بخشی از مقاله
خلاصه
این مقاله برگرفته از تحقیقی کتابخانه‌ای است که در سال تحصیلی 92-93 انجام شده است. هدف این مطالعه تعیین مهارتهای مناسب آموزشی در موزه علوم به ویژه بخش زیست محیطی است. به این منظور از یافته‌های منابع کتابخانه‌ای متشکل از اسناد بالادستی شامل مبانی نظری سند تحول بنیادین در نظام تعلیم و تربیت رسمی عمومی و سند برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران و همچنین مطالعات جهانی و مستندات موجود همچون کتاب ها و مقالات استفاده شده است. با توجه به مطالعات انجام شده شیوه پیشنهادی آموزش در موزه زیست محیطی، رویکرد فرآیندی و بهکارگیری مهارتهای مختلف این رویکرد برای پایه‌ها و دوره‌های مختلف تحصیلی است. توصیه می‌گردد به منظور آموزش در موزه های علوم - به ویژه زیست محیطی - برای شاگردان دوره ابتدایی به کارگیری هر یک از مهارتهای مشاهده، اندازه گیری ، جمع آوری اطلاعات و برقراری ارتباط ؛ برای آموزش آموزه های زیست محیطی در دوره اول متوسطه، بهکارگیری هر یک از مهارتهای مشاهده، اندازه‌گیری و جمع آوری اطلاعات، برقراری ارتباط، فرضیه سازی و پیش بینی و برای آموزش آموزه‌های زیست محیطی در دوره دوم متوسطه و دانشجویان هر یک از مهارتهای رویکرد فرآیندی به صورت تکی ی تلفیقی مورد استفاده قرارگیرند.
1. مقدمه
علوم - دانستههای انسانی - ، تعاملی انکار ناپذیر با باورها و ارزش های پذیرفته‌شده فرد و جامعه دارد - برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران، 1391 ،ص. - 35 با توجه به این امر که دانش و تکنولوژی حاصل کوشش انسان برای درک واقعیت‌های هستی و کشف فعل خداوند است. از آغاز آفرینش، انسان برای بهبود موقعیت خود، محیط اطرافش - زمین، آسمان، ماه و خورشید و ... - و بهویژه محیط زیست خویش را مورد مطالعه قرار داده است. چنان که امروزه معمول است، به مشاهده و جمع آوری اطلاعات پرداخته تا آن را در زندگی روزمره اش به کار گیرد . به بیان دیگر از ویژگی های بارز انسان، کنجکاوی است که از دوران کودکی تا پایان عمر همواره او را به دانستن و کشف حقایق و پرده برداری از مجهولات سوق می دهد.
گاهی او را به مشاهده وادار می کند، گاهی جمع آوری اطلاعات، و گاهی اندازه گیری می‌کند و گاهی نیز آزمایش انجام می‌دهد. بارها و بارها به نتیجه نمی رسد و دوباره امتحان می کند. به دنبال مشاهدات اولیه اش نظریهای می‌دهد و طبق نظریهاش مشاهدات دقیق تری انجام می دهد و ... . این ها همه و همه فرایندی هستند که به پیشرفت علوم و فناوری منجر شده است . از دیدگاه لرد بولاک 1 ، »علم تجربی بزرگترین پیروزی فرهنگی و فکری انسان امروزی است .« زیرا علوم تجربی مقوله‌ای است که با شواهد تجربی، جمع آوری و تحلیل داده‌ها، آزمایش‌ها و نمودارها و ... سر وکار دارد. وایس کوف2 خطاب به اتحادیه بین المللی فیزیک محض و کاربردی می گوید: »علوم تجربی وسیلهای بسیار مهم برای برقراری رابطه طبیعی بین بشر، محیط اجتماعی و محیط زیست اوست - «جمعی از صاحبنظران و کارشناسان یونسکو، . - 1382 می‌توان گفت که در زندگی روزمره، بسیاری از اتفاق‌ها و رویدادها دیده می‌شوند که ذهن هر انسان کنجکاو را از همان دوران کودکی مشغول میسازد. اولین سوالاتی که ذهن او را مشغول می سازد این است که کجا زندگی می کند، با محیط اطراف خود چه ارتباطی می‌تواند داشته باشد و نیز چگونه می‌تواند از توانایی‌هایش بهره گرفته و هر چه بیشتر جهانی را که در آن زندگی می کند بشناسد و از امکانات آن جهت راحت زی ستن بهره گیرد - سیری، . - 1390 این کنجکاوی اجتناب ناپذیر است و از طرفی حقوق هر انسان محسوب می شود که بتواند پاسخ پرسش هایش را دریابد - مهرگان، . - 1389 اینجا است که به کمبود جایگاهی در آموزش همگان در ارضای این کنجکاوی پی می بریم. اهمیتی که هرچه به آن پرداخته شو د باز هم حق مطلب ادا نشده است - لنیکسون20023؛ ترجمه : ریاضی و رفیعی، . - 1387 بنابراین وظیفه خطیر بر دوش متخصصان آموزشی است تا جهت آماده سازی بسترهای مناسب آموزش، به معرفی مکانی برخوردار از زمینه انتخاب آزاد و تجلی کننده انگیزه کنجکاوی و ... بیش از پیش تلاش کنند. یکی از این مکانها، موزه علوم است، موزه علوم از بعد آموزش یک مرکز یادگیری است که به مدد آموزش‌های رسمی می‌آید تا با فراهم کردن شرایط یادگیری با بهره گیری از کلیه امکانات آموزشی به بهترین، جذاب ترین، شاداب‌ترین وجه به ارائه مفاهیم علمی بپردازد و با استفا ده از روش‌های تعاملی و پویا بازدیدکنندگان را با مفاهیم علمی آشنا کرده، حس کنجکاوی و جستجوگری را در آنها برانگیزد .
ایجاد چنین مکانی برگرفته از رویکردهای یادگیری فعال است. این گونه رویکردها معتقد به ایجاد محیط‌های یادگیری تعاملی هستند و یادگیرنده نقش فعال در یادگیری دارد و به صورت تعاملی با موضوعات علمی برخورد کرده، آن را لمس و تجربه می‌کند. لذا از این طریق یادگیری او شکل می‌گیرد، این نوع یادگیری، پایدار و بر اساس نیازهای فردی یادگیرنده است. علاوه براین یادگیرنده می‌تواند آموخته‌های خود را در زندگی و حفاظت از محیط زیست به کار گیرد . امروزه موضوع حفاظت از محیط زیست، لزوم مدیریت منابع، صرفه جویی و استفاده بهینه از آن ها و جایگزین کردن منابع، از دغدغه های مهم اندیشمندان و کارشناسان توسعه به شمار می رود. در کشور ما توجه به اهمیت حفظ محیط زیست از دیدگاه علمی، دارای پیشینیه طولانی نیست، اگرچه صرفه جویی در منابع در نسل‌های گذشته ما ریشه ای استوار دارد و به ویژه در میان مردم روستا در گذشته های نه چندان دور، هیچ چیز دور ریخته نمی‌شده، بلکه مادربزرگ‌ها، و مادر مادربزرگهای ما، حتماً مورد استفاده جدیدی برای آن پیدا می‌کرده‌اند. بنابر ضرورت حفظ کره زمین برای نسل های آینده و نگه داشتن آن به عنوان جایی که بتوان آسوده و سالم در آن زیست، لزوم آموزش محیط زیست و چگونگی حفاظت از آن به کودکان را آشکار و بدیهی ساخته است. هرچند برای آموزش کودکان از آموزش مدرسه ای کمک می گیرند اما آموز ش درون موزه‌ای قادر است تا با آموزش غیررسمی برای کودکان و نوجوانان و تمامی علاقمندان بهتر و سریعتر شرایط یادگیری را ایجاد کند.
در موزه‌های سنتی رسم بر آن بوده است که اشیا در ویترین های قفل شده یا محوطه های غیر قابل دسترس نگهداری شوند و مامورین موزه همواره مراقب هستند که بازدیدکنندگان به آنها دست نزنند . این شیوه هنوز در موزه‌های هنری و تاریخی ادامه دارد. در موزه‌های علوم، وضعیت کاملا متفاوت است . امروزه استفاده از شیوه های آموزشی فعال نظیر تعاملی 1، دست ورزی 2 مورد توجه فراوان قرار گرفته است . در آموزش تعاملی اصرار در این است که برخلاف شیوه های سنتی، آموزش بیننده یک عنصر منفعل نباشد . تحقیقات نشان داده است آموزش موثر در حالی صورت می‌گیرد که فراگیر در فرآیند یادگیری دخالت موثر داشته باشد. به عبارت دیگر وی حس کند که حداقل برخی از پارامترهای موضوع مورد تجربه در کنترل وی است و او با انتخاب این پارامترها بتواند پاسخ سیستم را تجربه نماید . چنین تجربه‌ای ارتباط محکم تری با یافته‌های قبلی آموزش بیننده برقرار خواهد نمود و هم از لحاظ دوام و کارایی موثر خواهد بود . در شیوه‌های تعاملی و دست‌ورزی، ابزار آلات علمی در دسترس بازدید کننده است و او می‌تواند به آن دست بزند، مورد کنکاش قرار دهد و با آنها به آزمایش بپردازد - دنگ3 و گوپیناتان4، . - 1999 این مکانها پیش از آنکه بخواهند سیاست دور از دسترس و نمایشی بودن اشیا را در پیش بگیرند؛ درصددند تا بازدیدکننده را با لمس کردن نمایشگاهی و ایجاد ارتباط متقابل با نمونه‌ها ترغیب نمایند. ارتباط تعاملی از طریق نشان دادن دکمه‌ها، چرخاندن دسته‌ها، بلند کردن اهرم‌ها و گوش دادن به پیام‌های صوتی و تماشای علایم تصویری و غیره . در اکثر این مراکز علمی در دنیا بهجای اینکه فقط به عرضه و نمایش اشیا بپردازند، سعی می‌شود تا با توضیح فرایندها و اصول علمی، اهداف آموزشی را دنبال کنند . و با ارائه چندین
