بخشی از مقاله
مقدمه
میکوریز یک همزیستی بین ریشه گیاه و قارچهای خاکی است که نقشی کلیدی در چرخش عناصر غذایی اکوسیستم و همچنین محافظت گیاه در برابر استرسهای محیطی به عهده دارد - اورتاس، مرکبات وابستگی شدیدی به قارچهای میکوریز - - AM دارند، گرچه کلنیزاسیون میکوریزایی مرکبات در مزرعه نسبتاٌ پایین است اما میکوریزی کردن دانهالها یک ابزار عملی مهم برای بالا بردن کلنیزاسیون در آنها می باشد در رایزوسفر مرکبات، انواع مختلفی از میکروارگانیزم های خاک همچون قارچهای میکوریز آربوسکولار - AMF - وجود دارند که می توانند با ریشه مرکبات همزیستی دو جانبه ایجاد نمایند.
مرکبات در مزرعه ریشه های مویینه کمتری تولید می کنند و رشد آنها به شدت به قاچهای آربوسکولار میکوریز وابسته است نخستین تاٌثیر قارچهای همزیست AM افزایش عناصر معدنی در گیاه، بخصوص آنهاییکه بشکل یونهای کم تحرک و یا در غلظت کم در محلول خاک برای رشد و توسعه گیاه میزبان عرضه میگردد، می باشد نشان دادند که تاثیر قارچهای AM در رشد و جذب عناصر غذایی چندین گونه گیلاس معنی دار شده است. تلقیح هلو با میکوریز سبب افزایش رشد هلو شد و به طور معنی داری غلظت عناصرکلسیم، منیزیم، آهن و روی در اندامهای هوایی و ریشه گیاه افزایش یافت. غلظت کلسیم، مس و منگنز ریشه هلو نیز به طور آشکاری به گونه میکوریز بکار رفته بستگی نشان داد.
تعداد زیادی از آزمایشات مزرعه ای و گلدانی نشان داده اند که تلقیح با قارچهای میکوریز آربوسکولار می تواند رشد و جذب عناصرغذایی در مرکبات، مقاومت به خشکی و شوری را افزایش و کیفیت میوه را بالا ببرد بیانگر این حقیقت است که با کاربرد میکوریز میزان غلظت فسفر در برگ درختان پرتقال افزایش می یابدآزمایش نشان داد که مقدار روی و مس به طور معنی داری در گیاهان مرکبات میکوریزی نسبت به غیر میکوریزی افزایش یافته است.
همزیستی میکوریزی از طریق جذب عناصر غذایی و آب موجب افزایش رشد گیاه میزبان در طی دوره تنش خشکی می شود. همچنین این نوع قارچ ها کارایی مصرف آب گیاه میزبان را در شرایط تنش خشکی افزایش می دهند، البته تاثیر گونه های مختلف قارچ از این نظر متفاوت می باشد نشان دادند که در پسته های میکوریزی بدون توجه به مقدار رطوبت خاک، غلظت فسفر، پتاسیم، روی و منگنز نسبت به پسته های غیر میکوریزی بالاتر بود در حالی که غلظت مس و آهن در آنها تفاوتی نشان نداد. در این تحقیق تاثیر قارچ گلوموس اینترارادیسز بر جذب عناصر غذایی مورد بررسی قرار گرفت.
مواد و روشها
به منظور بررسی تاثیر قارچهای میکوریز بر افزایش جذب عناصر غذایی به خصوص فسفر و برخی عناصر میکرو در مرکبات، آزمایشی گلدانی به صورت فاکتوریل در قالب طرحهای کاملا تصادفی با سه فاکتور درسه تکرار به اجرا در آمد. فاکتور گونه با دو گونه نارنج و بکرائی ، فاکتور محیط کشت به سه صورت - خاک بدون استریل بدون قارچ، خاک استریل بدون قارچ و خاک استریل به علاوه قارچ - و فاکتور دور آبیاری در دو سطح 5 - و10 روزه - اعمال شد.
پس از تهیه خاک، خشک کردن آنها در هوا و عبور از الک دو میلیمتری، بخشی از خاک مورد استفاده به مقدار لازم جهت استفاده در تیمارهای استریل خاک، با اتوکلاو در دمای 120 درجه سانتیگراد و فشار 1/2 اتمسفر به مدت یک ساعت استریل شد. در داخل هر گلدان پلاستیکی با مشخصات قطر دهانه بالا26 سانتیمتر، قطر قسمت پایین19سانتیمتر و ارتفاع 26 سانتیمتر مقدار 7 کیلوگرم خاک - با توجه به نوع تیمار - ریخته شد.
بذور مرکبات نیز قبل از کاشت با هیپوکلریت سدیم ضد عفونی و سپس چندین بار با آب مقطر شسته شد. جهت تلقیح از مایه تلقیح قارچ که مایه تلقیح ماسه بود استفاده شد. به همین منظور در تیمارهای میکوریزی یک لایه 2 سانتیمتری از سطح بالای خاک گلدان برداشته شد و سپس لایه ای از مایه تلقیح مورد نظر با وزن مشخص - 100 گرم به ازای هر گلدان - به خاک هر گلدان اضافه و آنگاه خاک برداشته شده دوباره به گلدان مربوطه برگردانده شد.
در هر گلدان از هر ده بذرکاشته شد پنج جوانه در هر گلدان حفظ و بقیه حذف شدند. دور آبیاری یک ماه پس از جوانه زدن بذرها و استقرار کامل نهالها اعمال گشت. پس از قطع گیاهان، غلظت فسفر در اندامهای هوایی به روش اولسون و غلظت عناصر آهن، روی، مس و منگنز توسط دستگاه جذب اتمیک اندازه گیری شد.آنالیز آماری داده ها با استفاده از نرم افزارSAS و مقایسه میانگین ها به روش دانکن انجام گردید.
نتایج وبحث
با توجه به مقایسه میانگینهای اثر محیط کشت بر صفات مورد بررسی به نظر می رسد، در سه محیط کشت مورد مطالعه، محیط کشت استریل بدون قارچ به دلیل از بین رفتن میکرو ارگانیزم ها به خصوص قارچهای مورد مطالعه در اکثر موارد قریب به اتفاق نسبت به دو محیط کشت دیگر از وضعیت بدتری برخوردار بوده و محیط کشت استریل با قارچ اثر مثبتی بر اغلب صفات مورد بررسی داشته است.
در همین رابطه با توجه به نتایج جدول مقایسه میانگین اثرات متقابل سه فاکتورمیتوان اظهار نمود که اثر قارچ میکوریز در محیط کشت استریل در جذب فسفر اندامهای هوایی به مقدار 0/373 در صد با دور آبیاری ده روزه در بکرایی، روی به مقدار15/17 قسمت در میلیون در بکرایی با دور آبیاری 5 روزه، مس به مقدار5/17 قسمت در میلیون در بکرایی با دور آبیاری 5 روزه ، آهن به مقدار173/3 قسمت در میلیون در بکرایی با دور آبیاری ده روزه و منگنز به مقدار758/3 قسمت در میلیون در بکرایی با دور آبیاری 5 روزه و برخی صفات دیگر بارز بوده است که در راستای نتایج بسیاری از محققین می باشد.
نخستین تاٌثیر قارچهای همزیست AM افزایش عناصر معدنی در گیاه، بخصوص آنهاییکه بشکل یونهای کم تحرک و یا در غلظت کم در محلول خاک برای رشد و توسعه گیاه میزبان عرضه میگردد، می باشد در تلقیح پایه ولکامریانا با دو گونه میکوریز گلوموس موسه و گلوموس اینترارادیسیز، مقدار فسفر در گیاهان میزبان تحت شرایط استرس خشکی بهبود یافت آزمایشات گراهام و اگل بیانگر این حقیقت است که با استفاده میکوریز، میزان غلظت فسفر در اندامهای هوایی درختان پرتقال افزایش یافت.
کلارک و زیتو مشاهده نمودند که با استفاده سه گونه میکوریز در خاکهای قلیایی و با کشت ذرت بصورت گلخانه ای، غلظت و جذب کل عناصر غذایی در گیاهان تیمار شده بیشتر بود تا در گیاهان شاهد. نشان دادند که تاثیر قارچهای AM در رشد و جذب عناصر غذایی چندین گونه گیلاس معنی دار شد. از طرفی با اندکی بررسی متوجه می شویم که گونه بکرایی نسبت به نارنج در جذب عناصر غذایی از وضعیت مطلوبتری برخوردار بوده، که می تواند به دلیل وابستگی میکوریزایی بیشتر بکرایی نسبت به نارنج - احتمالاٌبه دلیل تفاوت مرفولوژی ریشه - باشد.
خصوصیات سیستم های ریشه از نظر مرفولوژی یا فیزیولوژی ممکن است بر جذب فسفر از خاک تاثیر گذارد. هر چند بسیاری از صاحب نظران هنوز همزیستی میکوریزایی را بعنوان یکی از خصوصیات ریشه نادیده می گیرند، قارچ های وزیکولارآرسبکولار میکوریز - VAM - این باور را بوجود آورده اند که آنها با دریافت فسفر از خاک و انتقال به گیاهان میکوریزایی استفاده بیشتری نسبت به گیاهان غیرمیکو ریزایی، می رسانند.
اثر محیط کشت و اثر متقابل محیط کشت و دور آبیاری در محیط کشت استریل با قارچ در جذب عناصر غذایی اندامهای هوایی بدون تاثیر دور آبیاری پنج یا ده روزه مثبت بود که در راستای نتایج در پسته های میکوریزی بدون توجه به مقدار رطوبت خاک، غلظت فسفر، پتاسیم، روی و منگنز نسبت به پسته های غیر میکوریزی بالاتر بود و تعداد زیادی از آزمایشات مزرعه ای و گلدانی نشان داده اند که تلقیح با قارچهای میکوریز آربوسکولار می تواند رشد و جذب عناصرغذایی در مرکبات، مقاومت به خشکی و شوری را افزایش و کیفیت میوه را بالا ببرد می باشد.
