بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تأثیر استفاده از منابع آلی فراوري شده در سامانههاي آلی تغذیهاي بر غلظت عناصر دانه و برگ آفتابگردان جحع Helianthus annusض و کربن آلی خاك تحت رژیمهاي متفاوت آبیاري، آزمایشی در سال 1391 در مزرعه پژوهشی دانشکدة کشاورزي دانشگاه تربیت مدرس، به صورت کرتهاي خرد شده در قالب طرح بلوك کامل تصادفی درسه تکرار اجرا شد.
سه رژیم آبیاري شامل آبیاري پس از مصرف 30، 50 و 70 درصد رطوبت قابل استفاده در عمق توسعه ریشه به عنوان عامل اصلی و هشت تیمار کودي شامل تامین کامل نیتروژن گیاه ازطریق کود شیمیائی اوره، کود شیمیائی اوره + کود دامی، زئوکمپوست، ورمیکمپوست، زئوپونیکس، زئوکمپوست + ورمیکمپوست، زئوکمپوست + زئوپونیکس، ورمیکمپوست + زئوپونیکس به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شدند. نتایج این پژوهش بیانگر تاثیر منفی تنش کمآبی بر جذب فسفر و پتاسیم برگ و دانه آفتابگردان بود.
با افزایش فواصل آبیاريها از رژیم آبیاري اول به سوم، غلظت این عناصر در گیاه و دانه کاهشیافت. غلظت فسفر برگ در سیستم کودي آلی بیشتر از شیمیایی و تلفیقی بود و از بین تیمارهاي آلی، بیشترین غلظت فسفر و پتاسیم برگ از تیمارهاي آلی تلفیقی - زئوکمپوست + ورمیکومپوست، زئوکمپوست + زئوپونیکس و ورمیکمپوست زئوپونیکس - به ترتیب به مقادیر 0/60، 0/61 و 0/61 درصد براي فسفر و 2/24، 2/30 و 2/42 درصد براي پتاسیم بدستآمد.
فسفر و پتاسیم دانه تحت تاثیر تیمارهاي تغذیهاي قرار نگرفتند. بیشترین - 1/68 - و کمترین - 1/11 - درصد کربن آلی خاك بهترتیب از تیمار آلی کمپوست زئولیتی و تیمار شیمیایی اوره بدست آمد. در نهایت نتایج این آزمایش نشان داد که کاربرد تلفیقی کودهاي آلی فراوري شده مناسبترین روش براي تامین عناصر غذایی در زراعت آفتابگردان میباشند.
آفتابگردان جحع Helianthus annuusض یکی از عمدهترین دانههاي روغنی در جهان میباشد که به دلیل داشتن کیفیت بالاي روغن سطح زیر کشت آن افزایش چشمگیري یافتهاست. سطح زیر کشت آفتابگردان در ایران 70000 هکتار و تولید کل دانه 76200 تن میباشد . - 2 - آب یکی از نهادههاي اصلی هر نظام کشاورزي است. یکی از اثرات تنش کم آبی بر هم زدن تعادل تغذیهاي گیاه است. مطالعات متعددي نشان میدهند که تنش کمآبی، جذب عناصرغذایی توسط گیاه را محدود میسازد.
جذب مواد غذایی به وسیله گیاهان، تحت تاثیر شرایط تنش آبی معمولاً به واسطه کاهش مقادیر تعرق، مختل شدن سیستمهاي انتقال فعال و نفوذ پذیري غشاء و در نتیجه کاهش نیروي جذبکنندگی ریشه گیاه کاهش مییابد. با مدیریت سیستم هاي مختلف تغذیهاي، میتوان شرایط را به گونهاي فراهم نمود که گیاه تحت شرایط کمآبی، دسترسی بیشتري به عناصر غذایی پیدا کرده و به پتانسیل بالقوه خود نزدیکتر شود. از جمله منابع آلی جدیدي که امروزه در سامانههاي ارگانیک بدین منظور مورد استفاده قرار گرفتهاند ورمیکمپوست، کمپوست زئولیتی و زئوپونیکس میباشد. در آزمایشی کاربرد توأم ورمیکمپوست و کوددامی در یولاف علوفهاي مبین افزایش معنیدار عملکرد علوفه یولاف نسبت به شاهد بود
کمپوست زئولیتی مادهاي است که از تلفیق زئولیت با کود دامی و در طی فرایند کمپوست سازي آن بدست میآید. افزودن این مواد به خاك باعث افزایش قابلیت نگهداري رطوبت میشود و میزان فراهمی عناصري مانند نیتروژن، فسفر، پتاسیم و ریزمغذيها را در محیط رشد گیاه افزایش میدهد. به دلیل تغذیه طیور از دانه غلات، زئوپونیکس از نظر عناصر نیتروژن، فسفر، پتاسیم، منیزیوم ومطب گوگرد جزو غنیترین کودها محسوب میشود و به طور مؤثري در تأمین نیاز غذایی گیاهان مفید است. با توجه به مسائلفوق، مدیریت مواد غذایی مورد نیاز گیاه به ویژه در شرایط تنش خشکی که مدیریت مصرف آب نیز مطرح می باشد الزامی است. بنابراین هدف این پژوهش، مقایسه سامانههاي متداول و ارگانیک کشاورزي از نظر فراهمی عناصر غذایی در رژیمهاي مختلف آبیاري در زراعت آفتابگردان است.
مواد و روشها این تحقیق در سال 1391 در مزرعه پژوهشی دانشکده کشاورزي دانشگاه تربیت مدرس واقع در 16 کیلومتري غرب تهران،به صورت کرتهاي خرد شده در قالب بلوك کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. رژیمهاي آبیاري شامل آبیاري پس از مصرف 30 درصد رطوبت قابل استفاده در عمق توسعه ریشه - ذع - ، آبیاري پس از مصرف 50 درصد رطوبت قابل استفاده در عمق توسعه ریشه و آبیاري پس از مصرف 70 درصد رطوبت قابل استفاده در عمق توسعه ریشه - صع - به عنوان کرت هاي اصلی و تعداد هشت کود مختلف شامل تامین کامل نیتروژن گیاه ازطریق کود شیمیائی+اوره ورمیکمپوست + زئوپونیکسجنًض به عنوان کرت فرعی در نظر گرفته شدح بافت خاك لوم شنی و درصد نیتروژن کل در حدود 0/09 درصد بود. برنامه زمانبندي آبیاري بر اساس درصد تخلیه آب قابل دسترس خاك در منطقه ریشه انجامشد .
درصد حجمی رطوبت در ظرفیت زراعی - هً - ، نقطه پژمردگی دائم و رطوبت قابل استفاده به ترتیب برابر 21، 9 و12 بود. درصد مقدار آب خاك با استفاده از دستگاه انعکاس سنجی زمانی - لخ - 1 تعیین شد. مقدار نیتروژن مصرفی، با توجه به مقدار نیتروژن قابل دسترس در خاك و نیاز گیاه 120 - کیلوگرم نیتروژن - محاسبه شد. در سامانه متداول کود اوره بکار برده شدح براي محاسبه مقدار نیتروژن مورد نیاز از کود آلی در سامانههاي آلی بر اساس آزادسازي 35 درصد نیتروژن کل براي سال اول عمل شد
پس از اعمال تیمارهاي حاصلخیزي خاك، بذور آفتابگردان رقم آذرگل کاشته شد. مساحت تحت اشغال هر کرت 12 مترمربع - 3×4 - بود و براي هر کرت فاصلهاي به اندازه 50 سانتیمتر بین ردیفهاي کاشت و 25 سانتیمتر بین گیاهان لحاظ گردید. تراکم کاشت هشت بوته در مترمربع در نظر گرفته شد. اندازهگیري فسفر بهروش سنجش رنگ زرد مولیبدات وانادات و دستگاه اسپکتروفتومتر و پتاسیم دانه و برگ به روش نشر شعلهاي و دستگاه فلیم فتومتر انجام شد. پس از برداشت محصول ماده آلی خاك با روش والکلی و بلاك تعیین گردید. کلیه محاسبات آماري بااستفاده از نرم افزار آماري - حAح - انجام گرفت. به منظور بیان تفاوتهاي آماري در بین میانگین صفات اندازهگیري شده، از آزمون حداقل تفاوت معنیدار جخحعض استفاده شد.
نتایج و بحث
غلظت فسفر گیاه و دانه
تجزیه واریانس دادهها بیانگر معنیدار بودن اثر رژیمهاي مختلف ابیاري و تیمارهاي مختلف تغذیهاي بر غلظت فسفر برگ در سطح یک درصد بود. در حالی که اثر متقابل آنها معنیدار نگردید - جدول . - 1 همچنین نتایج این آزمایش نشانداد که اثر رژیم هاي مختلف آبیاري بر غلظت فسفر دانه در سطح پنج درصد معنیدار است، ولی تیمارهاي کودي و اثر متقابل تیمارها تاثیر معنیداري بر غلظت فسفر دانه نداشتند - جدول . - 1 با افزایش فواصل آبیاريها از رژیم آبیاري اول به رژیم آبیاري دوم و رژیم آبیاري اول به رژیم آبیاري سوم، غلظت فسفر در گیاه و دانه کاهشیافت - جدول . - 2 کاهش میزان جذب فسفر توسط گیاه را میتوان به اثر تنش خشکی در کاهش تحرك فسفر نسبت . - 3 - نتایج نشان داد که غلظت فسفر برگ در سیستم کودي آلی بیشتر از شیمیایی و تلفیقی بود - جدول . - 2
از بین تیمارهاي آلی، بیشترین غلظت فسفر برگ از تیمارهاي آلی تلفیقی :
- زئوکمپوست + ورمیکومپوست، زئوکمپوست + زئوپونیکس و ورمیکمپوست + زئوپونیکس - به مقادیر 0/60، 0/61 و 0/61 درصد بدست آمد - جدول . - 2 بالاتر بودن غلظت فسفر در این تیمارها را میتوان به آزاد سازي تدریجی عناصر به مرور زمانرو غنی بودن این مواد از فسفر نسبت داد. مقایسه میانگین داده ها نشان داد که بین تیمارهاي حاصلخیزي خاك از نظر مقدار فسفر دانه اختلاف آماري معنیداري وجود ندارد. در این آزمایش همبستگی مثبت و معنیداري در سطح یک درصد بین مقدار فسفر برگ و عملکرد دانه =0/71 - ط - وجود داشت.
غلظت پتاسیم گیاه و دانه
نتایج حاصل از جدول تجزیه واریانس دادهها مبین آن بود که تاثیر رژیمهاي مختلف آبیاري و سیستمهاي مختلف حاصلخیزي خاك در سطح یک درصد بر غلظت پتاسیم برگ معنیدار شد، در حالیکه اثر متقابل عوامل هیچ تاثیر معنیداري بر غلظت پتاسیم برگ نداشت - جدول . - 1 همچنین نتایج نشانداد که تاثیر تیمار ژیمهاي مختلف آبیاري در سطح پنج درصد بر غلظت پتاسیم دانه معنیدار است - جدول . - 1 بهطور کلی تنش کمآبی سبب کاهش جذب پتاسیم توسط گیاه میشود.
بیشترین و کمترین غلظت پتاسیم گیاه و دانه به ترتیب در رژیم آبیاري اول و رژیم آبیاري سوم بدست آمد. - جدول . - 2 در شرایط آبیاري کامل زمانی که پتانسیل آب خاك بالاست، انتقال آب و عناصر غذایی به اندام هاي هوایی بیشتر است. مقایسه میانگین سیستمهاي مختلف تغذیهاي نشانداد که غلظت پتاسیم برگ در سیستمهاي آلی بیشتر از شیمیایی و تلفیقی بود.
بیشترین مقدار پتاسیم برگ از تیمارهاي آلی تلفیقی - نًس،ًسخًض به ترتیب به مقدار 2/24، 2/30 و 2/42 درصد بدست آمد که به ترتیب به میزان 40، 42 و 45 درصد بیشتر از تیمار شیمیایی بود. بیشتر بودن غلظت پتاسیم برگ در تیمار مواد آلی نسب به تیمارهاي شیمیایی و تلفقی را میتوان به بهبود فراهمی جذب عناصر غذایی و فعالیت میکروبی خاك، افزایش قدرت نگهداري آب و عناصرغذایی در این تیمارها نسبت داد. همچنین کودهاي آلی فراوريشده غنی از عناصر غذایی پتاسیم و فسفر میباشند.
کربن آلی خاك
بیشترین - - 1/68 و کمترین - - 1/11 درصد کربن آلی خاك به ترتیب از تیمار آلی کمپوست زئولیتی جصًض و تیمار شیمیایی اوره بدست آمد - جدول . - 2 کربن آلی یک شاخص قوي براي پیشبینی ثبات خاك دانهها و تخلخل خاك میباشد. نتایج مطالعهاي که در رابطه با تاثیر کمپوست زئولیتی و کود شیمیایی بر درصد کربن آلی خاك و عملکرد گندم انجام شد، نشانداد که کاربرد زئوکمپوست سبب افزایش ماده آلی خاك در مقایسه با تیمارهاي شیمیایی و تلفیقی میشود
