورژانسی در مقایسه با مشاغل غیر فوریتی بیشتر است.افراد شاغل در اورژانسها فشار روانی متعدد و تغییرات جسمی، هیجانی و اجتماعی را تجربه می-کنند،بنابراین از نطر جسمی مستعد بیماریهای قلبی و عروقی و زخم معده و از نظر هیجانی مستعد افزایش حساسیت در روابط بین فردی،پرخاشگری،اضطراب و افسردگی،و از نظر اجتماعی و شغلی نیز مستعد غیبتهای مکرر از محیط کار هستند

بنابراین میتوان گفت میزان فشارهای عصبی، نقل و انتقالات کارکنان و نارضایتی شغلی در بین مشاغل فوریتی و اورژانسی بیشتر از دیگر مشاغل است استرس، پیامدهای منفی قابل توجهی بر روی این افراد به جای میگذارد از جمله کاهش بهرهوری و خدمات، مشکلات سلامتی،غیبت از محیط کار، ترک شغل و مصرف مواد مخدر و روان-گردان و به شدت بهداشت روانی آنها را تهدید میکند.

اگر چه اضطراب و استرس برای بیشتر افراد یک واکنش بهنجار و گذرا است و موجب حفاطت آنان در برابر صدمات بالقوه میشود،ولی افراد دارای استرس و اضطراب زیاد در صورت افزایش کار به آسانی ازرده خارج میشوند و دامنه کنشوری آنان در زمینههای اجتماعی، روانشناختی، جسمانی و خانوادگی دچار اختلال میشود و کاهش تولید،افزایش خطا و تصادفها،کاهش سطح قضاوت و افزایش نارضایتی شغلی را به دنبال دارد

بیان مسئله

در هر سازمانی، نیروی انسانی مهمترین رکن تعالی و ترقی سازمان و عامل اساسی تحقق اهداف پیشبینی شده در آن مجموعه است. مدیریت استرس شغلی در تحقق اهداف سازمانی، سلامتی فردی و اجتماعی نقش ویژه ای ایفا مینماید، یکی از مهمترین و شایعترین مباحث قابل بررسی و تحقیق در مطالعات سازمانی تلقی میشود.

استرس پدیدهای شناخته شده است، که در سطوح و مراحل مختلف با پیامدهای مثبت و منفی خود را نشان میدهد. در یک سو، طیف استرس طبیعی قرار دارد، که برای زندگی و رشد ضروری است و در سوی دیگر، طیف استرس بیش از حد، اثرات جدی و مخربی بر سلامتی انسان وارد میکند. در زندگی همه افراد شاغل، استرس وجود داشته و به گونههای مختلف به آنها فشار روانی وارد می-کند.

عوامل استرس شغلی در افراد متفاوت بوده و به عوامل بیشماری از قبیل موقعیت و شرایط کاری، مدت زمان قرارگیری در معرض استرس و میزان استرس وارده به فرد بستگی دارد، اما نمونه های بارز استرس شغلی عبارتند از: بیخوابی، حواس پرتی، اضطراب، غیبت از کار، افسردگی، خستگی، ناامیدی، عصبانیت در حدافراطی، مشکلات خانوادگی و بیماریهای جسمی مانند بیماریهای قلبی، سردرد، سوء هاضمه و دیسک بین مهره ای.

استرس شغلی یکی از عوامل اساسی در کاهش بهره وری در سازمان ها و ایجاد عوارض جسمی و روانی در کارکنان است و ازآن جا که استرس شغلی به عنوان یک جزء مهم سیستمهای درمانی بهداشتی، دارای اثرات زیاد بر کیفیت مراقبت بالینی است.همواره توجه به مسائل روانی پرسنل فوریتهای پزشکی از مهمترین وظایف مدیران ارشد دانشگاه های علوم پزشکی میباشد.

نتایج مطالعهای که به منظور بررسی میزان استرس شغلی در پرستاران بیمارستانهای همدان انجام شد، نشان داد میزان استرس شغلی در بین پرستاران شاغل، بالا بوده است.[24] با توجه به اینکه پژوهشگر در مرکز فرماندهی و ارتباطات فوریتهای پزشکی به عنوان کارشناس مرکز مشغول به خدمت میباشد و با عنایت به حساس بودن کار در این مرکز که مرکز ساماندهی و مدیریت آمبولانسها بر اساس فوریتهای حیاتی است و تأثیراتی که بر جان انسانها بر جای میگذارد انجام پژوهشهایی در زمینه کاهش استرس کارکنان این مرکز بسیار لازم و روری مینماید.

در صورت عدم توجه به جنبههای انسانی و نیز استرسهای ناشی از عوامل محیطی و شغلی بر کارکنان مرکز فرماندهی فوریتهای پزشکی، و همچنین عدم برنامه ریزی در جهت جبران و کاهش این نقیصهها علاوه بر پرداخت خسارت مختلف مجبور به صرف هزینههای گزاف در امر درمان اختلالات جسمی و روانی کارکنان و خانوادههای آنها خواهند بود.

امید است بتوان با کاهش و مدیریت منابع استرس و در مرکز فرماندهی اورژانس اقداماتی در زمینه پیشگیری از بروز استرس و راه-حلهایی برای مقابله با آن و افزایش رضایت کارکنان و افزایش بهره-وری انجام داد.

در این تحقیق سعی میگردد تاثیر آرامسازی در مدیریت و کاهش شاخصهای روانی استرس،اضطراب و افسردگی در کارکنان شاغل در مرکز فرماندهی اورژانس مشهد بررسی و در جهت ارائه راهحلهای مناسب برای کاهش و مدیریت عوامل استرسزا اقدام لازم صورت گیرد.

اهمیت و ضرورت پژوهش
نظر به اهمیت استرس در زندگی افراد و در حیات سازمانها و همچنین مسایل و مشکلاتی که سازمانها ازبابت استرس درگیر آنها هستند و اهمیت این مسأله که سازمانها سالیانه میلیاردها دلار بابت حوادث ناشی ازکار پرداخت میکنند به ما این اجازه را میدهد که در واقع به بررسی راه کارهای مدیریت استرس بپردازیم چرا که اگر هزینههای مستقیم که سازمانها ازبابت حوادث ناشی از کار که میتوانند یکی ازعلتهای آن استرس یا فشار ناشی از شغل باشد را درنظر بگیریم درواقع انجام پژوهش در این زمینه علاوه براینکه میتواند توجیه اقتصادی داشته باشد ، می تواند توجیه علمی هم داشته باشد و آن هم این است که یکی از مشکلات مربوط به سازمانها را بررسی و حل کنیم.

اهمیت پژوهش در زمینه اثر بخشی راهکارهای مدیریت و پیشگیری از استرس بیانگر این موضوع است که کارکنان بهداشت و درمان مخصوصا کارکنان فوریتهای پزشکی که خط مقدم درمان را تشکیل میدهند و قلب تپنده درمان را در حساس ترین لحظات زندگی بیماران به عهده دارند و بالاترین رکن هر سازمان را نیروی انسانی آن تشکیل میدهد.از طرفی سازمان اورژانس پیش بیمارستانی نهادی است که رسالت آن کاهش مرگ و میر در بحرانیترین شرایط حیات برای جامعه است تا بتواند با انجام بهترین و موثرترین اقدامات درمانی در لحظات طلایی نقش مهمی را در درمان بیماران نیازمند به اقدامات اورژانسی ایفا کند.

بدیهی است اجرای چنین رسالتی بدون دانش و تجربه کافی،داشتن انگیزه و پیوند روحی و عاطفی با شغل خود و روحیه خستگی ناپذیر آنها امکانپذیر نیست.شناخت عواملی که باعث کاهش استرس میشود و تلاش در جهت ارائه راهکارهای مدیریت استرس کمک خواهد کرد تا سازمان اورژانس پیش بیمارستانی در انجام رسالت خود در مسیر موفقیت گام برداشته و از به هدر رفتن نیرو،امکانات و توانمندیهای افراد شاغل در این سازمان جلوگیری شود.با توجه به عوامل فراوان استرسزا در اورژانس پیش بیمارستانی و به خصوص واحد ارتباطات و فرماندهی اورژانس که مغز متفکر مدیریت درمانی حوادث ترافیکی و غیر ترافیکی محسوب میشود، امید است با استفاده از آرامسازی در جهت حفظ و ارتقای سلامت روانی و ارتقای کیفیت کاری کارکنان در این تحقیق بهره برد و قدمی در احیای سلامت روانی این عزیزان برداشت.

بدون شک بی توجهی به استرسهایی کهمرتباً به کارکنان، به ویژه مراقبین بهداشتی وارد میشود به مرور باعث میگردد آن سازمان فاقد نیروی با انگیزه و روحیهی کافی باشد. زیان دیگری که چندان به چشم نمی آید وجبران ناپذیرتر از موارد دیگر است، تأثیر منفی این عارضه بر زندگی خصوصی افراد است، این موضوع از آن جهت در خورتوجه است که آثار استرس قابل سرازیرشدن از محیطی به محیط دیگر یا انتقال از یک حوزه به حوزه دیگر میباشد، آثار استرس چه بسا موجب تخریب روابط افراد، به ویژه روابط همسران شده و درد و ناراحتی زیادی به پدران، مادران و کودکان منتقل میکند.

بر اساس نتایج حاصل از تحقیقات آیالا وپوش کاس مشخص شد که قرار گرفتن در معرض عوامل استرسزا باعث تغییرات درعملکرد سیستم-های سروتونرژیک؛ نورآدرنرژیک و دوپامینرژیک میشود و پاسخهای بدنی مربوط به نورآدرنالین موجب تغییرات وضعیتی و اختلالات می-شود. مطالعات استانسفیلد و همکاران نشان داد که استرسهای مختلف از جمله استرسهای صوتی از طریق افزایش کاتکول آمین هایی نظیر اپی نفرین و نوراپی نفرین منجر به بالا رفتن فشار خون و اختلال در حافظه بلند مدت انسانها میشود.[25] مطالعات آفاناس و همکاران نشان داد که استرس با افزایش عمکرد محور هورمونی 1HPAمنجر به کاهش سروتونین میگردد و با توجه به نقش سروتونین در تنظیم عملکرد سیستم ایمنی به ویژه در تکوین سلولهای لنفوسیتی باعث افزایش بیماریهای روا نتنی و عفونی میگردد.

روش بررسی
روش پژوهش حاضر مدل نیمه تجربی با روش پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل است. که با تایید کمیته اخلاق معاونت پژوهشی دانشگاه علوم پزشکی مشهد به شماره 96/137108 و با اخذ رضایت آگاهانه کارشناسان مرکز فرماندهی فوریتهای پزشکی در استان خراسان رضوی انجام شده است. به کارکنان مذکور اطمینان داده شد که نتایج پژوهش تنها به طور کلی منتشر میشود.

جامعه آماری پژوهش حاضر شامل 30 نفر از کارکنان پیش بیمارستانی اورژانس شامل کارکنان بیسیم و اپراتور در تابستان سال 1396 میباشند که با استفاده از روش در دسترس بطور تصادفی به دو گروه تقسیم شدند، نویسنده ابتدا با ارتباط فرد به فرد ضمن توضیح هدف مطالعه پرسشنامه را در اختیارکارکنان فوریتهای پزشکی گذاشته و در صورت همخوانی با معیارهای ورود، آنها را به مطالعه وارد کرده است.

معیارهای ورود شامل رضایت خاطر شرکت کننده، سابقه حداقل 2 سال کار در مرکز فرماندهی، داشتن حداقل مدرک دیپلم، نداشتن سابقه بیماری های سایکوتیک و معیارهای خروج شامل درخواست مبنی بر انصراف از شرکت در مطالعه،تکمیل ناقص پرسشنامه یا ناخوانا بودن اطلاعات درج شده توسط فرد، عدم انجام تمرینات و یا حضور منظم در آموزش طبق برنامه زمانی اعلام شده است.

در گروه اول آموزش طی دو ماه در 9 جلسه به مدت هر جلسه نیم ساعت انجام شد و گروه دوم به عنوان گروه کنترل در لیست انتظار قرار گرفتند. برای سنجش دادهها از پرسشنامه اندازه گیری استرس و اضطراب DASS-21 برای سنجش استرس افراد استفاده شد.

همچنین دراین پژوهش از روشهای آمار توصیفی شامل میانگین و انحراف استاندارد و از روش آمار استنباطی از تحلیل کوواریانس چندمتغیری یک راهه - One- way MANCOVA - و با استفاده از نرم افزار SPSS-20 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. ابزار گردآوری دادهها شامل فرم اطلاعات دموگرافیک و پرسشنامه DASS-21، پرسشنامه افسردگی، اضطراب و استرس شامل 21 گویه است که این عبارات مرتبط با علایم عواطف منفی - افسردگی، اضطراب و استرس - تشکیل شده است .

خرده مقیاس افسردگی شامل عباراتی است که خلق ناشاد، فقدان اعتماد به نفس، ناامیدی،بی ارزش بودن زندگی، فقدان علا قه برای درگیری در امور، عدم لذت بردن از زندگی و فقدان انرژی و قدرت را میسنجد .خرده مقیاس اضطراب دارای عباراتی است که میکوشد تا بیش انگیختگی فیزیولوژیک، ترسها و اضطراب موقعیتی را مورد ارزیابی قراردهند و خرده مقیاس استرس عباراتی چون دشواری دردستیابی به آرامش، تنش عصبی، تحریک پذیری وبیقراری را در بر میگیرد. هر یک از خرده مقیاسهای DASS-21 شامل 7 سوال است که نمره نهایی هر کدام از طریق مجموع نمرات سوالهای مربوط به آن به دست میآید .

برای نمره گذاری آن از مقیاس چهار درجهای لیکرت،حداقل نمره صفر - اصلا در مورد من صدق نمی کند - تا حداکثر نمره3 - کاملا در مورد من صدق می کند - نمره گذاری میشود. از آنجا که این پرسشنامه فرم کوتاه شده مقیاس اصلی 42 - سوالی - است، نمره نهایی هر یک از خرده مقیاس ها باید 2 برابر شود. سپس با مراجعه جدول می توان شدت علایم را مشخص کرد - لاویبوند و لاویبوند، 1995، به نقل از فتحی آشتیانی،. - 1388آنتونی و همکاران - 1998 - مقیاس مذکور را مورد تحلیل عاملی قرار دادند که نتایج پژوهش آنها مجددا حاکی از وجود سه عامل افسردگی، اضطراب و تنیدگی بود.

نتایج این پژوهش نشان داد که 68 درصد از واریانس کل مقیاس توسط این سه عامل مورد سنجش قرار میگیرد. ارزش ویژه عوامل تنیدگی، افسردگی و اضطراب در پژوهش مذکور به ترتیب برابر89/07،2/9و 1/23وضریب آلفا برای این سه عامل به ترتیب0/97 ،0/92 و0/95 بود. همچنین در پژوهش نیک آذین و نایینیان ضرایب آلفای کرونباخ برای ابعاد افسردگی، اضطراب و استرس به ترتیب %70، %84، و%82 بدست آمد و ضرایب بازآزمایی برای ابعاد مذکور به ترتیب %79،% 67 و %64 بدست آمد که قابل قبول میباشند.

یافتهها بیشتر افراد نمونه 16 - نفر و 53/3 درصد - زن هستند بیشتر افراد نمونه 8 - نفر و 26/7 درصد - بین 36 تا 40 سال سن دارند.بیشتر افراد نمونه 23 - نفر و 76/7 درصد - دارای مدرک لیسانس هستند. بیشتر افراد نمونه 26 - نفر و 86/7 درصد - متاهل هستند. بیشتر افراد نمونه 15 - نفر و 50 درصد - بدون فرزند هستند. بیشتر افراد نمونه 15 - نفر و 50 درصد - به صورت تبصره استخدام شده اند. بیشتر افراد نمونه 10 - نفر و 33/3 درصد - کمتر از 5 سال سابقه کار دارند.