بخشی از مقاله
چکیده
هدف از آفرینش انسان چیست؟سوالیست که در طول سالیان و توسط تعداد زیادی از اندیشمندان مورد بررسی قرار گرفته و پاسخ های گوناگونی نیز به این سوال داده شده است. در گذر این سال ها هر بار پاسخ ها عمیق تر و کامل تر شده اند.واضح است که پاسخ به این سوال،زندگی را برای انسان معنادار میکند و او را از پوچی و پوچگرایی میرهاند. در این مقال، در پی طرح مسئله به دنبال آن هستیم تا از میان آیات قرآنی به این سوال پاسخ دهیم و هدف برتر و نهایی را بیابیم.
کلمات کلیدی: انسان، هدف، خلقت .
مقدمه
در ابتدای بحث خلقت، لازم است اشاره کنیم بر حسب فرض عقلی، موجوداتی که توسط خدا خلق می شوند، یا واجد تمام کمالات هستند - مجرد تام - ، که دیگر نیازی به رشد و کمال ندارند، در حالیکه استعداد و توانایی شکوفا شدن را ندارند و همه فعلیت محضند و قطعا پرسیده می شود که چرا چنین موجوداتی آفریده شده اند؟ در جواب باید گفت: هدف آفرینش چنین موجوداتی چیزی جز همان وجودشان نیست. و نمی توان برای آن ها کمال دیگری در نظر گرفت . و یا در حالت دیگر از خلقت،اگر موجودی که خدا میافریند مادی باشد، پیداست که در آفرینش این موجود، هدفی غیر از اصل وجود دارد. لذا حتما باید چنین موجودی از ماده خلق شود تا خاصیت تکامل و رشد داشته باشد. پس اراده خداوند بر این قرار گرفته است موجودی دارای اراده بیافریند که بر سر دو راهی قرار بگیرد و بتواند راهی را انتخاب و اختیار کند. همین انتخاب و اصل اختیار است که قدرت شکوفا شدن و تکامل را در جهت به فعلیت رساندنش به این نوع از خلقت می دهد.
چنان که گفتیم این موجود مادی در عالم ماده خلق می شود - در ظرف تغییر و تحول - تا ازین طریق استعدادهایش از قوه به فعل درآیند و تکامل یابد. "پس جهان مادی مقدمه ای است برای آفرینش انسان. انسان باید برای انتخابش سر دو راهی قرار بگیرد و الّا به کمالی که باید از راه انتخاب برسد نمی رسد. پس صحیح است که بگوییم خلقت جهان مقدمه ای است برای خلقت انسان و انسان را آفریدیم تا سر دو راهی قرار بگیرد و امتحان پس دهد. پس نتیجه این می شود که آفرینش جهان برای آزمایش انسان بوده است."1
هدف خلقت انسان
مسئله خلقت انسان و هدف از خلقت او، در میان تمام آفریده ها، دارای چنان اهمیتی است که قرآن توجه ما را نسبت به آن، به اندازه توجه نسبت به خدا یا همان خالق، جلب می کند. الﱠذِینَیَ ذْکُرُو نَاللّهقِیوَقُعُودًاامًاوَعَلَیَجُنُوبِهِمْوَیَتَفَکﱠرُونَخَلْقِفِیالسﱠمَاوَاتِوَالأَرْضِرَبﱠنخَمالَاقْتَهبَسُبْحَانَکَاطِلًاذافَقِنَا عَذَابَالنﱠارِ2 "همانان که خدا را ]در همه احوال[ ایستاده و نشسته و به پهلو آرمیده یاد میکنند و در آفرینش آسمانها و زمین میاندیشند ]که[پروردگارا اینها را بیهوده نیافریدهای منزهی تو پس ما را از عذاب آتش دوزخ در امان بدار." در این آیه به هدفداری خلقت جهان و انسان اشاره شده است. کلمه باطل به معنای هر چیزی است که در آن هدف و غرضی معقول نباشد 3.و همین طور در آیه 16 سوره انبیا می فرماید:وخَلَاقْنَاالسﱠمَاءوَالْأَرْضبَیْنومَهُمَالَاعِبِینَ "و آسمان و زمین و آنچه را که میان آن دو است به بازیچه نیافریدیم."
اندیشمندان بعد از نفی باطل از عالم خلقت، برایشان واضح می شود که انسان برای جزا، دوباره در عالم دیگری برانگیخته می شود، چرا که مسئله خلقت بدون حشر باطل خواهد بود. در این آیات علاوه بر بیان حجت بر ثبوت معاد، اشاره می شود: "که اگر از رسم عبودیت تجاوز کنند، بر طبق آنچه حکمت الهی اقتضا میکند، مواخذه می شوند."4 در ادامه به ذکر اهداف خلقت انسان، با توجه به آیات قرآن می پردازیم:
1؛-2 عبادت
خوَملَاقْتُالْجِنﱠوَالْإِیَعْبُدُونِنسَإِلﱠا "5و من جن و انس را نیافریدم مگر آنکه مرا عبادت کنند." بنابر آیه فوق، هدف از خلقت انسان، عبادت است. عبادت در لغت به معنای ستایش و پرستش و بندگی و فرمان برداری آمده است.1 و همین طور آمده است: درباره خداوند دو جور عبادت داریم: یکی اطاعت از فرامین او و اینکه در زندگی روزمره راجع بحلال و حرام و غیره از دستورات خداوند و دین او پیروی کنیم، این عبادت به معنی طاعت و فرمانبری است و دیگری تذللی است توام با تقدیس یعنی بنده نهایت خضوع و ذلت را در برابر حق اظهار می دارد و در عین حال او را از تمام نقایص پاک و بتمام کمالات دارا می داند. 2بنظر می رسد که آیه فوق شامل عبادت در معنای اول است.
لازم به ذکر است که منظور از عبادت، نماز و دعا یا عمل خاصی نمی باشد و همه فعالیت های عبادی، اجتماعی، اقتصادی ... انسان که دارای انگیزه الهی می باشند ، عبادت است. و انسان در همه حال، چه ایستاده، چه خوابیده و چه نشسته، می تواند در جهت تقرب خدا گام بردارد. علامه محمدتقی جعفری معتقدند: انسان که با عنوان »خلیفه االله« در روی زمین معرفی شده، می تواند همه حرکات و سکنات خود را به عنوان »عبادت« و »پرستش« انجام دهد. بنابراین، کارگر و کارفرما در کارگاه، محصل و استاد در مراکز علم و دانش، نمازگزار و عابد در عبادتگاه همگی می توانند از کوچکترین حرکت عضوی و فکری خود تا بزرگترین فعالیت های عضوی و فکری را تحت پرستش عالی خداوند متعال در آورند، زیرا تنظیم زندگی مادی فردی و اجتماعی، از دستورات مورد تاکید خداوند است.
اگر این دستور همراه با فرمانبرداری از خداوند متعال انجام شود، صورت عبودیت و پرستش به خود می گیرد، و چون انسان به سوی مادیات بیشتر جلب می شود. از این سلسله عباداتی به صورت محض و خالص با جنبه عبادی مانند نماز مقرر شده است تا وضع روانی او را تعدیل نموده، و از این که حرکات و سکنات وی تنها عنوان سود پرستی به خود بگیرد، جلوگیری کند. پس چنان که می بینیم، مفهوم عبادت در دین اسلام، به حالت روانی شخصی در چارچوبه یک عده حرکات عضوی منحصر نمی شود.3 این نوع بندگی و عبادت، همان طی کردن مراحل کمال است. که انسان به تصفیه و تزکیه درون پرداخته و با انتخاب ها و گزینش های خویش، مراحل کمال را طی کرده و به سوی کمال مطلق گام برمیدارد.
4 انسانی که در دانشگاه در حال تدریس است،یا در حال یادگیری، انسانی که به کشت و زرع مشغول است، همه در حال عبادتند. البته واضح است که عبادت به معنای خاص، دارای مناسک و شرایط ویژه ای می باشد.قُلْإِنﱠصَلَاتِیوَنُسُکِیوَمَحْیَایَوَمَمَاتِیللﱠهِرَبِّالْعَالَمِینَ5 "بگو: »در حقیقت، نماز من و ]سایر[ عبادات من و زندگی و مرگ من، برای خدا، پروردگار جهانیان است."« بنابر آیه فوق، رفتارها و گفتارهای خاصی که در اسلام به عنوان نماز و دعا و نیایش برشمرده شده اند نیز، نشان و جلوه ای خاص از بندگی و عبادت به درگاه خداوند است. عبادت از جمله اهداف نظری خلقت انسان است.
