بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف تعیین روند تجزیهپذیری شکمبهای ماده خشک چهار گونه گیاهی از خانواده بقولات کشت شده در شرایط دیم گرگان در مرحله گلدهی کامل انجام شد. گونههای گیاهی شامل یونجه یکساله حلزونی Medicago scutellata، خلر معمولی Lathyrus sativus، ماشک گل خوشهای Vicia vilosa Roth و اسپرس علوفه ای Onobrychis viciifolia بودند. برای تعیین تجزیهپذیری از سه راس گوسفند نر نژاد دالاق با وزن زنده حدود 50 کیلوگرم، که دارای فیستولای شکمبهای بودند استفاده شد. در این آزمایش نمونهها به روش کیسههای نایلونی در زمان های صفر،4، 8، 16 ، 24 ، 48 و72 ساعت مورد مطالعه قرار گرفتند.
نتایج حاصل شده از این آزمایش نشان میدهد که تفاوت گونههای مورد آزمایش تنها در زمان صفر معنی دار بود. با این حال، از لحاظ عددی بیشترین درصد تجزیه پذیری در کلیه زمانهای انکوباسیون، مربوط به گیاه یونجه حلزونی بود و گیاه اسپرس علوفهای کمترین درصد تجزیهپذیری را دارا بود. در بخش سریعتجزیه - a - گیاه یونجه با 33/47 درصد و گیاه اسپرس با 17/73 درصد به ترتیب بیشترین و کمترین مقدار را داشتند. میزان تجزیه پذیری مؤثر - ED - گیاه یونجه حلزونی در سرعت عبور %2، %5 و %8 در ساعت بترتیب 67/83، 60/97 و 56/63 درصد بوده که نسبت به نمونههای دیگر بالاتر بود. نتایج نشان داد که با افزایش زمان انکوباسیون میزان تجزیه پذیری افزایش یافت.
مقدمه
ارزش حقیقی یک خوراک فقط پس از کسر مقادیری که در هنگام اعمال هضم، جذب و متابولیسم از دست میرود، به دست میآید. به همین دلیل آزمایشهای هضمی در تعیین ارزش غذایی مواد خوراکی در تغذیه دام مهم هستند
تعیین تجزیهپذیری مواد خوراکی برای تعیین هضم شکمبهای ماده خشک، پروتئین خام و کربوهیدراتها با استفاده از تکنیک کیسههای نایلونی - In situ - یکی از مهمترین و پرکاربردترین روشهای ارزیابی مواد خوراکی در تغذیه دامهای نشخوارکننده است به غیر از گیاه اسپرس، تحقیقات اندکی در مورد تجزیهپذیری سایر گیاهان مورد آزمایش منتشر شده است.
وحدانی و همکاران - 2014 - گزارش کردند که درصد تجزیه پذیری ماده خشک علوفه خلر در مرحله گلدهی کامل در ساعتهای انکوباسیون 4، 8، 12، 24، 48 ، 72 و 96 بهترتیب؛ 37/77، 42/16، 54/88 ، 59/10، 61/16، 59/27، 66/49 درصد بود. هدایت و همکاران - 1386 - ارزش غذایی سه گونه یونجهی یکساله - ریجیدولا، پلیمورفا و حلزونی - با استفاده از روشهای in vivo، in vitro و خوشخوراکی مورد مقایسه قرار دادند. در پژوهش اخیر، میزان تجزیهپذیری موثر ماده خشک یونجه حلزونی در اوایل گلدهی در سرعتهای عبور 2 %، % 5 و % 8 به ترتیب 70/1 ، 63/4 و 58/7 گزارش گردید.
شورنگ و همکاران - 2013 - ترکیبات شیمیایی و فراسنجههای تجزیهپذیری ماده خشک، پروتئین و دیواره سلولی گیاهان غالب مراتع استانهای غرب کشور ایران را در مرحله رویشی مورد بررسی قرار دادند. در آزمایشات هدایت و همکاران - 1386 - فراسنجههای تجزیهپذیری ماده خشک ماشک گل خوشهای را برای بخش سریع تجزیه - a - ، بخش کند تجزیه - b - ، پتانسیل تجزیهپذیری - a+b - و نرخ ثابت تجزیهپذیری - c - به ترتیب؛ 31/0، 43/7 و 74/7 درصد و 0/056 درصد در ساعت گزارش نمودند.
بهروزیار و همکاران - 1390 - تأثیر روشهای فرآوری علوفه اسپرس بر قابلیت هضم، تجزیهپذیری، فراسنجههای خونی و شکمبهای گاوهای هلشتاین را بررسی کردند . آنها گزارش کردند که درصد تجزیه پذیری ماده خشک علوفه اسپرس چین دوم بدون فرآوری در ساعتهای انکوباسیون 4، 8، 12، 24، 48، 72 و 96 بهترتیب؛ 38/99، 45/79، 51/07 ، 60/92، 68/0، 69/74 ، 70/19 درصد بود. فراسنجههای تجزیهپذیری ماده خشک - a - و - b - بهترتیب؛ 33/44، 34/91 درصد بوده و 0/0626 - c - درصد در ساعت بود. با توجه به کمبود اطلاعات در مورد تجزیهپذیری گیاهان مرتعی در شرایط دام زنده - In - situ، پژوهش حاضر با هدف تعیین تجزیهپذیری ماده خشک، ماده آلی و پروتئین خام خلر، ماشک گل خوشهای، اسپرس و یونجه اسکوتلاتا صورت گرفت.
مواد و روش
الف- نمونههای گیاهی: گیاهان مورد آزمایش در محوطه پردیس دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان در پاییز سال 1394 کشت شدند. موقعیت جغرافیایی آن - - 36 50 خط عرض، و - - 54 23 خط طول میباشد . گیاهان در شرایط دیم کشت شده و هیچ گونه کود شیمیایی به آنها افزوده نشد . در مرحله گلدهی کامل گیاهان برداشت شدند و در آون به مدت 48 ساعت در دمای 75 درجه سانتیگراد خشک شدند. نمونهها با استفاده از دستگاه آسیاب برقی - با منفذی به قطر 3 میلیمتر - بطور کامل خرد و آسیاب شدند.
ب- اندازه گیری تجزیه پذیری به روش کیسههای نایلونی: آزمایش تجزیهپذیری با استفاده از سه رأس قوچ نژاد دالاق - وزن زنده حدود 50کیلوگرم - دارای فیستولای شکمبهای در مزرعه تحقیقات علوم دامی دانشکده علوم دامی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان انجام شد. جیره دامها در حد نیاز نگهداری %10 - بالاتر - با استفاده از نیازهای توصیه شده در جداول انجمن تحقیقات ملی - 2007 - و با توجه به مواد خوراکی موجود - کاه گندم، دانه جو و سبوس گندم - تهیه گردید
برای تعیین تجزیه ماده خشک مقدار 4 گرم از هر نمونه گیاه در سه تکرار را با استفاده از کیسههای نایلونی - قطر منافذ 45-50 میکرون - در زمانهای صفر، 4، 8، 16، 24، 48 و 72 ساعت در شکمبه هر گوسفند انکوباسیون گردید . برای اندازهگیری زمان صفر، کیسههای نایلونی هر نمونه بدون اینکه در شکمبه قرار گیرند، تنها توسط ماشین لباسشویی بهمدت 20 دقیقه شسته شدند. پس از انکوباسیون، کیسهها از شکمبه خارج و پس از شستشو در ماشین لباسشویی با آب سرد بهمدت بیست دقیقه، در آون 75 درجه به مدت 48 ساعت خشک گردید. پس از توزین کیسهها مواد خوراکی باقیمانده در کیسه بر حسب ماده خشک تعیین گردید. درصد تجزیهپذیری هر یک از مواد مغذی، پس از تعیین مقدار آن ماده مغذی در نمونه اولیه و باقیمانده آن در کیسه پس از مدت زمان تخمیر با استفاده از نرمافزار Fit curve و معادله ارسکوف و مکدونالد - 1979 - محاسبه شد.
معادله پتانسیل تجزیهپذیری : - p -
P = a + b - 1 - e-ct - =a بخش سریع تجزیه - درصد - ، =bبخش کند تجزیه - درصد - ، =c نرخ تجزیهپذیری - درصد در ساعت - ، =t زمان ماندگاری نمونه در شکمبه است.
معادله تجزیه پذیری مؤثر :ED
P = a + [bc/ - c + k - ] =k سرعت عبور است که در مقادیر 0/02، 0/05، 0/08 درصد در ساعت محاسبه گردید. برای انجام آنالیز آماری از نرمافزار SAS - نسخه ویرایش شده 9، - 2002 استفاده شد و مقایسات میانگین با آزمون دانکن در سطح احتمال 5 درصد صورت گرفت.
نتایج و بحث
جدول شماره یک: مقایسه میانگین درصد تجزیهپذیری مادهی خشک گیاهان مورد آزمایش در زمان های مختلف
درصد تجزیهپذیری ماده خشک چهار گونه لگوم مورد آزمایش در زمانهای مختلف انکوباسیون در شکمبه در جدول 1 نشان داده شده است. در زمان صفر، تفاوت در میزان ناپدید شدن ماده خشک بین گونههای مورد آزمایش معنیدار بود - P 0/05 - ، به طوری که یونجه حلزونی مقایسه با سایر گونه ها، بامقدار 33/47 درصد، بالاترین درصد را داشته اما در بین گونههای دیگر - اسپرس، ماشک و خلر - تفاوت معنیدار نبود. در حالی که در زمان های دیگر انکوباسیون بین گونههای مورد آزمایش از لحاظ آماری تفاوت معنیدار دیده نشد. ولی از لحاظ عددی گیاه یونجه حلزونی در تمام ساعتهای انکوباسیون بیشترین درصد تجزیهپذیری را دارا بود.
نتایج نشان میدهد که در 24 ساعت اول انکوباسیون در گونههای اسپرس و خلر به ترتیب 61/33 و 61/03 درصد کل ماده خشک در شکمبه تجزیه شدند. اما با افزایش زمان انکوباسیون، یعنی 48 و 72 ساعت، تجزیهپذیری ماده خشک آنها افزایش چندانی نسبت به 24 ساعت اول انکوباسیون نداشت. در حالیکه، گونههای یونجه و ماشک، در 48 ساعت اول انکوباسون، 73/9 و 69/ 83 درصد ماده خشک آنها به ترتیب ناپدید گردید و پس از این مدت زمان میزان تجزیهپذیری مادهی خشک آنها تغییر بزرگی پیدا نکرد.
جدول شماره دو فراسنجههای تجزیهپذیری و درصد تجزیهپذیری موثر ماده خشک گیاهان مورد آزمایش را با استفاده از روش کیسههای نایلونی نشان میدهد.
