بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله سعی برآن شده است تا به تبیین و بررسی مسجد جامع یزد پرداخته شود و جزئیات مهم مربوط به این مسجد بزرگ از لحاظ معماری، کاشیکاری و... را شرح دهد. بدین صورت جزئیات ذکرشده مورد مطالعه قرار گرفته است. مسجد جامع کبیر یزد یکی از شاهکارهای معماری و تاریخی جهان به شمار می رود و به جرات می توان گفت دارای بلندترین مناره های جهان است. مسجد جامع قدیم در قرن ششم هجری قمری و به دستور گرشاسب از نوادگان علاء الدوله کالنجار ساخته شد و بنای اصلی مسجد کنونی از آثار سید رکن الدین محمد قاضی است.
اصیلترین بخشهای هنر معماری بی نظیر ایرانی در گچ کاری، شبستان، صحن، گنبد، کاشی کاری و مناره های برافراشته آن جلوه گر است. زیباترین بخش این بنا را می توان مجموعه ایوان و گنبدخانه و فضای پیرامون آن نام برد. نمای ایوان بلند با مجموعه ای از زیباترین تزئینات کاشی معرق و نقوش اسلیمی و گیاهی همچنین گره چینی پوشانده شده است.این تزئینات با آجرهای ضربی و نقوش معلقی و کتیبه های کاشی معرق و کوفی بنایی، مجموعه ای بدیع و خیره کننده آفریده که تحسین هر بیننده ای را برمی انگیزد.
محراب اصلی یا محراب واقع در گنبدخانه، مزین به انواع کاشی معرق و کتیبه و آجر ضربی است و بر دو کاشی ستاره ای شکل منصوب در آن، نام استادکار و تاریخ ساخت محراب نقش بسته است.گنبد زیبای مسجد از نوع دو پوسته پیوسته بوده و بر آن، نقش گل صابونکی معقلی با ظرافت اجرا شده است و بر ساقه آن عبارت الملک االله به خط کوفی تکرار شده است. مسجد جامع در زمره بناهایی است که هر ساله بیشترین بازدید کننده ها را داشته و اغلب مسافران و گردشگران نخست این بنا را برای بازدید انتخاب می کنند.
وازه های کلیدی: مسجد جامع یزد، معماری، کاشیکاری، محراب
مقدمه
یزد با وسعت 2397 کیلومتر مربع اولین شهر خشت خام و دومین شهر تاریخی جهان است. این شهرستان به دلیل وجود جاذبه های شغلی، رفاهی و تمرکز اداری، پرجمعیت ترین شهرستان این استان به شمار می رود و با جمعیتی حدود چهارصد و پنجاه هزار نفر، تقریباً نیمی از کل جمعیت این استان را تشکیل می دهد.یزد مرکز استان در فاصله 677 کیلومتری تهران قرار دارد. یزد به شهر بادگیرها معروف است. به »شهر دوچرخه ها« و » شهر شیرینی« نیزشهرت دارد. یزد از شهرهای قدیمی ایران و از بهترین نمونه های شهرهای کویر به شمار میرود.
در این شهر همه چیز حکایت از حرکت و زنده بودن محیط اجتماعی دارد. نام یزد معمولاً یادآور آثار هنری و اصیل است. تولیدات صنایع دستی یزد تا قبل از دوره ماشینی شدن صنایع، به دلیل کیفیت و برخورداری از اصالت هنری دارای شهرت جهانی و هنوز هم به طور نسبی از کیفیت خوبی برخوردار است. ظرافت های به کار رفته در ساخت آثار هنری و معماری این منطقه در نوع خود بی نظیر بوده و از همین جهت دارای ارزش هنری فراوانی می باشد.
شهر یزد اینک در هزاره سوم ، همسو با گسترش شهرسازی در عین حفظ سنت های معماری باستانی و بافت قدیم ، اندک اندک در دشت یزد ، اردکان وسعت یافته است و به شهری با صنایع مدرن، پیشرفته و معادن بزرگ و موثر در توسعه کشور تبدیل شده است کارخانه عظیم فولاد آلیاژی، فیبر نوری شهید قندی، کارخانجات ماشینهای نساجی غدیر، بیمارستانهای مجهز و متعدد و نیروی انسانی معتقد و متخصص، سرمایه های معنوی و مادی یزد هستند که ضمن حفظ سنت گذشته، شهر یزد را در دل کویر، آباد و توانمند، پویا و در گستره توسعه حفظ می کنند.
سوابق و پیشینه تاریخی
منطقه یزد یکی سرزمینهای باستانی اقوام ایرانی و دارای میراث درخشانی از فرهنگ و تمدن کهن و ادوار مختلف تاریخی با قدمت 3 هزار سال می باشد. برخی از مورخین، بنای اولیه شهر یزد را به زمان اسکندر مقدونی نسبت می دهند که وی زندانی ساخته و نام آنرا چنین نهاده است و به اعتقاد عده ای دیگر از تاریخ نویسان در دوره ساسانیان به فرمان یزدگرد اول 339- 421 در این محل شهری به نام یزد گرد بنا گردیده است.
نام یزد از همین عنوان گرفته شده است. مورخین یونانی شهر کهن و باستانی را ایساتیس خواندهاند که احتمالاً بعد از ویرانی شهر کهن کثه پدید آمده است. پس از ظهور اسلام و گرایش مردم ایران به دین اسلام به یزد لقب دارالعباده داده شده است. این ناحیه همواره در دوره هخامنشیان از راه های معتبر مؤسسه های راهداری، مراکز پستی و چاپاری برخوردار بوده است. راهداری در یزد قدیم چندان اهمیتی داشت که خاندان آل مظفر از منصب راهداری ناحیه میبد به پادشاهی رسیدند.
در طی قرون متمادی آبادی های کوچک و بزرگ متعددی در این سرزمین پدید آمده و از میان رفته است. آنچه اینک سر افراز از میان ریگ های روان اعصار، مصون از رخدادهای مخرب تاریخی بر جا مانده، یادگارهای گویا از سرنوشت تاریخی این سرزمین و نشانگر فرهنگ و تمدن پر بار است. گرچه قدمت آبادی نشینی و تمدن در این سرزمین از هزاره جلگههای یزد تکوین یافته است، منابع مکتوب پیدایش را به عهد پیشدادیان نسبت دادهاند .
استان یزد از سرزمین های قدیمی و تاریخی است و در میان ایالت های قدیمی و بزرگ پارس، اصفهان، کرمان و خراسان قرار داشته است. این سرزمین از معابر و گذرگاه های مهم در ادوار تاریخی محسوب می شده است. این استان از درگیری ها و جنگ های سیاسی تاریخ کشور ایران تا حدودی ایمنی داشته است. از طرفی صعب العبور بودن راهها به همراه محدودیت منابع آبی و غیره مانع عمده تسخیر این منطقه توسط بعضی از حکومت های بزرگ و کوچک حاشیه و پیرامون این منطقه در طول تاریخ بوده است. با توجه و گواهی گرفتن از منابع تاریخی، آبادی نشینی در این منطقه از قدمت طولانی برخوردار است.
از مظاهر فرهنگ مادی و معنوی که مردم این خطه از خود به جای گذاشته اند و میراث تاریخی آنها در دورههای قدیمی به حساب آمده و نشانههایی از مهر و آناهیتا، ایساتیس و هخامنشی و زندان اسکندر و برج و بارو و کهن دژهای بزرگ و عظیم و پناهگاههای متعدد و موبدان و سران ساسانی و ابنیه و یادگارهایی بعد از اسلام نظیر مساجد و امامزاده ها و مزارها و... نشانگر فرهنگ و تمدن مردم چه قبل و چه بعد از دوره اسلامی بوده است.
وجه تسمیه
یزد واژه ای باستانی است که ریشه در یشت - Yast - یا یزت - Yazt - و یسن - Yasn - به معنای ستایش، نیایش، پرستش، ایزد و... دارد. یکی از فصول پنج گانه اوستا هم به یکی از این نام ها یعنی یشت خوانده شده است . در پاره ای از متون قدیمی، یزد را دارالعبادنیز گفته اند. احمد کاتب مورخ یزدی قرن نهم هجری قمری نوشته است که : در سال 504 هجری قمری ملکشاه سلجوقی حکومت یزد را به علاء الدوله کالنجار واگذار کرد و آن را دارالعباده نامید.
معرفی مسجدجامع
مسجد جامع یزد در قرن ششم هجری بنا شد و امروز از آن جای نیست ولی به جای آن در قرن هشتم هجری مسجد جامع جدید یزد ساخته شد. سیرو در بررسی کامل مسجد نشان داده است که مسجد قدیمی در شمال شرق صحن فعلی قرار داشته است. مسجد حاضر مشتمل بر یک صحن مستطیل - - 104*99 متر با گنبد و ایوانی در سمت قبله که در طرفین آن شبستانهایی ساخته شده است. شبستان جنوبی به دهلیزی گنبددار در پشت سر در اصلی راه دارد. این سر در، که مکرر تعمیر شده است دارای نسبتهای معادلی است که از ویژگی هایی معماری در اواخر قرن هشتم است، همچنین دو مناره در قسمت علیای آن قرار دارد.
پلان مسجد جامع یزد
این مسجد به چند دلیل حائز اهمیت است: نخست آنکه قدیمی ترین نمونه ی معماری است که قرن نهم هجری، در معماری مذهبی ناحیه یزد از آن تقلید شده است. این مرکب از یک مقصوره ی گنبددار و یک شبستان مستطیل بلند و کشیده است. دیگر ویژگی مهم بنا کاربرد وسیع طاقهای سراسری - طاق و تویزه - در شبستانهاست که بت تزیین کاشی معرق همراه است. احداث مسجد جامع کبیر یزد در چند مرحله صورت گرفته است: در دوره ی اول، - 728- 724هجری - بنای گنبد و سردر ورودی و شالوده های ایوان مقصوره ساخته شده است. در دوره ی دوم - پس از - 735 ایوان و همچنین بعضی پوشش های تزیینی تکمیل گردیده،
