بخشی از مقاله
چکیده:
بهمنظور بررسی اثر کمآبیاري بر تغییرات تعداد و اندازه روزنههاي برگ و عملکرد علوفه در ارقام مختلف یونجه، آزمایشی در مرکز تحقیقات کشاورزي و منابع طبیعی خوزستان 1393-94 اجرا شد. آزمایش بهصورت کرتهاي یکبار خرد شده در قالب بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. تیمارآبیاري در چهار سطح و بر اساس رطوبت قابل استفادة خاك - آبیاري پس از تخلیه 50 %، % 65 و% 80 کل آب در دسترس گیاه در منطقه ریشه - AWC - و آبیاري سنتی بهعنوان شاهد - بهعنوان عامل اصلی و ارقام یونجه - بغدادي، مساسرسا، یزدي و همدانی - بهعنوان عامل فرعی در نظر گرفته شدند.
نتایج نشان داد که تعداد و اندازه قطرهاي روزنه در سطح و پشت برگ ارقام در آبیاري مرسوم - بدون تنش - متفاوت بود. با اعمال اولین سطح کمآبیاري تعداد روزنه در سطح برگ کلیه ارقام افزایش اما قطرهاي آنها کاهش یافت. با اعمال سطح دوم کمآبیاري تعداد روزنه در سطح رویی برگچه ارقام مساسرسا، همدانی و یزدي افزایش یافت در حالی که در رقم بغدادي تا حدودي کاهش داشت. در این حال قطر بزرگ و کوچک روزنهها همچنان روند کاهشی داشتند. تعداد روزنه در ارقام بغدادي و مساسرسا در حد قابل توجهی بالاتر از دو رقم دیگر بودند. در سطح سوم کمآبیاري تعداد روزنهها در سطح رویی برگ در رقم بغدادي اندکی کاهش یافت در حالی که در ارقام مساسرسا، یزدي و همدانی به شدت کاهش پیدا کرد. روند نزولی ابعاد روزنهها نیز در کلیه ارقام ادامه یافت.
مقدمه
روزنهها نقش کلیدي در مسیرهاي اتلاف آب و جذب گاز دياکسید کربن دارند. فراوانی و اندازه روزنهها در گیاهان مختلف متفاوت است و این تفاوت با پدیدههایی مانند انتشار CO2، تعرق، کارایی مصرف آب، فتوسنتز و تولید ماده خشک ارتباط دارد. وجود رابطه بین شرایط رطوبتی خاك با اندازه روزنهها در بررسیهاي متعددي به اثبات رسیده است، بهنحوي که در شرایط تنش خشکی تعداد روزنهها در واحد سطح برگ افزایش یافته اما اندازه آنها کاهش مییابد .
تعداد، اندازه و رفتار روزنهها میتوانند اثر بسیار زیادي بر روي آب مصرفی داشته باشند بنابراین افزایش تراکم و کاهش اندازه روزنهها ممکن است در شناسایی و انتخاب واریتههاي پرمحصول و مقاوم به خشکی معیار مناسبی محسوب شود .تحقیقات نشان میدهد که تعداد روزنهها تحت تنش خشکی افزایش مییابد. این تغییر از یکسو خروج آب را کنترل و کاهش میدهد و از دیگرسو کمک به ورود CO2 کافی جهت فتوسنتز مینماید
مواد و روشها:
این آزمایش بهصورت کرتهاي یکبار خرد شده در قالب بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه آزمایشی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزي خوزستان - 1391-1393 - به اجرا درآمد. تیمارآبیاري در چهار سطح و بر اساس رطوبت قابل استفادة خاك - آبیاري پس از تخلیه %50، %65 و% 80 کل آب در دسترس گیاه در منطقه ریشه - AWC - 1 و آبیاري سنتی بهعنوان شاهد - بهعنوان عامل اصلی و ارقام یونجه - بغدادي، مساسرسا، یزدي و همدانی - بهعنوان فاکتور فرعی مدنظر قرار گرفتند.
زمان آبیاري بر اساس کل آب قابل دسترس گیاه در عمق فعال ریشه - 60 cm - با نمونه برداريهاي مکرر خاك تعیین
گردید. مقدار آب با توجه به ابعاد کرت محاسبه - رابطه - 1 و در هر آبیاري بهکمک پمپ منتقل و توسط کنتور اندازه گیري و وارد کرتها شد. تیمار آبیاري سنتی مشابه عرف منطقه بهصورت اشباع کردن خاك در هنگام مشاهده خشکی سطح خاك اعمال شد.
حجم آب براي تیمارهاي کمآبیاري بر اساس فرمول زیر محاسبه شد :
که در این رابطه: V حجم آب در هر آبیاري وk بیانگر تیمار در نظر گرفته شده براي تخلیه رطوبت قابل استفاده خاك - MAD - 4، 0/6 عمق فعال ریشه و 1/2× 3/5 ابعاد کرتهاي آزمایشی میباشد. ضمنا 20 درصد زه آب بهدلیل نفوذ عمقی در محاسبات در نظر گرفته شد . - 3 - نمونه برداريهاي مربوط به تعیین تعداد و ابعاد روزنه و عملکرد علوفه در زمان 10٪ گلدهی انجام شد. براي اندازهگیري تعداد روزنه از روش لاك بیرنگ استفاده شد و با کمک میکروسکوپ نوري و بزرگنمایی 10 برابر - X10 - ، تعداد روزنهها در میدان دید عدسی چشمی مطالعه و شمارش گردید. جهت اندازه گیري طول و عرض روزنه از عدسی چشمی استاندارد مدرج با بزرگنمایی 40 برابر - X40 - استفاده شد. تجزیه واریانس دادهها با استفاده از نرم افزار آماري SAS و مقایسه میانگینهاي بهکمک آزمون دانکن انجام و نمودارها با استفاده از نرم افزار Excel ترسیم شد.
نتایج و بحث
بر اساس نتایج حاصل از تجزیه واریانس بین سطوح مختلف تیمار آبیاري و ارقام از نظر تعداد روزنه در سطح رویی و پشت برگ و نیز اندازه قطر بزرگ و کوچک روزنهها در سطح رویی وپشت برگها تفاوت معنیداري وجود داشت. همچنین ارقام با کاهش مقدار آب در سطوح مختلف کمآبیاري، واکنشهاي متفاوتی از نظر تعداد و ابعاد روزنه در سطح رویی و پشت برگها نشان دادند که این تغییرات معنیدار بودند - جدول. - 1
تعداد روزنه در سطح برگ ارقام در آبیاري مرسوم - بدون تنش - متفاوت بود. بهطوري که رقم بغدادي با 281 روزنه در میلیمتر مربع داراي بالاترین تعداد و ارقام مساسرسا، یزدي و همدانی به ترتیب داراي 153، 100 و 124 روزنه در میلیمتر مربع بودند - شکل. - 1 روزنهها در رقم مساسرسا داراي بلندترین قطر بزرگ و قطر کوچک بودند اما روزنهها در رقم بغدادي داراي قطري در حدود 10 درصد کوچکتر بودند. قطر بزرگ روزنهها در ارقام یزدي و همدانی در حدود 8 میکرون بود در حالی که قطر کوچک این ارقام متفاوت بود - شکل. - 3 با اعمال اولین سطح کمآبیاري تعداد روزنه در سطح برگ کلیه ارقام افزایش - شکل - 1، اما قطرهاي آنها کاهش یافت
