بخشی از مقاله
امکان سنجی پیاده راه سازی در محورهای شهری
(نمونه موردی:محور مسجد جامع واقع در بافت تاریخی یزد)
خلاصه(چکیده)
پیاده روی، ابتدایی ترین نوع حمل و نقل شهری است و می تواند ایمن ترین و راحت ترین آن نیز باشد.امروزه در سیاست های برنامه ریزی شهری به دنبال تقویت محیط های پیاده و از بین بردن موانعی هستیم که توانایی مارا برای پیاده روی آسان محدود میکند. هدف از انجام این پژوهش ، یررسی امکان ایجاد پیاده راه در محورهای شهری و سنجش تمایل حضور شهروندان از سه بعد کالبدی،کارکردی،ادراکی در محیط های پیاده مدار،بوده وهمچنین در پی پاسخگویی به این سوال که چگونه میتوان با تنوع بخشی به کارکردهای موجود در محور مسجد جامع،امکان پیاده راه سازی آن را فراهم نمود،هستیم. این پژوهش از نوع کاربردی بوده و بر اساس روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از نرم افزارSPSSانجام شده است.نتایج بررسی ها و یافته ها نشان میدهد که محور مسجد جامع به دلیل هویت تاریخی-فرهنگی آن و وجود کاربری های فعال دارای پتانسیل تبدیل به پیاده راه میباشد.
کلمات کلیدی:پیاده راه سازی ،پیاده راه،محورهای شهری،محور مسجد جامع،یزد
1
.1 مقدمه
.1.1 طرح مسئله
امروزه از بین رفتن حیات شهری در بافت کهن شهرها و عدم توجه به کیفیات فضایی و خصوصیات هدایتگری مسیرهای پیاده و نیز اسـتفاده کننـدگان از ایـن مسیرها، سبب متروکه شدن این فضاها در بافت تاریخی شهرها شده است، در حالی که بـا ارزش تـرین چشـم انـدازها و فضـاها در بافـت تـاریخی شـهرها قابـل مشاهده است. هنوز هم علی رغم کمترین توجهات به این ثروت های فرهنگی- تاریخی، این محدوده ها شاهد حضور گردشگرانی می باشد. [1]
هم اکنون، رشد شهرنشینی و ازدیاد وسایل نقلیه در کشور باعث از بین رفتن مقیاس انسانی در سطح شهر ،نابودی فضاهای شهری و ارتباطـات چهـره بـه چهره ، افزایش تراکم در مراکز شهری و افزایش میزان تصادفات در شبکه معابر ، از بین رفتن ایمنی و امنیت عابرین پیاده ، کاهش ارزش عابر پیاده، و بـه طـور کلی موجب تنزل کیفیت محیط از منظرهای مختلف گردیده است و امکان بهره گیری از موقعیت مکانی محیط را به شدت کاهش داده است ودر نهایت منجـر به بروز محیطی با کیفیت پایین به خصوص برای عابرین پیاده شده است. این در حالی است که به نظر می رسد ظرفیت اجتماعی مکان میتواند به واسطه سیاسـت های توسعهای شهرسازی نظیرپیاده راه سازی شرایط مناسبی را ایجاد نماید.
.2.1 اهمیت و ضروت
توجه به موضو ع "حرکت پیاده" همواره با نیازها و خواسته های انسان در می آمیزد و می تواند از پراهمیت ترین و ضروری ترین موارد در حقوق طبیعی استفاده کنندگان از فضای شهر تلقی شود. حضور عابران در معابر شبکه دسترسی اثر زندگی بخش در کالبد شهردارد. لیکن دیده می شود که در شهرهای حاضر که به تمام معنا مسخر وسایل نقلیه و چیرگی آن بر انسان شده اند، پیاده روی مورد کم توجهی قرارمیگیرد و پیاده ها همواره در معرض آسیب و مخاطره جانی و مالی به سر می برند. به عبارت بهتر ،حرکت پیاده نه تنها منزلتی نیافته است بلکه در زمان حاضر جایگاهی چنان ناچیزدارد که حتی به معمول ترین شکل خود به عنوان سیستمی از حمل و نقل شهری نیز سهمی پیدا نکرده واین گونه است که پیاده حقوق خود را پایمال شده می یابد. در یک جمع بندی کلی می توان گفت که بافت های کهن، امروزه به دلایل گوناگون از جمله عدم انطباق آنها با سیستمهای حمل و نقل جدید، با فرسودگی تدریجی همراه هستند. ایجاد مسیرهای پیاده در بافت های تاریخی ضمن حفظ و احیاء آنها، توسعه شهر را از توسعه به سمت حومه ها، به توسعه ای از درون و منطقی تبدیل می کند. این درحالی است که در تمامی روش های مربوط به مرمت و باززنده سازی بافت های قدیمی شهری هم، نسبت به ایجاد مسیرهای پیاده تاکید فراوان شده است.
.3.1 اهداف
هدف از انجام این پژوهش یررسی امکان ایجاد پیاده راه در محورهای شهری و سنجش تمایل حضور شهروندان از سه بعد کالبدی،کارکردی،ادراکی در محیط های پیاده مدار،میباشد.
.4.1 سوال ها و فرضیه ها:
با توجه به مطالعات صورت گرفته و بررسی های مقدماتی سوالات تحقیق به شرح زیرتدوین گردید:
-آیا می توان با تنوع بخشی به کارکردهای موجود، امکان پیاده راه سازی در محور مسجد جامع را بوجود آورد؟
-آیا ایجاد مسیرهای پیاده حرکتی با کارکرد اجتماعی در محور مسجد جامع میزان امنیت در این محدوده را افزایش خواهد داد تا کارکردهای شبانه نیز دراین محور فعال شود؟
دراین پژوهش به منظور سنجش تمایل حضور شهروندان در فضاهای پیاده مدار در جهت امکان سنجی پیاده راه سازی در محور مسجد جامع دو فرضـیه اصـلی تدوین شدکه عبارتند از:
2
-به نظر میرسد بین افزایش تنوع کارکردی درساعات مختلف شبانه روز و گسترش پیاده راه سازی درمحور مسجد جامع ، رابطه معناداری وجود دارد.
-به نظر میرسد بین ایجاد مسیرهای حرکت پیاده در محور مسجد جامع با افزایش امنیت اجتماعی در این محدوده رابطه معناداری وجود دارد.
.2 مبانی نظری پژوهش
شناخت مفاهیم مرتبط با موضوع مورد بحث و ارائه تعریفی روشن و شفاف از آن، اصلی اجتناب ناپذیر است که در هر تحقیق علمی می بایست به آن توجه شود. لذا در این پژوهش، ابتدا به تبیین مفهوم فضا و فضای شهری از دیدگاههای مختلف پرداخته می شود و در ادامه، با این دیدگاه، خیابان ها نیز به عنوان فضاهای عمومی شهری و یکی از عناصر مهم در این مقوله، مورد واکاوی قرار گرفته و سپس به جمع بندی دیدگاهها و رویکردها پرداخته و رویکرد مورد استفاده در این پژوهش معرفی میشود.
.1.2 تبیین مفاهیم پایه مرتبط با موضوع
.1.1.2فضاهای شهری
فضاهای شهری که به عنوان عمومی ترین فضاهای باز شهری می تواند کانون و بستر حیات مدنی و شهرگرایی باشد، با وجود سادگی، ناشناخته است. در هر حال، تعاریف نقل شده در مورد فضای شهری از منظرهای گوناگون ارائه شده اند که کاملا وابسته به جهان بینی ارائه کنندگان این تعاریف است. بعضی از این تعاریف، یا بهتر است بگوئیم اکثر این تعاریف، صرفا کالبدی بوده و بعضی دیگر به مباحث غیر کالبدی نیز توجه کرده اند. در همین راستا، فضای شهری این گونه تعریف شده که »فضای شهری بخشی از فضاهای باز و عمومی شهرها هستند که به نوعی، تبلور ماهیت زندگی جمعی می باشند. یعنی جایی که شهروندان در آن حضور دارند. فضاهای شهری، صحنه ای است که داستان زندگی جمعی در آن گشوده می شود. فضایی است که به همه مردم اجازه می دهد که به آن دسترسی داشته باشند و در آن فعالیت کنند. در این فضا فرصت آن وجود دارد که برخی مرزهای اجتماعی شکسته شود و برخوردهای از پیش تدوین نیافته به وقوع پیوندند و افراد در یک محیط اجتماعی جدید با هم اختلاط یابند. این فضا می بایستی توسط سازمان عمومی اداره شود تا در جهت منافع عمومی و جامعه مدنی آن را اداره و نیازهای آن را تامین کند [2].«
.2.1.2خیابان
خیابان ها، چارچوب، بدنه و ساختار اصلی فرم شهر را تشکیل می دهند. به عبارت دیگر یکی از عوامل عمده تعیین کننده فرم هر شهر، شبکه خیابان های آن شهر است و بدیهی است که هر شبکه خصوصیات خاص خود را داشته و از امتیازات و محدودیت های ویژه ای برخوردار است. بر این اساس، هویت، شناسایی و مقایسه فرم شهر ها می تواند در وهله اول از طریق شبکه خیابان های آن انجام پذیرد. خیابان ها در حقیقت فضاهای عمومی شهر هستند که با ایجاد ارتباط بین بخش ها و فعالیت های مختلف یک شهر همانند شریان ها در بدن، آن را زنده و پویا نگه می دارند.]3[خیابان ها، رودخانه های جاری حیات شهرها هستند، مکانی که در آنجا گرد هم می آییم . در یک جمع بندی کلی و بر پایه آنچه گفته شد، خیابان های شهری به عنوان بسترهای جریان ساز در بازتاب شیوه های معیشت ساکنین یک شهر، فضاهایی را تصویر می کنند که به صورت روزمره، بیشترین حیات جمعی را در خود جای می دهند.
.3.1.2پیاده راه؛ خیابان مخصوص عابرین پیاده
پیاده راهها ،معابری با بالاترین حد نقش اجتماعی هستند که در آنها تسلط کامل با عابر پیاده بوده و از وسایل نقلیه موتوری تنها به منظور سرویس دهی به زندگی جاری در معبر استفاده می شود.[4]پیاده راهها محل حضور همه شهروندان و مشارکت آنان در زندگی جمعیشان است که علاوه بر نقش دسترسی،مکانی امن و راحت برای گردش و تماشا و..میباشد.[5] .بنابراین آنچنانکه از تعاریف ذکر گردیده مشخص است،پیاده راه قسمتی از فضای شهری است که به دلیل دارا بودن برخی پتانسیل های خاص،در تمام و یا بخشی از ساعات شبانه روز کاملا بر روی حرکت سواره بسته شده و به طور کامل به حرکت عابران اختصاص می یابد.
3
.4.1.2 بافت تاریخی و کهن
بافت تاریخی آن بخش از بافت های شهری را شامل می شود که قبل از سال 1300 شکل گرفته است ولی به دلیل فرسودگی کالبـدی و فقـدان اسـتانداردهای ایمنی، استحکام و خدمات و زیر ساخت های شهری، علی رغم برخورداری از ارزش های هـویتی، از منزلـت مکـانی و سـکونتی پـایین برخوردارنـد. خصـلت اساسی کالبدی این بافت ،شکل گیری هماهنگ ،مداوم،پیوسته،یکپارچه،و عاشقانه در طول تاریخ است.ساختار ارتباطی در محدوده بافت های کهن شـهری بـه فراخور شکل گیری تاریخی و عملکردهای گذشته و با در نظر داشتن مقیاس انسانی و به صورت ارگانیک شکل گرفته است.مداخله در ایـن گونـه بافـت هـا از نوع اقدامات بهسازی و نوسازی خواهد بود که در قالب طرح های ویژه به اجرا در خواهد آمد.[6]
.5.1.2 پیاده راه سازی
پیاده راه سازی عبارتست از ایجاد خیابانها یا فضاهای رها از آمد وشد سواره.[7]
.2.2 رویکردهای نظری در ارتباط با موضوع
.1.2.2 نظریه توسعه پایدار شهریُ
امروزه دیدگاه توسعه پایدار به رویکرد غالب در تمامی رشته ها و شاخه های علوم تبدیل گردیده و بحث ها و چالش های گوناگونی را به همراه داشته است . حرکت پیاده،به عنوان پاک ترین و طبیعی ترین گونه ترابری و پیاده راهها که بستر اصلی این شیوه جا به جایی در شهر ها هستند،از ابعاد مختلف تاثیر گذار مستقیم و غیر مستقیم همچون سلامت جسمی و روحی ،حمل و نقل،زیست محیطی،مسائل اجتماعی،اقتصادی،فرهنگی،و سیاسی در ایجاد توسعه پایدار در شهرها مورد بررسی قرار گرفته است.لذا همواره نظریه توسعه پایدار شهری در ابعاد مختلف خود بر نقش و اهمیت پیاده محوری و مسیر های پیاده تاکید و توجه بسیاری دارد.
.2.2.2 جنبش پیاده محوری در قرن بیست و یکم
از اواخر دهه 1960 و در نتیجه اوج گیری و حاد شدن مشکلات شهری ، واکنش های گسترده ای علیه سلطه حرکت سواره و کاهش تحرکات پیاده به ویژه در کشورهای غربی به وجود آمد. در همین راستا جنبش پیاده مدار کردن 5 یا پیاده گستری که هدف آن بازیابی و توسعه فضاهای پیاده در سطح شهرها و به رسمیت شناختن و اولویت قائل شدن برای عابران پیاده به عنوان عناصر درجه اول شهری و نه یک مانع جهت وسایل نقلیه مزاحم، به یکی از محورهای برنامه ریزی و طراحی شهری بدل گردید. به ویژه با آغاز هزاره سوم، ضرورت رویکرد مجدد به حرکت پیاده به عنوان سالم ترین، اقتصادی ترین و پویاترین روش جابجایی و حمل و نقل شهری، مورد توجه جدی کارشناسان و مدیران امور شهری قرار گرفته آنچنان که بسیاری از مدیران شهری، عابر مداری را سرلوحه برنامه های کاری خود قرار داده و همایش ها و گردهمایی های گوناگونی در سطح جهان به منظور تبیین اهمیت این موضوع و تبادل نظر در این زمینه برگزار می گردد [8].
.3.2.2 شهرسازی نوینّ
در شهرسازی نوین ،خانه سازی،محل های کار،مغازه ها مناطق تفریحی ،مدارس و پارک ها و امکانات شهری ضروری برای زندگی روزمره ساکنین،همه درفاصله ای مناسب از یکدیگر برای پیاده روی قرار میگیرند و استفاده بیشتر قطار ها و خطوط آهن سبک را به جای جاده ها و اتوبان ها،پیشنهاد می گردد.در
