بخشی از مقاله
چکیده
به منظور تعیین ارزش غذایی دو گونه مرتعی درمنه و پوآ در ارتفاعات مختلف و زمان های چرای مختلف آزمایش حاضر طراحی و اجرا گردید. جمعآوری گیاهان در سه مرحله فنولوژیکی رشد، در اطراف شهرستان اردبیل، با دو ارتفاع متفاوت انجام شد، که ارتفاع منطقه اول در حدود 1400 متر و منطقه دوم حدود 1900 متر انتخاب شد. تجزیهپذیری ماده خشک این گیاه با استفاده ازروش کیسه های نایلونی و در زمان های 0، 4، 8، 16، 24، 48، 72 و 96 اندازهگیری شد. برای این آزمایش از چهار گوسفند فیستولا گذاری شده استفاده و مشخص شد که با گذشت زمان و رسیدن به بلوغ، پروتئین خام در هر دو گیاه کاهش پیدا میکند واجزای دیواره سلولی بیشتر میگردد. همچنین مشاهده گردید که ارتفاعات مختلف و زمان های چرای مختلف بر روی تجزیهپذیری اثر معنیداری دارد و در ارتفاعات پایین تر به دلیل آنکه بلوغ گیاه زودتر حادث میشود، تجزیهپذیری نسبت به ارتفاع بالاتر، کمتر است.
واژههای کلیدی: رشد فنولوژیکی، کیسه های نایلونی، فیستولا، تجزیهپذیری.
مقدمه
به منظور استفاده بهینه از مواد خوراکی، نیاز به اطلاعات کافی در زمینه احتیاجات حیوان، مواد خوراکی مورد استفاده و قابلیت دسترسی به مواد مغذی، توسط داموجود دارد. تامین اطلاعات لازم در راستای تعیین ارزش مواد خوراکی و خوشخوراکی و عوامل محدود کننده مواد خوراکی، لازم به نظر می آید. به هر حال با توجه به اینکه مواد مغذی ضروری برای حیوان از طریق منابع مختلف تامین می گردد، لذا جهت بهبود سیستم غذایی دام در هر منطقه، شناخت خصوصیات کمی و کیفی مواد خوراکی در ارتباط با ارزش غذایی خوراک مصرفی و همچنین تامین احتیاجات حیوانات برای اهداف مختلف پرورش ضرورتی اجتناب ناپذیر می باشد.
برای تغذیه صحیح در درجه اول بایستی ترکیب شیمیایی و اجزاء مغذی خوراکها و سپس قابلیت هضم یا استفاده ازمواد مغذی خوراک ها شناسایی شوند.چندین روش برای تعیین ارزش غذایی مواد خوراکی وجود دارد، که روش استفاده از حیوان زنده - in vivo - و روشهای آزمایشگاهی تیلی و تری و آزمون گاز روش های رایج مورد استفاده می باشند.گیاه مرتعی درمنه از تیره کاسنی ها، گیاهی بوته ای است. در دنیا حدود 400 گونه درمنه گزارش شده که در ایران 34 گونه وجود دارد . - 2 - پوآ جزو گرامینه های تک لپه ای بوده و نام عمومی آن گراس خشن مرغزار است. 41 گونه پوآ در دنیا گزارش شده - 14 - که در ایران 18 گونه وجود دارد . - 7 -
مرحله رشد گیاه در هنگام برداشت بیشتر از هر عامل دیگری بر کیفیت علوفه تاثیر می گذارد . - 3 - کیفیت گونه های مرتعی در مکان ها و زمان های مختلف متفاوت است . - 4 - کیفیت علوفه بر اثر پیشرفتمراحل رشد تغییر نموده و همچنین ارزش غذایی یک گونه گیاهی ممکن است از عوامل محیطی تاثیر پذیرفته و در مناطق مختلف یکسان نباشد . - 5 - با افزایش سن گیاه میزان کربوهیدرات های ساختمانی، نسبت ساقه به برگ و بافت های با قابلیت هضم پایین افزایشیافته و میزان پروتئین و کربوهیدرات های قابل حل و تعداد زیادی از عناصر معدنی کاهش می یابد . - 9 - شرایط آب وهوایی بطور غیر مستقیم با تغییر مدت و مراحل رشد گیاهی روی ارزش غذایی گیاه اثر می گذارند. در شرایط آب و هوایی متفاوت گیاهان مراحل رشد خود را با سرعت های متفاوتی طی می کنند . - 6 -
مواد و روش ها
با توجه به سطح گسترده مراتع استان اردبیل امکان بررسی در سطح کل آن وجود ندارد، لذا نمونه برداری دربخش مرکزی استان در دو منطقه، یکی در محدوده ارتفاعی 1300 تا 1500 متر و دیگری در محدوده ارتفاعی 1800 تا 2000 متر و به فاصله حدود 10 کیلومتر از هم تعیین شد، محل نمونه برداری بر اساس گیاهان غالب مرتع و به مساحت حدود 200 مترمربع در هر سایت انتخاب و نمونه ها به روش سیستماتیک - حروف - M, N جمع آوری شد. تعداد 12 نمونه از هر گیاه و با توجه به مراحل فنولوژیکی رشد رویشی، مرحله گل دهی و سنبل دهی به فاصله حدود یک ماه تاخیر در هر مرحله رشد جمع آوری شد. به تدریج که این نمونه ها بر اساس مراحل رشد جمع آوری می شد در آون موجود در آزمایشگاه دانشگاه محقق اردبیلی دردانشکده کشاورزی شماره 3 در دمای متوسط 45-60 درجه سانتی گراد خشک می شد، خشک کردن مانع از کپک زدگی نمونه هاتا رسیدن به آزمایشگاه فیزیولوژی و تغذیه دام در موسسه تحقیقات علوم دامی کشور- کرج گردید.
کلیه آزمایش ها در موسسه
تحقیقات علوم دامی کشور انجام گرفت. ترکیبات شیمیایی نمونه ها برای پروتئین خام، خاکستر خام، ماده آلی، با استفاده از روش های پیشنهادی - 2000 - AOAC تعیین شد - 8 - و برای تعیین دیواره سلولی از روش ون سوست - 1994 - استفاده گردید . - 15 - کلیه اندازه گیری ها در این بخش بر اساس 100 درصد ماده خشک و با سه تکرار انجام شد.تجزیه پذیری ماده خشک با استفاده از روش کیسه های نایلونی - 12 - و 4 رأس گوسفند نر اخته شده دارای فیستولا انجام شد.ابتدا علوفه ها با خردکن خرد و سپس با آسیاب مخصوص داری غربال با منفذ 2 میلیمتری آسیاب گردید، نمونه آسیاب شده با الک 40 میکرونی الک شد تا ذرات خاک و گرد و غبار با قطر کمتر از 40 میکرون خارج شوند. از هر نمونه مقدار 4 گرم بطوردقیق توزین گردید و در داخل کیسه های نایلونی ریخته شد، سپس کیسه ها در داخل شکمبه قرار گرفت و طبق روش های استاندارد تجزیه پذیری در زمان های 0، 4، 8، 16، 24، 48، 72 و 96 برآورد شد.
نتایج و بحث
جدول 1 ترکیبات شیمیایی دو گونه مرتعی درمنه و پوآ را نشان می دهد. با توجه به جوان بودن گیاه و بالا بودن نسبت برگ به ساقه، پروتئین خام در مراحل اولیه رشد گیاهان بیشتر می باشد. میزان پروتئین خام گیاه درمنه در مرحله اول رشدمنطقه دوم 17/87 درصد برآورد شده وبا پیشرفت مراحل رشد مقدار پروتئین کاهش و مقدار دیواره سلولی افزایش یافته است.خاکستر پوآ در همه مراحل رشد کمتر از درمنه برآورد شده است که به تفاوت در توانایی گیاه در جذب عناصر معدنی مربوط می شود، زیرا جذب عناصر معدنی گیاه پوآ به دلیل تفاوت در احتیاجات کمتر است، بنابراین ماده آلی آن نیز بیشتر از درمنه برآورد می شود . - 11 -
جدول 2 فراسنجه های تجزیه پذیری ماده خشک درمنه را با استفاده از کیسه های نایلونی نشان می دهد. بیشترین تجزیه پذیری - a - ماده خشک درمنه مربوط به مرحله اول منطقه - 47/13 - 2 و کمترین تجزیه پذیری مربوط به مرحله سوم منطقه - 26/97 - 2 است. با توجه به اینکه کربوهیدرات محلول در مراحل اولیه رشد گیاهان بیشتر است - 9 - ، گیاهان منطقه 2 به دلیل قرارگرفتن در ارتفاع بالاتر، بلوغ دیر رسی دارند، و در نتیجه کربوهیدرات محلول و تجزیه پذیری بیشتری دارند. در مرحله اول، بخش تجزیه پذیر سریع - a - درمنه در سایت 1 و 2 تفاوت معنی داری نشان می دهد، در حالیکه در مرحله دوم و سوم رشد دومنطقه تفاوت معنی داری نشان نمی دهد، زیرا با پیشرفت مراحل رشد بخش کربوهیدرات های ساختمانی در گیاهان هر دو منطقه بیشتر می شود و تجزیه پذیری کاهش می یابد، که مطابق با نتاج حاصل از پژوهشی بود که در گیاه علف گندمی در سه مرحله رشد، اندازه گیری شده بود و همین روند افزایش دیواره سلولی نتیجه گیری شده بود . - 1 -
بیشترین بخش تجزیه پذیر کند - b - مربوط به مرحله دوم هر دو منطقه است که در واقع نشان دهنده بالا بودن قابلیت دسترسی مواد مغذی برای میکروارگانیسم های شکمبه است. بخش تجزیه پذیر کند - b - ماده خشک درمنه، بین مراحل رشد مختلف تفاوت معنی دار نشان می دهد. بطور کلی تجزیه پذیری تحت تاثیر دیواره سلولی قرار می گیرد، هر چقدر دیواره سلولی بیشتر باشد، تجزیه پذیری کاهش می یابد. این نتیجه با یافته های ارزانی و همکاران کهبا تجزیه پذیری بر روی گراس ها انجام شده بود مطابقت دارد . - 10 - جدول 3 تجزیه پذیری ماده خشک پوآ را با استفاده از کیسه های نایلونی نشان می دهد.
بیشترین تجزیه پذیری - a - ماده خشک پوآ مربوط به مرحله اول منطقه دوم - 27/2 - و کمترین تجزیه پذیری مربوط به مرحله سوم منطقه دوم - 10/47 - است و در مرحله اول هر دومنطقه با هم معنی داری نشان می دهند. ارسکوف - 2000 - بیان کرد که افزایش پروتئین خام و میزان مواد محلول در ماده خشک گیاه سبب افزایش تجزیه پذیری خواهد شد . - 13 - بخش تجزیه پذیر کند - b - در مرحله سوم منطقه اول بیشترین - 65/63 - و در مرحله اول منطقه اول کمترین - 549/7 - است.
بر طبق پژوهشی در مورد مناطق مختلف نتیجه گیری شد که گیاهان مختلف تحت تاثیر شرایط اقلیمی در فصل رویش قرار می گیرند. زیرا شرایط اقلیمی در هر سال ممکن است مقدار الیاف و یا مواد محلول آن را تحت تاثیر قرار دهد - 13 - ، که با این تحقیق سازگار است. در اقلیم سردتر گیاهان کمتر الیافی می شوند و از کیفیت خوبی برخوردارند، و از آنجا که تجزیه پذیری با بخش الیافی نسبت عکس دارد، گیاهان در اقلیم مرتفع تر و سردتر تجزیه پذیری بهتری نشان می دهند.
