بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تأثیر سامانههاي مختلف حاصلخیزي خاك بر عملکرد و اجزاي عملکرد آفتابگردان Helianthus annus تحت رژیمهاي متفاوت آبیاري، آزمایشی در سال 1391 در مزرعه پژوهشی دانشکدة کشاورزي دانشگاه تربیت مدرس،به صورت کرتهاي خرد شده در قالب طرح بلوك کامل تصادفی درسه تکرار اجرا شد. سه رژیم آبیاري شامل آبیاري پس از مصرف 30، 50 و 70 درصد رطوبت قابل استفاده در عمق توسعه ریشه به عنوان عامل اصلی و هشت تیمار کودي شامل تامین کامل نیتروژن گیاه ازطریق کود شیمیائی اوره، کود شیمیائی اوره + کود دامی، زئوکمپوست، ورمیکمپوست، زئوپونیکس، زئوکمپوست + ورمیکمپوست، زئوکمپوست + زئوپونیکس، ورمیکمپوست + زئوپونیکس به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شدند.
نتایج نشانداد که در شرایط آبیاري مطلوب بیشینه عملکرد روغن به عنوان مهمترین صفت مورد بررسی از تیمارهاي آلی تلفیقی زئوکمپوست + ورمیکومپوست، زئوکمپوست + زئوپونیکس و ورمیکمپوست + زئوپونیکس به مقادیر 1074/5،1242 و 1312 کیلوگرم در هکتار بدست آمد. در شرایط تنش رطوبتی تیمارهاي آلی داراي زئولیت بیشتر، عملکرد روغن بهتري نشان دادند. بیشترین درصد لینولئیک اسید دانه در آبیاري مطلوب از تیمارهاي آلی تلفیقی داراي ورمی کمپوست بدست آمد. در نهایت نتایج این آزمایش نشان داد که کاربرد تلفیقی کودهاي آلی فراوري شده جایگزین مناسبی براي کاهش مصرف کودهاي شیمیایی در زراعت آفتابگردان میباشند.
کلمات کلیدي: آفتابگردان، تنش رطوبتی، زئوپونیکس، زئوکمپوست، ورمیکمپوست
مقدمه
آفتابگردان جحع Helianthus annuusض یکی از عمدهترین دانههاي روغنی در جهان میباشد که به دلیل داشتن کیفیت بالاي روغن سطح زیر کشت آن افزایش چشمگیري یافتهاست. سطح زیر کشت آفتابگردان در ایران 70000 هکتار و تولید کل دانه76200 تن میباشد . - 3 - اسیدهاي چرب غیراشباع لینولئیک و اولئیک حدود 90 درصد از اسیدهاي چرب روغن آفتابگردان را تشکیل میدهند که باعث افزایش ارزش تغذیهاي روغن آن شده است. آب یکی از نهادههاي اصلی هر نظام کشاورزي است.براي اینکه نظامهاي کشاورزي در دراز مدت داراي بازده مناسبی باشند، اطمینان از تامین آب کافی براي رشد گیاه ضروري است.
با مدیریت سیستم هاي مختلف تغذیهاي، میتوان شرایط را به گونهاي فراهم نمود که گیاه تحت شرایط کمآبی، به پتانسیل بالقوه خود نزدیک تر شود. نیتروژن از مهمترین عناصر غذائی و از عوامل کلیدي در دستیابی به عملکرد مطلوب و با کیفیت در زراعت آفتابگردان میباشد. از جمله منابع آلی جدیدي که امروزه در سامانههاي ارگانیک مورد استفاده قرار گرفتهاند ورمیکمپوست، کمپوست زئولیتی و زئوپونیکس میباشد. در آزمایشی کاربرد توأم ورمیکمپوست و کوددامی در یولاف علوفه اي مبین افزایش معنیدار عملکرد علوفه یولاف نسبت به شاهد بود - . - 4 کمپوست زئولیتی مادهاي است که از تلفیق زئولیت با کود دامی و در طی فرایند کمپوست سازي آن بدست میآید. افزودن این مواد به خاك باعث افزایش قابلیت نگهداري رطوبت و عناصر غذایی توسط خاك میشود و میزان فراهمی عناصري مانند نیتروژن و ریزمغذيها در محیط رشد گیاه را افزایش می دهد.
به دلیل تغذیه طیور از دانه غلات، زئوپونیکس از نظر عناصر نیتروژن، فسفر، پتاسیم، منیزیوم و گوگرد جزو غنیترین کودها محسوب میشود و به طور مؤثري در تأمین نیاز غذایی گیاهان مفید است. با توجه به مسائل فوق، مدیریت مواد غذایی مورد نیاز گیاه به ویژه در شرایط تنش خشکی که مدیریت مصرف آب نیز مطرح می باشد و گزینش بهترین منبع کودي حاوي نیتروژن براي رسیدن به بالاترین حد تولید الزامی است. بنابراین هدف این پژوهش، مقایسه سامانههاي متداول و ارگانیک کشاورزي از نظر فراهمی نیتروژن در رژیمهاي مختلف آبیاري در زراعت آفتابگردان است.مواد و روشها این تحقیق در سال 1391 در مزرعه پژوهشی دانشکده کشاورزي دانشگاه تربیت مدرس واقع در 16 کیلومتري غرب تهران،به صورت کرتهاي خرد شده در قالب بلوك کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد.
رژیمهاي آبیاري شامل آبیاري پس از مصرف 30 درصد رطوبت قابل استفاده در عمق توسعه ریشه - ذع - ، آبیاري پس از مصرف 50 درصد رطوبت قابل استفاده در عمق توسعه ریشه - لع - و آبیاري پس از مصرف 70 درصد رطوبت قابل استفاده در عمق توسعه ریشه - صع - به عنوان کرت هاي اصلی و تعداد هشت کود مختلف شامل تامین کامل نیتروژن گیاه ازطریق کود شیمیائی اوره ، کود شیمیائی اوره +کود دامی ، زئوکمپوست، ورمیکمپوست، زئوپونیکس، زئوکمپوست + ورمیکمپوست ،زئوکمپوست + زئوپونیکس، ورمیکمپوست + زئوپونیکس به عنوان کرت فرعی در نظر گرفته شدح بافت خاك لوم شنی و درصد نیتروژن کل در حدود 0/09 درصد بود. برنامه زمانبندي آبیاري بر اساس درصد تخلیه آب قابل دسترس خاك در منطقه ریشه انجامشد . - 2 -
درصد حجمی رطوبت در ظرفیت زراعی - هً - ، نقطه پژمردگی دائم و رطوبت قابل استفاده به ترتیب برابر 21، 9 و12 بود. درصد مقدار آب خاك با استفاده از دستگاه انعکاس سنجی زمانی - لخ - 1 تعیین شد. مقدار نیتروژن مصرفی، با توجه به مقدار نیتروژن قابل دسترس در خاك و نیاز گیاه 120 - کیلوگرم نیتروژن - محاسبه شد. در سامانه متداول کود اوره بکار برده شدح براي محاسبه مقدار نیتروژن مورد نیاز از کود آلی در سامانههاي آلی بر اساس آزادسازي 35 و20 درصد نیتروژن کل به ترتیب براي سال اول و دوم عمل شد - . - 5 پس از اعمال تیمارهاي حاصلخیزي خاك، بذور آفتابگردان رقم آذرگل کاشته شد. مساحت تحت اشغال هر کرت 12 مترمربع - 3×4 - بود و براي هر کرت فاصلهاي به اندازه50 سانتیمتر بین ردیفهاي کاشت و 25 سانتیمتر بین گیاهان لحاظ گردید.
تراکم کاشت هشت بوته در مترمربع در نظرگرفته شد. در زمان گلدهی از قسمت مرکزي هر کرت پنج بوته به تصادف انتخاب و میزان سبزینگی در جوانترین برگ بالغ به صورت غیر تخریبی بوسیله دستگاه 2هژک اندازهگیري شد. پس از برداشت عملکرد روغن و پروتئین در واحد سطح نیز ازحاصل ضرب درصد روغن و پروتئین دانه در عملکرد دانه در واحد سطح بدست آمد. تعیین اسیدهاي چرب نمونهها بر اساس توسط دستگاه هن صورت گرفت. کلیه محاسبات آماري با استفاده از نرم افزار آماري - حAح - انجام گرفت. به منظوربیان تفاوتهاي آماري در بین میانگین صفات اندازهگیري شده، از آزمون حداقل تفاوت معنیدار استفاده شد.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که تاثیر رژیمهاي متفاوت آبیاري و تیمارهاي مختلف کودي به جز عملکرد پروتئین بر تمام صفات اندازه گیري شده معنیدار بود. همچنین اثر متقابل رژیم آبیاري و کود بر عملکرد روغن، مقدار لینولئیک اسید دانه و شاخص سبزینگی برگ در سطح یک درصد معنیدار شد. - جدول - 1شاخص سبزینگی بر اساس نتایج حاصل از جدول مقایسه میانگین برهمکنش رژیم آبیاري و کود بیشترین میزان شاخص سبزینگی - عدد 2هژک - تحت شرایط آبیاري مطلوب از تیمارهاي آلی تلفیقی و به مقدار به ترتیب 47/2، 44/6 و 46/1 بدست آمد.کمترین میزان کلروفیل برگ از تیمارهاي شیمیایی به مقادیر 20/7 بدست آمد - جدول. - 2
به نظر میرسد دلیل اصلی بیشتربودن میزان کلروفیل در تیمارهاي آلی نسبت به شیمیایی و تلفیقی استفاده از کمپوستهاي فرآوري شده بودهاست که منجر به فراهمی بیشتر نیتروژن تا انتهاي فصل و رهاسازي تدریجی این عنصر در تطابق بیشتر با نیتروژن قابل دسترس خاك و نیاز گیاه میباشد. تحت شرایط تنش ملایم و شدید کم آبی، بیشترین میزان کلروفیل برگ از تیمارهاي آلی داراي زئولیت بیشتر و کمترین آن از تیمارهاي شیمیایی و تلفیقی بدست آمد - جدول . - 2 زئولیت با افزایش فراهمی آب در مراحل مختلف رشدسبب موفقیت گیاه آفتابگردان در تولید عملکرد مناسب تحت شرایط تنش شدهاست - - 1ح
عملکرد روغن و پروتئین
نتایج حاصل از مقایسه میانگین برهمکنش رژیم آبیاري و کود بیانگر آن بود که بیشترین عملکرد روغن در شرایط مطلوب آبیاري از تیمار آلی تلفیقی ورمیکمپوست+زئوپونیکس به مقدار 1312/5 کیلوگرم در هکتار بدست آمدح کمترین عملکرد روغن نیز از تیمارهاي اوره جذًض و اوره+کود دامی جلًض به مقدارهاي698/1 و723/1 کیلو گرم در هکتار بدست آمد - جدول . - 2 میتوان گفت که سیستم تغذيهاي آلی تلفیقی ورمیکمپوست+زئوپونیکس به صورت کامل تمام عناصر ضروري گیاه در طول دوره رشد تامین کرده است بطوريکه در ابتداي فصل رشد نیتروژن موجود در زئوپونیکس آزاد گشته و سبب رشد رویشی بیشتر و تولید سطح سبز بیشتر شده است و در ادامه آزادسازي نیتروژن از ورمیکمپوست سبب تداوم فتوسنتز بیشتر و رشد زایشی مناسب شده است، در نتیجه هم میزان عملکرد دانه و هم مقدار روغن دانه افزایش یافته است.
در شرایط تنش کمآبی شدید تیمارهاي آلی داري زئولیت بیشتر در مقایسه با تیمار شیمیایی برتري محسوسی داشته و به ترتیب عملکرد روغن را 41، 38 و 25 درصد افزایش دادهاند - جدول . - 2 این افزایش را میتوان به خصوصیات فیزیکوشیمیایی مناسب زئولیت در توانایی رهاسازي کاتیونها و مولکولهاي آب در شرایط متفاوت در طول فصل رشد آفتابگردان نسبت داد. در این آزمایش بیشترین 471/5 - کیلوگرم در هکتار - و کمترین - 295/9 کیلوگرم در هکتار - عملکرد پروتئین به ترتیب از تیمار آلی تلفیقی - زئوکمپوست+زئوپونیکس - و تیمار شیمیایی - اوره - بدست آمد.
