بخشی از مقاله
چکیده
به منظور تعیین فواصل بوته و میزان مصرف کود نیتروژن ،بر شاخص هاي فیزیولوژیکی برنج، آزمایشی در سال زراعی 1388در مؤسسه تحقیقات برنج، معاونت مازندران- آمل براي لاین 8615 انجام گرفت. طرح مورد استفاده فاکتوریل در قالب بلوك کامل تصادفی با سه تکرار با فاکتورهاي فاصله کاشت - در سه سطح 16×30، 20×20 و 25×25 سانتی متر - و کود نیتروژن - در چهار سطح صفر، 200، 250 و 300 کیلوگرم اوره در هکتار - اجرا گردید. در این تحقیق شاخصهاي رشد مانند شاخص سطح برگ، سرعت رشد محصول، براي کلیه تیمارها مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تجزیه واریانس حداکثر شاخصهاي فیزیولوژیکی نشان داده است که کود نیتروژن تاثیر معنیداري بر شاخص سطح برگ و میزان فتوسنتز خالص در سطح آماري 1 و 5 دزصد داشته است. بیشترین میزان شاخص سطح برگ در مصرف 250 کیلوگرم کود نیتروژن حاصل گردیده است. بیشترین عملکرد با مقدار 7898/9 کیلوگرم مربوط به مصرف 250 کیلوگرم اوره در هکتار میباشد. براي لاین 8615 فواصل بوته 20×20 سانتی متر و میزان مصرف 250 کیلوگرم اوره در هکتار توصیه میگردد.
واژههاي کلیدي: برنج، شاخصهاي رشد، فواصل بوته، کود نیتروژن
مقدمه
براي فهم جنبههاي فیزیولوژیکی عملکرد دانه در غلات دانه ریز نظیر برنج مطالعه شاخصهاي مورفولوژي و فیزیولوژي رشد و نمو گیاه امري ضروري است. کمیت ها و شاخص هایی که در تجزیه و تحلیل اجتماعات گیاهی مورد استفاده قرار می گیرند شامل شاخص سطح برگ، دوام سطح برگ، سرعت رشد محصول، سرعت جذب خالص و شاخصهاي دیگر می باشند - پیردشتی 1378، کریمی،. - 1373 بهبود روشهاي آنالیز رشد در گیاهان زراعی، باعث ایجاد شناخت بهتري از فرایند رشد و عوامل محدودکننده عملکرد شده است - کوچکی و همکاران، . - 1377 در واقع تجزیه و تحلیل رشد اطلاعاتی را در مورد واکنش گیاه به عوامل زنده و غیر زنده در اختیار ما قرار میدهد که از طریق آن میتوان تغییرات عملکرد دانه را بررسی نمود - ماچادو و همکاران، . - 2002 ساکو و گورو - Sakoo and Guru, 1998 - در آزمایشی نشان دادندکه عملکرد دانه در برنج با شاخص سطح برگ، سرعت رشد محصول، سرعت جذب خالص، سرعت رشد نسبی و شاخصهاي دیگر همبستگی مثبتی دارد. سطح برگ یکی از مهمترین پارامترهایی است که براي مطالعه رشد، همانند سازي و بسیاري از فرایندهاي زراعی و اکولوژیکی از جمله فتوسنتز، تعرق و بیلان انرژي محیطی مورد استفاده قرار میگیرد. سطح برگ مطلوب براي دریافت بیش از %95 انرژي نورانی در غلات حدود 5 میباشد - آکیتا، . - 1998 در برنج سطح برگ بالاتر علاوه بر آنکه منجر به تولید سطح برگ کافی میگردد میتواند منجر به ذخیره نیتروژن بیشتر قبل از انتقال به دانه شود - زو، . - 2001 شاخص سطح برگ تحت تاثیر عوامل اقلیمی، خاك و گیاه قرار میگیرد - فاجریا. - 1374 گزارشات نشان میدهد که LAI مطلوب براي برنج اراضی پست بین 4 تا 7 میباشد و این مقدار تقریبا 2 برابر مقدار مربوط به اراضی مرتفع میباشد - مجتهدي و شبستري . - 1369 - حداکثر CGR در برنج حدود 30 تا 36 گرم در متر مربع در شرایط فیلیپین و ژاپن گزارش شده است، - فاجریا - 1374 گزارش نمود که شاخص سطح برگ قبل از بسته شدن کانوپی تاثیر زیادي بر سرعت رشد محصول دارد. یون و همکاران نشان دادند که تجمع ماده خشک، دوام سطح برگ، سرعت رشد محصول در بین 30 واریته ژاپنی و هندي در دو فصل رشد و در دو منطقه در سطح یک درصد معنیدار شده است - یون و همکاران، . - 1998 در آزمایشی بر روي پنج رقم باسماتی با سه سطح از تیمارهاي فاصله کاشت شاخصهاي رشد شامل سطح برگ، تجمع ماده خشک، سرعت رشد گیاه به طور معنیداري تحت تأثیر قرار گرفتند. بطور کلی هدف از اجراي این تحقیق، بررسی خصوصیات مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی در تعیین عملکرد دانه لاین در دست معرفی برنج شماره 8615 میباشد.
مواد و روشها
این طرح در سال زراعی 1388 در محل موسسه تحقیقات برنج کشور- معاونت مازندران - آمل - واقع در کیلومتر 8 جاده آمل- بابل با موقعیت جغرافیایی 36 درجه و 28 دقیقه شمالی، 52 درجه و23 دقیقه شرقی، 29/8 متر ارتفاع از سطح دریا اجرا گردید. تحقیق به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوك کامل تصادفی با سه تکرار که فاکتور فاصله کاشت، در سه سطح 16×30 - ، 20×20 ، 25×25 سانتی متر - و فاکتور کود نیتروژنه، در 4 سطح - صفر، 92 ، 115، 138 کیلوگرم نیتروژن خالص درهکتار ازمنبع کود اوره - انجام شد. سایر کود مصرفی شامل سوپر فسفات تریپل و کود پتاسه هر کدام به مقدار 100 کیلوگرم در هکتار قبل از کشت مصرف گردید. براي کشت از لاین امید بخش وارداتی از مؤسسه بین المللی تحقیقات برنج 8615 استفاده شد. مبارزه با علفهاي هرز و سایر مراحل داشت از قبیل مبارزه با آفات و بیماريها و غیره طبق دستورالعمل فنی مؤسسه تحقیقات برنج کشور انجام گرفت. براي محاسبه شاخصهاي رشد 10 روز بعد از نشاء کاري به فاصله هر یک هفته تا مرحله برداشت نمونهبرداري صورت گرفت بدین صورت که 4 کپه از هر کرت کف بر و صفاتی نظیر: وزن خشک کل، وزن تر کل، وزن ساقه، وزن برگ، وزن خوشه، سطح برگ کل، سطح برگ پرچم، وزن خشک برگ و وزن خشک خوشه تعیین و سپس با استفاده از فرمولهاي مربوط، شاخص هاي رشد محاسبه و نمودارهاي مربوط به هر رقم با استفاده از نرم افزار EXCEL رسم شده است همچنین حداکثر شاخصهاي فیزیولوژیکی حاصله نیز موردبررسی قرار گرفت. پس از رسیدن محصول، پنج متر مربع از داخل هر کرت بعد از حذف حاشیه برداشت و عملکرد آن بر اساس رطوبت %14 محاسبه گردید.
نتایج و بحث
شاخص سطح برگ - LAI -
روند تغییرات شاخص سطح برگ بر اساس درجه روز رشد نسبت به مقادیر مختلف کود نیتروژن فواصل کاشت
در - شکل 2 و - 1 نشان داده شده است. شاخص سطح برگ ابتدا افزایش یافته و این روند در همه تیمارها تا کمی قبل از خوشهدهی با دریافت حدود 1350 درجه روز رشد به بالاترین مقدار خود رسید و بعد از آن بعلت پژمردگی برهاي پایینی و ریزش آنها شاخص سطح برگ کاهش یافت. براي استحصال عملکرد مناسب بهترین حالت این است که در این زمان بیشترین تشعشع نور خورشید به زمین بتابد که باعث تولید حداکثر مواد فتوسنتزي خواهد شد. حداکثر شاخص سطح برگ در فواصل بوته 20×20 سانتیمتر به دست آمد. در تمام تیمارهاي فواصل کاشت، میزان شاخص سطح برگ در فاصله کاشت 20×20سانتی متر بیشتر از 16×30 و 25×25 سانتی متر بوده است. این نتایج نشان می-دهد که هر چه فاصله بین بوتهها کمتر باشد سبب افزایش تعداد کپه و در نهایت تعداد برگ سبز در واحد سطح می-گردد. اگر چه ممکن است، با افزایش تراکم تعداد پنجه در هر کپه کاهش یابد ولی به علت این که در کل تعداد پنجه در واحد سطح افزایش مییابد. علت افزایش شاخص سطح برگ در این فاصله نشاء به داشتن تعداد بوته بیشتر در واحد سطح مرتبط است که با گزارش یوشیدا - 1983 - مشابهت دارد. نمودار نشان میدهد که هرچه کود نیتروژن بیشتري مصرف شود مقدار LAI افزایش مییابد با مصرف 250 کیلوگرم اوره در هکتار میزان شاخص سطح برگ افزایش یافت. - 2005 - Chaturvedi ، مجتهدي و شبستري - 1369 - گزارش کردند کود نتیروژنه رشد رویشی را به طور قابل ملاحظهاي افزایش میدهد.
شکل : 1 تأثیر فاصله کاشت بر روي شاخص سطح برگ شکل: 2 تأثیر سطوح مختلف نیتروژن روي شاخص سطح برگ
سرعت رشد محصول - CGR -
سرعت رشد محصول شاخصی از تولید ماده خشک گیاهی در واحد سطح زمین میباشد. سرعت رشد محصول در مراحل اولیه رشد به دلیل کامل نبودن پوشش گیاهی سیر صعودي داشت. CGR کلیه ارقام از زمان کاشت تا مرحله گلدهی افزایش یافته و در محدوده 1200 درجه روز رشد بعد از کاشت به حداکثر خود رسیده است. میزان این شاخص در تمام تیمارها پس از رسیدن به حداکثر خود روند کاهشی را طی نموده و در محدوده 1650 درجه روز رشد به حداقل خود رسیده که بعلت پیر شدن برگ ها و ریزش آنها، در نتیجه کاهش ماده خشک در اثر ریزش برگ ها می باشد. بر اساس منحنی بیشترین CGR مربوط به فاصله کاشت 20×20 سانتیمتر بود - شکل . - 3 بیشترین CGR مربوط به مقدار مصرف 250 کیلوگرم اوره در هکتار بوده و آنهم به دلیل LAI و LAD بیشتر در این سطوح از مصرف کود ازته بوده است - شکل . - 4 کاهش در مصرف مقدار کود نیتروژن باعث کاهش سرعت رشد نسبی محصول میگردد.
