بخشی از مقاله
چکیده
کودهاي آلی به ویژه کمپوست زبالهشهري در مقایسه با کودهاي شیمیایی داراي مقادیر زیادي مواد آلی هستند و میتوانند به عنوان منابع غنی عناصر غذایی خصوصاً نیتروژن، فسفر و پتاسیم آنها را به مرور زمان در اختیار گیاه قرار دهند. به همین منظور آزمایشی با هدف تعیین تأثیر مصرف سهساله کمپوست و کمپوست غنیشده بر تجمع برخی عناصر پرمصرف در دانه دو رقم برنج، در سال 1389 به صورت کرتهاي خردشده در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی در 14 تیمار و 3 تکرار اجرا گردید. تیمارهاي اصلی شامل: شاهد، کود شیمیایی توصیهشده و 15، 30 و 45 تن کمپوست در هکتار ساده و کمپوست همراه با مقادیر 25، 50 و 75 درصد کود شیمیایی. عامل فرعی نیز دو رقم برنج - طارم به عنوان رقم بومی و شیرودي به عنوان رقم اصلاحشده - در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد در اثر کاربرد 15 تن کمپوست همراه با 75 درصد کود شیمیایی در هکتار مقدار نیتروژن و فسفر تجمعی در دانه نسبت به تیمار شاهد به ترتیب 97 و 62 درصد بیشتر شد. همچنین در تیمار 15 تن کمپوست در هکتار مقدار پتاسیم تجمعی 70 درصد نسبت به شاهد و 11 درصد نسبت به تیمار کود شیمیایی افزایش نشان داد. در مجموع نتایج بیانگر
بهبود فراهمی عناصر پرمصرف در دانه برنج رقم شیرودي در تیمارهاي کمپوست زبالهشهري غنیشده بود.
کلمات کلیدي: برنج، پتاسیم، فسفر، کمپوست زباله شهري
مقدمه
امروزه با افزایش روزافزون زبالههاي شهري و صنعتی و رهانمودن آنها در زمینهاي اطراف شهرها، رودخانهها، جنگلها و مزارع، منجر به آلودگی بوم نظامهاي آبی- خاکی شده و زندگی حیوانات، گیاهان و موجودات را به خطر انداخته است. بازیافت زبالهها، بالاخص زبالههاي خانگی و تبدیل آنها به کمپوست میتواند راهحلی مناسب براي کاهش این مشکل باشد - الهدادي و همکاران، . - 2003 ارزش غذایی کمپوست زباله شهري و نقش آن در افزایش غلظت و جذب عناصر غذایی در پژوهشهاي متعددي گزارش شده است - خوش گفتارمنش و کلباسی، 1381؛ Ouda and Mahadeen, 2008؛ نظامالدینی و همکاران، 2009کودهاي - . آلی خصوصاً کمپوست زبالهشهري و دامی در مقایسه با کودهاي شیمیایی داراي مقادیر زیادي مواد آلی هستند و میتوانند به عنوان منابع غنی عناصر غذایی خصوصاً نیتروژن، فسفر و پتاسیم آنها را به مرور زمان در اختیار گیاه قرار دهند - گرنت و همکاران، . - 2005 مطالعات بلند مدت نشان میدهد، که استفاده گسترده از کودهاي شیمیایی عملکرد گیاهان زراعی را کاهش میدهد. این کاهش نتیجه اسیدي شدن خاك، کاهش فعالیتهاي بیولوژیکی خاك، افت خصوصیات فیزیکی خاك و عدم وجود ریزمغذيها در کودهاي شیمیایی رایج میباشد - آدیران و همکاران، . - 2004 در همین راستا در این پژوهش تأثیر افزودن درازمدت کمپوست زباله شهري و تعیین واکنش دو رقم اصلاح شده - شیرودي - و بومی - طارم - برنج در جذب نیتروژن، فسفر و پتاسیم مورد مطالعه قرار گرفت.
مواد و روشها
این آزمایش در مزرعهي تحقیقاتی دانشگاه علوم کشاورزي و منابع طبیعی ساري از سال زراعی 1387 شروع گردید و در سال 1389 - سومین سال کاربرد - پژوهش حاضر به صورت کرتهاي خرد شده در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. سطوح مختلف کود کمپوست زباله شهري به عنوان عامل اصلی و 2 رقم برنج - طارم و شیرودي - به عنوان عامل فرعی در نظر گرفته شدند. تیمارهاي مورد استفاده عبارت بودند از: -1 شاهد - بدون مصرف هیچگونه کود کمپوست یا شیمیایی - -2 کود شیمیایی توصیهشده - بر اساس آزمون خاك شامل 150 کیلوگرم اوره در هکتار براي رقم شیرودي، 100 کیلوگرم اوره در هکتار براي رقم طارم، 100 کیلوگرم سوپرفسفات تریپل و 100 کیلوگرم سولفات پتاسیم در هکتار براي هر دو رقم - 15 -3 تن کمپوست در هکتار 15 -4 تن کمپوست در هکتار غنیشده با 25 درصد کود شیمیایی 15 -5 تن کمپوست در هکتار غنیشده با 50 درصد کود شیمیایی 15 -6 تن کمپوست در هکتار غنیشده با 75 درصد کود شیمیایی 30 -7 تن کمپوست در هکتار 30 -8 تن کمپوست در هکتار غنیشده با 25 درصد کود شیمیایی 30 -9 تن کمپوست در هکتار غنیشده با 50 درصد کود شیمیایی 30 - 10 تن کمپوست در هکتار غنیشده با 75 درصد کود شیمیایی 45 -11 تن کمپوست در هکتار 45 - 12 تن کمپوست در هکتار غنیشده با 25 درصد کود شیمیایی 45 -13 تن کمپوست در هکتار غنیشده با 50 درصد کود شیمیایی -14 45 تن کمپوست در هکتار غنی شده با 75 درصد کود شیمیایی. کرتهاي اصلی 3×6 متر و اندازهي کرتهاي فرعی 3×3 متر در نظر گرفته شد . نشاهاي 35 روزه در مرحله 4 برگی به فاصله 25×25 سانتیمتر در زمین اصلی نشاء شدند. در طی دوره داشت مبارزه با علفهاي هرز، آفات و بیماريها بر اساس دستورالعمل فنی مؤسسه تحقیقات برنج کشور انجام گرفت. براي محاسبه عناصر پرمصرف - نیتروژن، فسفر و پتاسیم - در مرحله رسیدگی دانه از هر تیمار 10 خوشه به طور تصادفی انتخاب گردید و نمونهها به مدت 48 ساعت در دماي 75 درجه سانتیگراد در آون خشک شد. میزان فسفر نمونه بذر به روش کالریمتري - رنگ زرد مولیبدات وانادات - و قرائت توسط دستگاه اسپکتروفتومتر T90+ - از کمپانی PG Instrument انگلستان - انجام شد. میزان پتاسیم به روش نشر شعلهاي و توسط دستگاه فلیم فتومتر 410 - Flame photometer ساخت شرکت Sherwood انگلستان - قرائت گردید. غلظت نیتروژن بذر، با استفاده از دستگاه کجلتک - ساخت سوئد - Kjeltec 2300 Analyzer قرائت و برحسب وزن خشک گیاه محاسبه گردید. براي محاسبه عملکرد شلتوك در متر مربع تعداد 16 بوته برداشت و بعد از خرمنکوبی توزین بذر در رطوبت %14 انجام شد. تجزیه واریانس دادهها با استفاده از نرم افزار آماري SAS و مقایسه میانگینها با استفاده از آزمون حداقل تفاوت معنی دار - LSD - در سطح احتمال 5 درصد انجام گردید.
نتایج و بحث نیتروژن
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که بین مقدار نیتروژن تجمع یافته در دانه در سطوح مختلف تیمارهاي کودي و ارقام اختلاف معنیدار در سطح %1 وجود دارد . بر اساس این نتایج، رقم شیرودي نسبت به رقم طارم 42 درصد نیتروژن بیشتري را در دانه جذب نمود - شکل . - 1 مقایسه تیمارهاي کودي حاکی از آن است که تیمار 15 تن کمپوست 75+ درصد کود شیمیایی در هکتار بیشترین مقدار نیتروژن تجمعی 150 - کیلوگرم در هکتار - در دانه را داشت که نسب به تیمار شاهد 97 درصد و نسبت به تیمار کود شیمیایی هم 35 درصد افزایش نشان داد. تیمارهاي 15 تن کمپوست در هکتار، 15تن کمپوست 50+ درصد کود شیمیایی در هکتار، 15تن کمپوست 75+ درصد کود شیمیایی در هکتار، 45 تن کمپوست 25+ درصد کود شیمیایی در هکتار، 45 تنکمپوست 50+ درصد کود شیمیایی در هکتار و 45 تن کمپوست 75+ درصد کود شیمیایی در هکتار از لحاظ مقدار نیتروژن در دانه در یک گروه آماري قرار گرفتند - شکل . - 2 در مطالعه دیگري که توسط خوشگفتارمنش و کلباسی - 1381 - صورت پذیرفت با افزودن 400 تن شیره زباله به یک هکتار حدود 400 کیلوگرم نیتروژن را که بخش اعظم آن به صورت آلی است به خاك اضافه نموده که در اثر این اعمال جذب نیتروژن به وسیله بخش هوایی گندم از 161 کیلوگرم به 326 کیلوگرم در هکتار افزایش یافت.
شکل :2 مقدار نیتروژن تجمعی در دانه ارقام برنج تحت تاثیر تیمارهاي مختلف کودي شکل:1 مقدار نیتروژن و پتاسیم تجمعی فسفر
یافتههاي این پژوهش بیانگر اختلاف معنیدار - در سطح یک درصد - سطوح مختلف عامل کودي و رقم و اثر متقابل کود در رقم در مقدار فسفر تجمع یافته در دانه است.
