بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تاثیر تنش خشکی خاك روي رقم هاي گندم، پژوهشی گلخانه اي به صورت بلوك هاي کامل تصادفی در چهار تکرار، در سال 1390انجام شد. تیمارهاي تنش خشکی شامل سه رژیم رطوبتی آبیاري مطلوب - آبیاري بر اساس%100 آب قابل استفاده - ، تنش ملایم %75 - آب قابل استفاده - و شدید %50 - آب قابل استفاده - و چهار رقم گندم - چمران، داراب 2، آتیلا و شیرودي - بود. اندازه گیري میزان کلروفیل برگ پرچم در 20 روز بعد از گل دهی نشان داد که با افزایش میزان تنش خشکی - کاهش آب مصرفی - مقدار کلروفیل به صورت معنی داري کاهش یافت و در تنش شدید ارقام شیرودي و آتیلا بترتیب با 44/3 و 42/1 واحد اسپد داراي بیشترین میزان کلروفیل بودند.
20 روز بعد از گل دهی در شرایط تنش شدید، محتوي نسبی آب برگ در رقم چمران به طور معنی داري در مقایسه با شیرودي و آتیلا و داراب2 کاهش یافت. به طور کلی تنش خشکی تاثیر منفی روي وزن هزار دانه داشت و کمترین میزان وزن هزار دانه در رقم چمران مشاهده شد - جدول . - 1 رقم شیرودي با 419/7 گرم در متر مربع داراي بالاترین عملکرد دانه در تنش شدید بود. رویهم رفته، خشکی کنترل شده خاك در ارقام مقاوم به خشکی مانند شیرودي و آتیلا، ممکن است موجب انتقال بهتر مواد پرورده ذخیره شده به دانه در مناطق خشک و نیمه خشک، که کاهش سریع منابع آب تولیدات زراعی را تهدید می کند، گردد.
مقدمه
تنش هاي زیستی و غیر زیستی هر ساله باعث کاهش عملکرد گیاهان زراعی شده و از بروز پتانسیل عملکرد آنها جلوگیري می کنند. در بین تنش هاي محیطی غیر زنده، خشکی خاك یکی از مهم ترین عوامل کاهش عملکرد در اکثر مناطق کشت گیاهان زراعی می باشد. - بري، . - 1997 ایران با متوسط نزولات آسمانی 240 میلی متر در سال بر طبق تعریف آمبرژه در زمره مناطق خشک و نیمه خشک قرار گرفته است - امام . - 1386 به علت بروز صورتهاي مختلف تنش، خصوصا تنش خشکی در مراحل مختلف رشد گندم در چنین مناطقی متوسط عملکردي که هر ساله بدست می آید در حدود %30 حداکثر عملکرد قابل برداشت است
پژوهشگران معتقدند که حساسترین مراحل گندم به تنش خشکی، مراحل زایشی می باشد - مصطفی و همکاران، . - 1996 در بیشتر مناطق کشت گندم بویژه در مناطق خشک و نیمه خشک ایران مرحله پر شدن دانه گندم با وقوع تنش خشکی همراه است. تنش خشکی از مرحله گلدهی تا رسیدگی دانه اگر با دماي زیاد همراه باشد پیري برگ را تسریع و دوره پر شدن دانه را کاهش داده و در نهایت وزن دانه را کاهش می دهد - امام و نیک نژاد،. - 1373 با توجه به بروز پدیده خشکسالی و تاثیر آن در کاهش عملکرد گندم در کشور پژوهش حاضر با هدف هدف بررسی تاثیر تنش خشکی خاك روي رشد و عملکرد ارقام گندم به اجرا در آمد.
مواد و روشها:
به منظور بررسی تاثیر تنش خشکی خاك روي ویژگی هاي رشد و عملکرد ارقام گندم پژوهشی در سال 1390 در دانشگاه شیراز اجرا شد. تیمارهاي آزمایشی شامل 4 رقم گندم نان به نام هاي چمران، داراب 2، آتیلا، شیرودي و سه سطح رژیم رطوبتی شامل دور آبیاري ده روزه و بر اساس %100 آب قابل استفاده توسط گیاه - آبیاري مطلوب - ، %75 آب قابل استفاده - تنش ملایم - و %50 آب قابل استفاده - تنش شدید - بود که در قالب طرح بلوك هاي کامل تصادفی در 4 تکرار به اجرا آمد. قبل از کشت از خاك گلدان ها نمونه برداري و در آزمایشگاه میزان ظرفیت مزرعه اي خاك اندازه گیري گردید.
براي اعمال تیمارهاي رطوبتی گلدان ها به روش وزنی بطور روزانه توزین شدند. تا مرحله ساقه رفتن همگی گلدان ها بر اساس % 100 آب قابل استفاده به طور یکسان آبیاري شدند و بعد از مرحله ساقه رفتن تیمارهاي خشکی خاك اعمال شدند. براي انجام این آزمایش از گلدان هاي پلاستیکی 5 کیلوگرمی و از خاك سري کوي اساتید در عمق 0 تا 20 سانتیمتري براي پر کردن گلدان ها استفاده شد. در حین آزمایش میزان کلروفیل برگ پرچم و محتوي نسبی آب برگ و پس ازبرداشت عملکرد و اجزا عملکرد دانه تعیین شد. داده ها با استفاده از نرم افزار SAS مورد تجزیه تحلیل آماري قرار گرفته و میانگین ها بر اساس آزمون چند دامنه اي دانکن در سطح احتمال %5 مقایسه شدند.
نتایج و بحث:
تجزیه واریانس داده ها نشان داد که اثرات اصلی رژیم رطوبتی، و رقم و اثرات متقابل شان روي میزان کلروفیل، محتوي نسبی آب برگ، وزن هزار دانه و عملکرد دانه در سطح %5 معنی دار بود. اندازه گیري میزان کلروفیل برگ پرچم در 20 روز بعد از گل دهی نشان داد که با افزایش میزان تنش خشکی - کاهش آب مصرفی - مقدار کلروفیل به صورت معنی داري کاهش یافت و در تنش شدید ارقام شیرودي و آتیلا بترتیب با 44/3 و 42/1 واحد اسپد داراي بیشترین میزان کلروفیل بودند
نتایج این پژوهش یافته هاي یانگ و زانگ - 2006 - را تایید می نماید که گزارش کردند مقدار کلروفیل برگ پرچم گندم در شرایط آبیاري مطلوب با گسترش پیري برگ ها به کندي کاهش می یابد در حالی که در تیمار تنش شدید میزان کلروفیل به شدت تحت تاثیر سطح تنش خشکی کاهش می یابد.
در همه ارقام با افزایش سطح تنش مقدار محتوي نسبی آب برگ کاهش یافت - شکل-1ب - . 20 روز بعد از گل دهی در شرایط تنش شدید، محتوي نسبی آب برگ در رقم چمران به طور معنی داري در مقایسه با شیرودي و آتیلا و داراب2 کاهش یافت. این نتایج با یافته هاي خان چاپرا و سلوت - 2007 - موافقت دارد که نشان دادند ارقام گندم مقاوم به خشکی - مانند آتیلا و شیرودي در پژوهش حاضر - میزان محتوي نسبی آب برگ خود را در حد بالاتري نسبت به ارقام حساس - مانند چمران - در مواجهه با تنش خشکی شدید نگه می دارند.
مصطفی و همکاران - 1996 - نیز بیان کردند محتوي نسبی آب برگ در گندم تحت تنش به طور معنی داري پایین تر از تیمار آبیاري مطلوب بود.
به طور کلی تنش خشکی تاثیر منفی روي وزن هزار دانه داشت و کمترین میزان وزن هزار دانه در رقم چمران مشاهده شد - جدول . - 1 رقم شیرودي با 419/7 گرم در متر مربع داراي بالاترین عملکرد دانه در تنش شدید بود - جدول. - 1
هاسمن و همکاران - 2000 - گزارش کردند عملکرد دانه گندم ماکارونی رقم کرونس در تیمار هاي 35 ،50، 65 و %80 آب قابل استفاده به ترتیب 678/7 ، 649/4، 546 و 306/7 گرم در متر مربع رسید. آنها نتیجه گرفتند آبیاري بر اساس %50 آب قابل استفاده رژیم رطوبتی مناسبی براي بدست آوردن عملکرد مناسب در این رقم می باشد.
مصطفی و همکاران - - 1996 گزارش کردند در شرایط تنش خشکی بعد از گلدهی در چهار رقم گندم، عملکرد گندم از 21 به %36 کاهش یافت و بر خلاف نتایج پژوهش حاضر وزن هزار دانه در رقم کلاسیک تحت تاثیر تنش خشکی خاك قرار نگرفت.
احمدي و همکاران - 2009 - گزارش کردند تنش شدید بعد از گلدهی عملکرد دانه را در رقم قدس%16 کاهش داد. رویو و همکاران - 1999 - بیان کردند کمبود آب در دوره گل دهی باعث کاهش عملکرد دانه از طریق کاهش وزن هزار دانه به دلیل دماي بالا و تنش خشکی و تسریع پیري بوته ها می گردد.
نتیجه گیري:
بطور کلی در شرایط تنش ملایم و شدید ارقام آتیلا و شیرودي به طور معنی دار عملکرد بهتري نسبت به ارقام چمران و داراب2 داشتند که نشاندهنده مقاومت بهتر این ارقام در مواجهه با خشکی خاك می باشد. همچنین نتایج نشان داد که ارقامی از گندم مانند آتیلا و شیرودي که داراي محتوي نسبی آب برگ، مقدار کلروفیل بیشتري در طول فصل رشد داشتند در نهایت عملکرد چشمگیري نسبت به سایر ارقام داشتند.
جد ول-1 تاثیر رژیم رطوبتی و رقم بر عملکرد و اجزاء عملکرد ارقام گندم
