بخشی از مقاله
چکیده
روایت نمایشی در حوزة نقاشی تابلو، هنر ترسیم مفاهیم با کمک الفاظ و عبارات و به شیوههاي خاص است که به منظور افزایش شدت تأثیر گذاري بر مخاطب و انتقال بهتر و سریعتر مطالب، صورت میگیرد. این هنر در نهج البلاغه؛ در تابلوي خلقت به زیبایی مورد استفاده قرار گرفته و با روش توصیفی- تحلیلی با بهرهگیري از طبیعت، انسان، جانداران و پرندگان در محور عمودي و افقی کلام انواع تصاویر زیبا و تأثیرگذار خلق کرده است.
تابلویی گرم و زنده و رنگ آمیزي آن با انواع رنگها، صور بلاغی؛ تشبیه، توصیف، استعاره، کنایه، سجع و عناصر معنوي، در این محور وجود دارد. از جمله شیوههاي بدیعی که در کلام امیرالمؤمنین علیه السلام در این تابلو، براي حیات بخشیدن به معانی و زنده جلوه دادن مفاهیم به کار گرفته شده شیوه تصویر آفرینی است. در پرتو این شیوه، بسیاري از حقایق دینی و معارف توحیدي در قالب هایی محسوس و عینی به نمایش درآمده اند و موضوع هاي معنوي و روحی و حالات نفسانی جان گرفته و به صورت زنده و گویا بر صفحه تابلو ظاهر شده اند.
مقدمه
نهجالبلاغه، کتاب تصویرگري و مجموعهي تابلوهاي ترسیمشده از موضوعات مختلف و متنوع است که هر ناظري را مجذوب خود مینماید و هر اندیشهاي را تغذیه میکند. - قائمی، 1387، - 59 تابلو تصویر ساده نیست صحنهاي است که از ترکیب تصاویر پدید میآید. در نهج البلاغه بیش از صدها تابلوي نفیس و بدیع وجود دارد. استفادهي بهجا و هنرمندانه از الفاظ، صنایع بدیعی لفظی و معنوي، موسیقی، خیال و عاطفهي قوي، این کتاب پربار را تبدیل به یک کتاب ادبی زیبا و پررونق نموده است.
امام علی - ع - در جايجاي کتاب خود، براي درك بهتر کلام، از سوي مخاطبان، تصویرهاي ادبی فراوانی به کار برده و این تصاویر را آمیخته به خیالی ژرف و زیبا کرده است. ویژگی منحصر به فرد این تصویرها، استفادهي بسیار زیاد عناصري چون استعاره، تشبیه، کنایه، مجاز، موسیقی، پارادوکس، رنگ و غیره میباشد.در نتیجه تابلوهاي زیباي نهجالبلاغه، از طرحهایی ابتکاري، رنگآمیزي متنوع، وسعت و عمق بینش و فکر، مناظر پویا و پرتحرك، همآهنگی و تناسب شگفتآور، موسیقی سحرانگیز و وحدت و انسجام فوقالعاده تشکیل شده است. - همان -
حضرت امیر - ع - در خطبه 165با خلق تابلویی، خلقت آفرینش اعجاب انگیز موجودات را به تصویر کشیده، که در این تابلو ما صحنه آفرینش را ملاحظه می کنیم که به شیو ه هاي مختلف ترسیم شده است. آنچه در این تابلو بیش از سایر تصاویر جلب توجه می کند، نقاشی طاووس است که حضرت با شیوه هاي مختلف آن را ترسیم کرده است. نقاشی- اگر قرار است تأثیرگذار باشد- باید گویاترین لحظه را انتخاب کند، لحظه اي که در آن کنش به اوج خود می رسد. روایت در نقاشی با نشانه هاي تصویري در بستر مکانی ساخته می شود که خود، جایگزین نشانه هاي کلامی در روایت ادبی در بستر زمان است. مطالعه حاضر با روش توصیفی و تحلیلی به بررسی نقاشی در این تابلو می پردازد.
پیشینهي تحقیق
تا آنجا که نگارنده بررسی کرده، کتاب ارجمند نهج البلاغه تا کنون از دیدگاههاي متعدد و متفاوتی مورد بررسی قرار گرفته و بیشتر این پژوهشها از منظر فهم کلام دینی حضرت علی - ع - بوده است. در کنار این پژوهشها، عدهاي از ادیبان و محققان نیز به جنبههاي هنري، ذوقی و ادبی نهج البلاغه پرداختهاند؛ عالمانی چون ابن ابی الحدید و محمد عبده در کتابهاي خود، »شرح نهج البلاغه«، به مختصري از زیباییهاي بلاغی آن اشاره نمودهاند.
در زمینه بررسی تابلوي نقاشی در آثار ادبی مقالات و کتبی نوشته شده است که بیشتر این پژوهشها پیرامون تصویرگري در نهج البلاغه صورت گرفته است که از جمله آنها میتوان به شیوههاي تصویر سازي مفاهیم در نهج البلاغه از دکتر حسومی و جلوه هایی از هنر تصویر آفرینی در روایات امام علی علیه السلام از دکتر محمدقاسمی و بررسی جایگاه رنگها در نهج البلاغه از دکتر قائمی اشاره کرد. هیچ کدام از این تحقیقها به طور تخصصی به مسئله تابلوي خلقت در نهج البلاغه نپرداختهاند. بررسی انواع رنگها و جایگاه توصیفی، استعاري، کنایی و تشبیهی، در خطبه 165 و خلق تابلوي خلقت مسألهي جدیدي بوده و تا کنون به صورت مستقل انجام نشده است. و این تحقیق در پی آن است که با تأکید بر متن خطبهي 165 وجوه و ظرفیتهاي نمایشی اش را نشان دهد.
- دورنماي تابلوي خلقت در خطبه 165
حضرت علی علیه السلام در خطبه 165 نهج البلاغه با خلق تابلوي نقاشی شگفتیهاي آفرینش جانداران را به تصویر کشیده است. موضوع این تابلو خلقت است، ما در این تابلو مفاهیمی را می توانیم مشاهده کنیم که با شیوه هاي مختلف به تصویر کشیده شده است و به کمک این تابلو دو مسئله مهم توحید و معاد بررسی شده است.
