تحقیق در مورد مسجد جامع یزد ( مرمت )

بخشی از مقاله

آشنايي با مسجد جامع يزد

مسجد جامع كبیر یزد، یكی از شاهكارهای معماری و تاریخی جهان است و به جرات می‌توان گفت دارای یكی از بلندترین مناره‌های جهان است.
معماری این مسجد بسیار بزرگ به قدری منحصر به فرد و بی‌بدیل است كه هر سال گردشگران بسیار زیادی از نقاط مختلف دنیا به قصد بازدید از شاهكار هنر معماری به این شهر سفر می‌كنند. در بسیاری از كشورها، مسجد جامع یزد به عنوان نمادی از این استان و حتی نمادی از كشور ایران مطرح است و این بنا در شمار نخستین بناهای عظیم و پرقدمت كشور به شمار می‌رود. بنای این مسجد باعظمت قرن‌هاست كه از فراسوی تاریخ تمدن این سرزمین می‌درخشد؛ به نحوی كه در كتب تاریخی یزد آمده است: «مسجد را بر جای آتشگاه ساسانی ساخته‌اند و سنگ بنای آن توسط علاءالدوله گرشاسب نهاده شده است.»

اصیل‌ترین بخش‌های هنر این معماری بی‌نظیر ایرانی در گچكاری‌، شبستان، صحن، گنبد، كاشیكاری و مناره‌های برافراشته این مسجد جلوه‌گر است.زیباترین بخش این بنا، مجموعه ایوان و گنبدخانه و فضای پیرامون آن است. نمای ایوان بلند با مجموعه‌ای از زیباترین تزئینات كاشی معرق و نقوش اسلیمی و گیاهی همچنین گره چینی، پوشانده شده است.
این تزئینات با آجرهای ضربی و نقوش معلقی و كتیبه‌های كاشی معرق و كوفی بنایی، مجموعه‌ای بدیع و خیره‌كننده آفریده كه تحسین هر بیننده‌ای را برمی‌انگیزد.

محراب اصلی یا محراب واقع در گنبدخانه،‌ مزین به انواع كاشی معرق و كتیبه و آجر ضربی است و بر ۲ كاشی ستاره‌ای‌شكل منصوب در آن، نام استادكار و تاریخ ساخت محراب نقش بسته است. گنبد زیبای مسجد از نوع دو پوسته پیوسته بوده و بر آن، نقش گل صابونكی معقلی با ظرافت اجرا شده است و بر ساقه آن عبارت «الملك الله» به خط كوفی تكرار شده است.۲ مناره مسجد كه ارتفاع تقریبی آن به بیش از ۵۲ متر می‌رسد، دارای قطری حدود ۸ متر است كه در دوره صفوی به بنا افزوده شده؛ اما در سال ۱۳۱۳ هجری شمسی فروریخت

و دوباره تجدید بنا شد. بلندی این مناره‌ها و كاشیكاری‌هایی كه حتی تا بالای مناره‌ها انجام شده، تعجب همگان را برمی‌انگیزد؛ زیرا این مناره‌ها هرچه به سمت بالا رفته، باریك‌تر شده و تنها یكی از آنها نیز دارای پلكان است.یكی از معماران قدیمی و هنرمند استان یزد در تشریح بنای مسجد می‌گوید: در ساخت این بنای عظیم از آهن استفاده نشده و تمام بناها با تاق ضربی، كاهگل و گچ استوار است.

سیدمحمدعلی دهقان بنادكی همچنین درخصوص كاشیكاری این بنای عظیم می‌گوید: «در محراب این مسجد، قسمتی به شكل كاشیكاری كوچك است كه به شكل كره زمین است و در آن از همه رنگ‌های استفاده شده در كاشی‌های كل مسجد استفاده شده است.»رئیس سازمان میراث فرهنگی استان یزد نیز در خصوص نقش این بنا در جذب گردشگر می‌گوید: «مسجد جامع در زمره بناهایی است كه سال گذشته بیشترین بازدیدها را داشته و اغلب مسافران و گردشگران نخست این بنا را برای بازدید انتخاب می‌كنند.»عزیزالله سیفی همچنین با اشاره به جاذبه‌های مذهبی این بنا می‌گوید: «در این مسجد در هر نوبت نماز جماعت برپا می‌شود و عده زیادی از مردم شهر و مسافران از این بخش عبادی نیز استفاده می‌كنند.»این بنا به شماره ۲۰۶ در فهرست آثار ملی كشور ثبت شده است.

مرمت کتيبه‌اي ايلخاني در دل مسجد جامع يزد
عمليات مرمت تزئينات مسجد جامع کبير واقع در انتهاي خيابان مسجد جامع يزد مربوط به دوره ايلخاني به پايان رسيد.
مدير اجرايي پروژه عمليات مرمت تزئينات مسجد جامع کبير يزد در گفتگو با ميراث آريا(chtn) ضمن بيان اين مطلب افزود:در بخش هشتي ورودي ضلع شرقي اين مسجد يک کتيبه نقاشي مربوط به دوره ايلخاني وجود دارد.

ياسر حمزوي در ادامه خاطرنشان کرد: اين کتيبه نزديک به چهار تا شش متر طول و نيم متر عرض دارد.
وي با اشاره به آسيب لايه بستر در کتيبه يادشده بيان داشت: پيش از آغار عمليات مرمت، لايه رنگ کتيبه نيز به شدت آسيب ديده و برخي از بخش‌هاي آن دچار تخريب شده بود .
وي با اشاره به فروريختن سقف، پنجره و ايوان مسجد و درمعرض باد و باران قرا گرفتن اين کتيبه اظهارداشت: به دليل وجود گل بر روي کتيبه تا پيش از عمليات مرمت امکان خواندن کتيبه وجود نداشت.

به گفته اين کارشناس ارشد مرمت آثارتاريخي؛ عمليات استحکام بخشي لايه‌ها، تميزکاري و تثبيت لايه رنگ از جمله ديگر اقدامات مرمتي در اين کتيبه است.
حمزوي در پايان گفت: برروي اين کتيبه قسمتي از يک شعر نوشته شده که در چند جاي ديگر نيز همين شعر ديده شده است.
خاطرنشان مي‌شود: مسجد جامع کبير يزد در قرن ششم هجري قمري به دستور گردشاسب يکي از نوادگان علاءالدوله کالنجار ساخته شده که هنر معماري بي‌نظير ايراني در گچ‌کاري، شبستان، صحن و مناره‌هاي برافراشته آن جلوه گر است.

ترک در بناي تاریخی مسجد يزد
يكي از مشكلات اساسي در برخورد با بناهاي تاريخي كشور مشكلات ناشي از ترك در ساختمان‌ها مي‌باشد، تركها يا بصورت و يا غير مستقيم باعث ايجاد عدم تعادلهايي در بناهاي تاريخي مي‌شوند. شناساييمنشاء ترك نيز يكي از كارهاي مهم در مقوله مرمت مي‌باشد. در زير يك دسته‌بندي كلي از انواع تركها در بناهاي تاريخي را مشاهده خواهيم كرد.
انواع ترك‌ها

1. تركهاي ناشي از نشست طبيعي زمين:
با توجه به مطالب بالا، در بناهاي تاريخي و قديمي، ساخت و ساز فشاري بر قشرها و لايه‌هاي زمين تحميل مي‌كند و اين عمل تا زماني ادامه مي‌يابد كه تعادلي نسبي بين بار وارده و مقاومت زمين برقرار شود. در نتيجة اين نشست‌ها و ايجاد تعادل ثانوي بين بنا و زمين تركهايي در بناها اتفاق مي‌افتد، اين نوع تركها را مي‌توان در بناهاي جديد و طي ماههاي اولية ساخت آن مشاهده نمود.

مسجد جامع يزد؛ بلندترين مناره جهان، مرمت و احياي اين بنا
مسجد جامع کبير يزد يکي از شاهکارهاي معماري و تاريخي جهان به شمار مي رود و به جرات مي توان گفت داراي بلندترين مناره هاي جهان است.

به گزارش مهر در يزد، معماري اين مسجد بسيار بزرگ به قدري منحصر به فرد و بي بديل است که هر سال گردشگران بسيار زيادي از نقاط مختلف دنيا به قصد بازديد از شاهکار هنر معماري به ايران و استان يزد سفر مي کنند.
در بسياري از کشورها مسجد جامع يزد به عنوان نمادي از اين استان و حتي نمادي از کشور ايران مطرح است و اين بنا در شمار نخستين بناهاي عظيم و پرقدمت کشور به شمار مي رود.

بناي اين مسجد با عظمت قرنهاست که از فراسوي تاريخ تمدن اين سرزمين مي درخشد به نحوي که در کتب تاريخي يزد آمده است: "مسجد را بر جاي آتشگاه ساساني ساخته اند و سنگ بناي آن توسط علاء الدوله گرشاسب نهاده شده است".
مسجد جامع قديم در قرن ششم هجري قمري و به دستور گرشاسب از نوادگان "علاء الدوله کالنجار" ساخته شد و بناي اصلي مسجد کنوني از آثار "سيد رکن الدين محمد قاضي" است.

اصيل‌ترين بخشهاي هنر معماري بي نظير ايراني در گچ کاري‌، شبستان، صحن، گنبد، کاشي کاري و مناره هاي برافراشته آن جلوه گر است.
نگاهي به بافت قديمي مسجد و مرمتهاي انجام شده
زيباترين بخش اين بنا را مي توان مجموعه ايوان و گنبدخانه و فضاي پيرامون آن نام برد. نماي ايوان بلند با مجموعه اي از زيباترين تزئينات کاشي معرق و نقوش اسليمي و گياهي همچنين گره چيني پوشانده شده است.

اين تزئينات با آجرهاي ضربي و نقوش معلقي و کتيبه هاي کاشي معرق و کوفي بنايي، مجموعه اي بديع و خيره کننده آفريده که تحسين هر بيننده اي را برمي انگيزد.
محراب اصلي يا محراب واقع در گنبدخانه،‌ مزين به انواع کاشي معرق و کتيبه و آجر ضربي است و بر دو کاشي ستاره اي شکل منصوب در آن، نام استادکار و تاريخ ساخت محراب نقش بسته است.

گنبد زيباي مسجد از نوع دو پوسته پيوسته بوده و بر آن، نقش گل صابونکي معقلي با ظرافت اجرا شده است و بر ساقه آن عبارت "الملک الله" به خط کوفي تکرار شده است.
دو مناره مسجد که ارتقاع تقريبي آن از کف تا نوک به بيش از 52 متر مي رسد، داراي قطري در حدود هشت متر است که در دوره صفوي به بنا افزوده شده اما در سال 1313 هجري شمسي فرو ريخت و دوباره تجديد بنا شد.

بلنداي اين مناره ها و اينکه کاشي کاري منحصر به فردي حتي در اوج مناره ها انجام شده، تعجب همگان را بر مي انگيزد زيرا اين مناره ها هرچه به سمت بالا رفته باريکتر شده و تنها يکي از آنها نيز داراي پلکان است از اينرو ظرافت کاشي کاري در اين ارتفاع به واقع قابل تحسين است.
يکي از معماران قديمي و هنرمند استان يزد در تشريح بناي مسجد به خبرنگار مهر گفت: در ساخت اين بناي عظيم از آهن استفاده نشده و تمام بناها با تاق ضربي، کاهگل و گچ استوار است.

سيدمحمدعلي دهقان بنادکي معروف به "سيد بنا" همچنين در خصوص کاشي کاري اين بناي عظيم گفت: در محراب اين مسجد، قسمتي به شکل کاشيکاري کوچک است که به شکل کره زمين است و در آن از همه رنگهاي استفاده شده در کاشي هاي کل مسجد استفاده شده است.
رئيس سازمان ميراث فرهنگي استان يزد نيز در خصوص نقش اين بنا در جذب گردشگر اظهار داشت: مسجد جامع يزد يکي از جاذبه هاي بي نظير استان يزد است و هر ساله تعداد زيادي از گردشگران خارجي و داخلي از آن ديدن مي کنند به نحوي که حتي افراد و گردشگراني که از ديگر آثار تاريخي موجود در استان يزد اطلاعي ندارند تنها و تنها براي ديدن اين مسجد به يزد سفر مي کنند.

عزيزالله سيفي اظهار داشت: مسجد جامع در زمره بناهايي است که سال گذشته بيشترين بازديدها را داشته و اغلب مسافران و گردشگران نخست اين بنا را براي بازديد انتخاب مي کنند.
وي همچنين با اشاره به جاذبه مذهبي بنا يادآور شد: در اين مسجد در هر نوبت نماز جماعت برپا مي شود و عده زيادي از مردم شهر و مسافران از اين بخش عبادي نيز استفاده مي کنند.
تقليد معماران غربي از معماري اين مسجد
مينورو ياماساكی(2)، مهندس معمار آمريكايی در سال 1961، يك سال پيش از طراحی برج های دوقلو مركز تجارت جهاني، طرحی بسيار كوچك تر را كه تاثير فراوانی بر نمای آفرينش جديد او در شهر نيويورك گذاشت به پايان رسانيد.

اين طرح 6.000 مايل آن طرف تر در عربستان سعودی قرار داشت كه او در دهه بعد بارها از آن ديدن كرد. ظاهر مركز تجارت جهانی به روشنی نشان می دهد كه ياماساكی وجوهی از طراحی اسلامی را در برج های دو قلو به كار برده است.
اين الگوبرداری بيش از هر كجا در پايه های دو برج به چشم می خورد كه با قوس هايی نوك تيز مانند آنچه در مساجد و سجاده ها وجود دارد احاطه شده است. بنابر گفته لوری كر(3)، مهندس معماری كه آثار ياماساكی را مورد مطالعه قرار داده است محوطه مقابل برج ها نسخه ای از صحن های شهر مكه، مقدس ترين مكان مسلمانان به شمار می رود.

شخص ياماساكی نيز محوطه مركز تجارت جهانی را كه مانند مكه شبيه به فواره ای گرد با نقاطی برای نشستن است اين گونه توضيف می نمايد: "مانند بيابان، اين محل حياطی صاف است تا مردم بتوانند چند دقيقه ای را به منظور كاهش از فشارها و يكنواختی های يك روز عادی كاری در آن بگذرانند."به مدت 29 سال – از زمانی كه نخستين برج مركز تجارت جهانی در سال 1972 به پايان رسيد تا 11 سپتامبر 2001 كه دو هواپيمای ربوده شده اين دو ساختمان را با خاك يكسان كردند – آگاهی عمومی كمی نسبت به اين نكته وجود داشت كه بلندترين و قابل رويت ترين برج های نيويورك نشان دهنده علاقه ياماساكی به معماری اسلامی بودند.

اين ارتباط در هيچ لوحی نگاشته نشد. هيچ ادبياتی آن را نستود. خود ياماساكی هم آن را اعلام نكرد، هرچند كه در "حياتی در معماری"(4)، زندگی نامه شخصی اش در سال 1979 كه تمجيد خود را از قوس های اسلامی بيان كرده و تصاويری را از طرح های مهمش به ثبت رسانده بود عكس هايی را قرار داد كه الگوی طراحی تحت تاثير معماری اسلامی او را نشان می داد.

نظار السيد، استاد معماری دانشگاه بركلی كاليفرنيا كه به مدت دو سال همراه ياماساكی بر روی يك طرح ديگر كار كرد می گويد: "ذهنيت كمان های نوك تيز و جناغی به زيبايی در مركز تجارت جهانی ديده می شود. استفاده از آن در مركز تجارت جهانی كه بعدها توسط هواپيما ربايان به عنوان نمادی از سرمايه داری غربی شناسايی شد عجيب به نظر می رسد."
هر چند ممكن است مركز تجارت جهانی برجسته ترين نمونه از معماری تحت تاثير اسلام در ايالات متحده بوده باشد، با اين وجود نمونه های شايان ذكر ديگری نيز در همه شهرهای بزرگ آمريكايی وجود دارند.

تاتر آلكازار(5) در سانفرانسيسكو تقريبا يك بنای پر زرق و برق با معماری اسلامی به شمار می رود. هتل سيتی كلاب بركلی در شهر بركلی به طراحی جوليا مورگان به روشنی از معماری مغرب تاثير گرفته است. و اساتيد می گويند كه مارين كاونتی سيويك سنتر(6) سان رافائل(7) با گنبد آبی رنگ مسجد مانند و آنتن برجی آن كه يادآور گلدسته ها است قريحه ايرانی و اسلامی را به نمايش می گذارد.
فرانك لويد رايت(8)، صاحب نام ترين مهندس معمار آمريكا بنای نامبرده را در اواخر دهه 1950 پس از سفری به بغداد جهت انجام ماموريتی به دستور فرمانروای عراق شاه فيصل دوم طراحی نمود.

رايت كه ازايران نيز ديدن كرد به معماری اسلامی علاقه ای ديرينه داشت و زيبايی شناسی ايرانی را عميقا تحسين می كرد. علاقه او پنهان نبود، اما 40 سال پس از مرگ رايت اين تمايل در خاطرات جمع آوری شده از وی توسط ايالات متحده به چشم نمی خورد.
در حقيقت تاريخ معماری تاثير گرفته از معماری اسلامی در ايالات متحده سال ها است كه به اندازه كافی مورد توجه قرار نگرفته است. آغاز آن اگر از معماری مغرب (ثلفيقی از معاری اسلامی و اسپانيايی) چشم پوشی كنيم دست كم به اواخر قرن 19 ميلادی باز می گردد.
بناهای مغربی پيش از قرن 18 در ايالات متحده وجود داشتند و در آغاز توسط شهروندان اسپانيايی كه به دليل سال ها حكومت اسلام بر آنها معماريشان از اين مذهب تاثير پذيرفته بود وارد جنوب غرب اين كشور شدند.ساختمان های جنوب غرب كشور اغلب با خشت، آجری كه در نور خورشيد خشك شده بود ساخته می شدند. ادوبی(9)، معادل خشت در ايالات متحده از نام عربی آن الطوبه برگرفته شده است.

مينا معرفت، مهندس نخبه معماری در كتابخانه كنگره كه مديريت برنامه شهرهای اسلامی آن را بر عهده دارد و تا كنون در دانشگاه های ام آی تي، جان هاپكينز و وسليان(10) تدريس كرده است می گويد: "معماری آمريكايی تاثير گرفته از معماری اسلامي، پيشينه ای بسيار قديمی تر از ساخت مركز تجارت جهانی دارد."
پيشينه آن به زمانی باز می گردد كه در نيو مكزيكو، تگزاس و كاليفرنيا شاهد معماری اصيل خشتی بوديم. اين معماری به طور مستقيم متعلق به مسلمانان اسپانيايی مقيم اسپانيا است. خانه های بومی جنوب غرب تقريبا با خانه های خاور ميانه و دنيای اسلام يكسان بودند."

معماری اسلامی به روشنی ريشه در آداب اسلامی دارد، اما خود واژه آن گونه كه در غرب استفاده می شود به سبكی از بنا و طراحی اشاره دارد كه از بار مذهبی برخوردار نيست.ياماساكي، رايت و مهندسان معمار ديگر به سادگی به رسم داد و ستدی بين فرهنگی مشغول شدند كه طبق آن معماران برای الهام گرفتن به رسوم شكل گرفته در كشورهای ديگر رجوع می كنند.

معماران دنيای اسلام نيز به اين كار مبادرت می ورزند و نمونه آن را در قديمی ترين نمونه بازمانده از معماری اسلامی، گنبد سنگی در اورشليم می بينيم.اين بنا كه در سال 692 ميلادی ساخته شد با موزاييك های ديواری و شكل هشت ضلعی از معماری دوران بيزانس تاثير گرفته است. با اين وجود الگوهای هندسی گلدار، نوشته های قرآنی و نبود هر گونه تمثال انسانی هويت ديداری جديدی به مسلمانان بخشيد.

هر چند طرح های گلدار بسيار پيش از پيدايش اسلام توسط يونانی ها و رومی ها استفاده می شد، مسلمانان برای ايجاد سبك معمای مخصوص به خود اين هنر را به سطح جديدی ارتقا دادند و همين كار را با قوس ها و گنبدهای دوران بيزانس انجام دادند.قوس های نوك تيز به يكی از شاخص های معماری اسلامی تبديل شد و به عنوان نماد در محراب، جايگاه نماز مساجد كه به سمت قبله ساخته می شود، مورد استفاده قرار گرفت.

قوس های نوك تيز و گنبدهای رنگارنگ را می توان در بناهای بزرگ اسلامی سراسر جهان از جمله تاج محل در اگرای هند؛ مسجد سلطان احمد(كه مسجد آبی نيز ناميده می شود) در استانبول تركيه؛ واسليمی های فيروزه ای مسجد شاه مشهور در اصفهان ايران مشاهده نمود.