بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اختلافات خصوصیات پوشش گیاهی و خاک در مناطق چراشده و قرق - شاهد - می توان راه کارهایی را جهت مدیریت صحیح مراتع اتخاذ نمود. بر همین اساس مطالعه ای در مناطق پیغمبران و قوشه از توابع استان سمنان به منظور مشخص نمودن تاثیر چرا بر روی برخی خصوصیات پوشش گیاهی و خاکی با گونه Artemisia sieberi صورت گرفت. مناطق چرا شده و شاهد هر دو از نظر خصوصیات اقلیمی، توپوگرافی - شیب، جهت و ارتفاع - و خاکی یکسان در نظر گرفته شد. نمونه برداری به روش تصادفی سیستماتیک در قالب 40 پلات 1 متر مربعی در طول 4 ترانسکت 100 تا 200 متری انجام شد. در هر پلات درصد پوشش تاجی تعیین شد. به منظور تعیین بیوماس اندام هوایی و زیرزمینی اقدام به نمونه برداری کامل از بیوماس اندام هوایی و زیرزمینی گردید. نمونه برداری از خاک با توجه به عمق ریشه دوانی از 3 عمق 0-25، 25 - 50و 50-75 سانتیمتری انجام گرفت. در بخش گیاه، کربن آلی، ازت، فسفر ، پتاسیم و نسبت کربن به ازت محاسبه شد.
و در بخش خاک، درصد کربن و نیتروژن اندازهگیری شد. مقایسه داده ها با آزمون تی استیودنت مستقل با استفاده از نرم افزار SPSS انجام شد. نتایج نشان داد که خصوصیات کمی و کیفی پوشش گیاهی در دو تیمار چرا شده و قرق - شاهد - بیانگر تاثیر معنی دار چرا بر برخی از خصوصیات کمی و کیفی پوشش گیاهی در این ناحیه می باشد. غلظت کربن، فسفر و پتاسیم - قوشه - در بخش تاج پوشش معنی دار بوده، اما در دیگر بخش ها اختلاف معنی دار نبود. اختلاف درصد ازت و نسبت کربن به ازت در بخش های تاج و ریشه های اعماق اول تا سوم - نسبت کربن به ازت غیر از ریشه عمق دوم - در هر دوناحیه پیغمبران و قوشه معنی دار بود.
کلمات کلیدی: پوشش تاجی، قرق، منطقه چرا، مراتع استان سمنان، درمنه دشتی.
-1 مقدمه
مراتع اکوسیستم های طبیعی هستند که مشخصه اصلی آنها پوشش گیاهی بومی می باشد. گیاهان غالب در مراتع شامل گندمیان، شبه گندمیان، پهن برگان علفی و یا بوته ای ها می باشد که برای انواع دام مناسب هستند - مصداقی، . - 58:1377 عدم تعادل بین ظرفیت مرتع و تعداد دام باعث تغییرات زیادی در پوشش گیاهی و خصوصیات مختلف خاک در مقیاس اکوسیستم می شود - جلیلوند و همکاران، . - 56:1386 و تا زمانی که جمعیت دام در هر اکوسیستم متناسب با ظرفیت آن باشد، به منابع با ارزش آن چون آب، گیاه و خاک خسارتی وارد نمی گردد - وارن1 و همکاران، . - 493:1986 چرای دام بر خاک مرتع تاثیر داشته و باعث سفت شدن خاک سطحی مراتع که پیامد آن تاثیر بر نفوذپذیری خاک و سبز شدن بذر گیاهان مرتعی است - مقدم، . - 104:1388 احیای مناطق خشک و نیمه خشک از طریق بذر کاری کار دشوار و بعضا غیر ممکن است. یکی از راههای کم هزینه و مطمئن جهت احیای مراتع، قرق آنها می باشد، که باعث شروع مراحل توالی به سمت کلیماکس می شود - وهابی و همکاران، . - 60:1376
مطالعات زیادی در ارتباط با مقایسه تاثیر چرا بر خصوصیات گیاهی و خاکی تحت شرایط چرا و قرق انجام شده است - کرمی و همکاران، - 250:1389 - یو2، - 91:2005 - محبی، - 1313:2012 که در این رابطه نتایج تحقیقات - موسی حسنخانی و همکاران، - 41:1389 نشان داد که درصد پوشش تاجی و تراکم گونه ای در داخل منطقه قرق نسبت به منطقه چرا شده افزایش یافته و قرق باعث افزایش میزان کربن، نیتروژن، ماده آلی و هدایت الکتریکی شده است، همچنین تغییر معنی داری در میزان فسفر و نسبت کربن به نیتروژن در منطقه مشاهده نشد. - وحید و همکاران، - 73:1392 طی بررسی شرایط قرق و چرا در مراتع خشک و نیمه خشک کالیمانی نشان داد که درصد تاج پوشش گونه های گیاهی در اثر قرق افزایش معنی داری نسبت به منطقه تحت چرا داشته، به گونه ای که بیشترین تاثیر افزایش تاج پوشش گیاهی مربوط به درمنه دشتی به عنوان یک گونه شاخص و کلیدی در مناطق استپی و نیمه استپی می باشد. که با نتایج - امیری و بصیری، - 273:1387، - حیدریان آقاخانی و همکاران، - 14:1389، - کی هونگ پارک3 و همکاران، - 25:2013 مشباهت دارد.
- جوادی و همکاران، - 711:1384 در بررسی با عنوان اثر شدت چرای دام بر تغییرات کربن و نیتروژن خاک در مراتع لار به این نتیجه رسید که چرا باعث کاهش کربن، نیتروژن و ماده آلی خاک شده و هیچ اختلاف معنی داری در نسبت کربن به نیتروژن خاک مشاهده نشد به طوری که مقدار آنها در افق اول بیشتر از افق دوم بوده است.
- جلیلوند و همکاران، - 53 :1386 در مطالعه ای در مراتع کجور بوشهر نشان داد که با افزایش شدت چرااز میزان کربن، نیتروژن و ماده آلی خاک کاسته می شود ولی مقدار پتاسیم، فسفر، اسیدیته و نسبت کربن به نیتروژن افزایش می یابد و همچنین با افزایش شدت چرا درصد پوشش گیاهان بوته ای افزایش می یابد. - سو یانگ4 و همکاران، - 275:2005 گزارش نمود که با اعمال قرق در یک دوره 10 ساله، کربن آلی و نیتروژن کل خاک در عمق 0-15 سانتیمتری افزایش یافته است. آنها همچنین مشاهده نمودند که دو تیمارچرای مداوم و قرق دارای تاثیر مشهود تری بر روی کربن آلی خاک در مقایسه با نیتروژن کل خاک دارند. با توجه به اهمیت و شناخت خصوصیات خاک در مدیریت پوشش گیاهی اکوسیستم های مرتعی تحقیق حاضر سعی دارد که با بررسی تغییرات میزان کربن آلی و ازت در سه عمق مختلف خاک و مقایسه آن در قسمت تاج و طوقه گیاه درمنه دشتی در مناطق قرق و چرا شده تمهیدات لازم را جهت مدیریت و برنامه ریزی صحیح مرتع اعمال نماید.
-2 مواد و روش ها
-1-2× معرفی منطقه مورد مطالعه
منطقه مورد مطالعه در استان سمنان شامل نواحی رویشی پیغمبران به مختصات جغرافیایی 35 درجه و 39 دقیقه عرض شمالی و 53 درجه و 27 دقیقه طول شرقی و قوشه به مختصات 35 درجه و 53 دقیقه عرض شمالی و 54 درجه و 05 دقیقه طول شرقی می باشد. میزان متوسط بارندگی سالانه نواحی پیغمبران و قوشه به ترتیب 104.9 و 184.1 میلی متر می باشد که بیش از %65 کل بارش سالیانه در دو فصل پاییز و زمستان رخ می دهد. میانگین طولانی دما در دو ناحیه پیغمبران و قوشه به ترتیب 15.0 و 16.3 درجه سانتی گراد و ارتفاع از سطح دریا 1500 و 1700 متر می باشد. خاک در ناحیه پیغمبران دارای عمق 50 سانتی متر و از نوع شنی لومی با درصد متوسط شن، سیلت و رس به ترتیب 54/8، 22/4 و 23/6 می باشد. درصد سنگ و سنگریزه سطحی در این ناحیه %50، توپوگرافی ناحیه مورد مطالعه دشت دامنه ای با شیب متوسط %7 با جهت جنوبی و زه کشی خوب است. خاک در ناحیه قوشه دارای عمق 70 سانتی متر و از نوع شنی لومی با درصد متوسط شن، سیلت و رس به ترتیب 68/8، 16/4 و 14/8 است.درصد سنگ و سنگریزه سطحی در این ناحیه %60، توپوگرافی ناحیه مورد مطالعه دشت دامنه ای با شیب متوسط %4 در جهت شمالی و زه کشی خوب است.
-3 روش تحقیق
