بخشی از مقاله
مقدمه
ذرت - Zea mays L. - یکی از گیاهان با ارزش زراعی است که تنوع، سازگاري بالا و ارزش غذایی فراوانش آن را در ردیف مهم ترین گیاهان زراعی جهان قرار داده است - نورمحمدي و همکاران، . - 1376 این گیاه از نظر سطح زیر کشت در بین گیاهان زراعی پس از گندم و برنج مقام سوم را دارد اما از نظر تولید مقام اول را داراست - ارزانی، . - 2005 عملکرد دانه صفتی پیچیده است که تابعی از تغییرات ویژگی هاي مختلف دیگر موسوم به اجزاي عملکرد می باشد. مطالعات زیادي براي تعیین همبستگی و تحلیل پارامترهاي موثر در عملکرد دانه از طریق اجزاي عملکرد صورت گرفته است - کروسبین و ماك، . - 1981
تکنیک هاي آماري مختلفی مانند همبستگی، تجزیه مسیر، آنالیز رگرسیون چند متغیره و آنالیز رگرسیون گام به گام در توصیف روابط موجود بین عملکرد و اجزاي عملکرد گیاهان زراعی بسیار مفید و پرکاربرد هستند. محمد و سدوم - 1993 - گزارش کردند که عملکرد دانه در واحد بوته ذرت رابطه اي قوي و مثبت با طول بلال، تعداد دانه در ردیف و وزن صد دانه داشت اما همبستگی مثبت و معنی داري با ارتفاع گیاه و قطر بلال داشت. کروس - 1991 - بین عملکرد دانه با وزن هزاردانه و تعداد دانه در ردیف بلال همبستگی مثبت و معنی داري گزارش کرد. سدك و همکاران - 2006 - همبستگی مثبت و معنی داري بین عملکرد دانه با اراتفاع بوته، ارتفاع بلال و تعداد ردیف دانه در بلال گزارش کردند.
براي حذف متغیرهاي کم اهمیت در مدل هاي رگرسیون کامل چند متغیره، و تصمیم گیري براي تشکیل مدل نهایی روش هاي مختلفی وجود دارد که یکی از آنها رگرسیون گام به گام است. زینالی و همکاران - 2004 - گزارش کردند که با استفاده از رگرسیون گام به گام در ارقام هیبرید ذرت دانه اي، ارتفاع بوته با 38.5 درصد توجیه تغییرات، و وزن 300 دانه، تعداد دانه در بوته، تعداد روز تا ظهور کاکل و تعداد کل برگ با 72.5 درصد توجیه صفات مهم در تعیین عملکرد دانه بودند. تجزیه مسیر یا علیت همبستگی بیم متغیرها را به اثرات مستقیم و غیرمستقیم تجزیه می کند. واعظی و همکاران - 1999 - در تجزیه و تحلیل همبستگی و علیت عملکرد دانه در ذرت نشان دادند که وزن بلال اثر مستقیم و منفی بر عملکرد دانه داشت اما به واسطه داشتن آثار غیر مستقیم بر تعداد دانه و وزن 300 دانه در افزایش عملکرد دانه موثر بود.
کود اوره منبعی غنی و در دسترس براي تامین نیتروژن مورد نیاز گیاهان زراعی می باشد و کود بیولوژیک نیتروکارا، حاوي باکتري آزورایزوبیوم می باشد که از باکتري هاي جدا شده از طبیعت و بسیار موثر در تامین نیتروژن مورد نیاز گیاه محسوب می شود و به اذعان شرکت سازنده آن هر 110 میلی لیتر از این کود معادل 100 کیلو گرم کود اوره در هکتار می باشد. بر این اساس هدف از انجام این پژوهش بررسی تاثیر تغییر مقدار و منبع نیتروژن بر چگونگی رابطه بین عملکرد و اجزاي عملکرد سه رقم ذرت بود.
مواد و روش ها
به منظور بررسی تاثیر تغییر مقدار و منبع نیتروژن بر چگونگی رابطه بین عملکرد و اجزاي عملکرد سه رقم ذرت طی سال هاي 1390 و 1391 دو آزمایش مزرعه اي در ایستگاه تحقیقات کشاورزي دانشکده کشاورزي، دانشگاهشیراز واقع در باجگاه انجام شدند. هر دو آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوك هاي کامل تصادفی اجرا شدند. تیمارهاي آزمایش اول شامل سه رقم ذرت - هیدو، NS 540 و - NS 640 و سه سطح اوره 100 - ، 200 و 300 کیلوگرم اوره در هکتار - و تیمارهاي آزمایش دوم شامل سه رقم ذرت - هیدو، NS 540 و - NS 640 و سه سطح کود بیولوژیک نیتروکارا 110 - ، 220 و 330 میلی لیتر در هکتار - در چهار تکرار بودند.
بذر ارقام در هر دو سال با خطی کار دستی و با عمق کشت 5 سانتی متر، فاصله ردیف 75 سانتی متر و فاصله بوته روي ردیف 15 سانتی متر کشت شدند. آبیاري هر 10 روز یکبار با سیفون انجام شد. براي مبارزه با علف هاي هرز باریک برگ و پهن برگ از علف کش کروز به میزان 2 لیتر در هکتار و براي مبارزه با زنجره ناقل ویروس کوتولگی زبر ذرت از حشره کش دسیس به میزان 300 میلی لیتر در هکتار استفاده شد. کود اوره مورد نظر در سه مرحله شامل یک سوم همراه با کشت، یک سوم مرحله 8 برگی و یک سوم زمان ظهور تاسل به ردیف هاي کشت افزوده شد. همچنین براي کاربرد کود نیتروکارا یک سوم در زمان 4 برگی، یک سوم در زمان 8 برگی و یک سوم در زمان ظهور تاسل استفاده شد.
توضیح اینکه در زمان ظهور تاسل، کود اوره و نیتروکارا هر دو همراه با آبیاري مورد استفاده قرار گرفتند. یادداشت برداري هاي لازم براي هر هیبرید از وسط خطوط کشت انجام شد و ویژگی هایی مانند ارتفاع بوته، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، وزن بلال، قطر بلال، تعداد دانه در بلال، تعداد ردیف دانه در بلال و وزن 100 دانه اندازه گیري شدند.آنالیز واریانس براي هر سال داده جداگانه انجام شده و به دلیل عدم معنی داري اثر سال، آنالیز مرکب انجام گردید. میانگین تیمارها با آزمون LSD در سطح %5 آماري مورد مقایسه قرار گرفتند و براي انجام تجزیه چند متغیره از تکنیک هاي مقایسه ضرایب رگرسیون خطی چندمتغیره، رگرسیون گام به گام و تجزیه مسیر استفاده شد. نرم افزارهاي مورد استفاده در این پژوهش SAS 9.1 و PATH2 بودند.
نتایج و بحث
الف- رگرسیون خطی چندمتغیره و رگرسیون گام به گام- نتایج تجزیه رگرسیون خطی چندمتغیره در جدول 1 آورده شده است. در ابتدا ذکر این نکته ضروري است که به دلیل متفاوت بودن وزن داده ها - اندازه عددي آنها - و غیر قابل مقایسه بودن آنها ضرایب نرمال شده و در این جدول از ضرایب استاندارد شده1 استفاده شده است. همان گونه که در این جدول مشاهده می شود بیوماس یا عملکرد بیولوژیک براي هر دو منبع نیتروژنه، داراي بیشترین مقدار ضریب استاندارد و هم جهت با عملکرد دانه بوده است. به عبارت دیگر می توان گفت که بیوماس در تیمارهاي نیتروژن مورد استفاده در این آزمایش، بیشترین تاثیر را در تعیین عملکرد دانه داشته است.
از آنجا که نیتروژن بیشترین تاثیر خود را بر رشد رویشی گیاه می گذارد و اندام هاي رویشی نیز نقش بسیار پر اهمیتی در پر کردن دانه هنگام پویا شدن مجدد مواد بر عهده دارند شاید بتوان دلیل پررنگ شدن بیوماس در این بین را به این نقش مرتبط دانست. داده هاي رگرسیون گام به گام در جدول 2 نیز همین نتیجه را تایید می کنند. به گونه اي که عملکرد بیولوژیک به ترتیب براي اوره و نیتروکارا داراي ضریب تبیین جزء 0.801، 0.645 می باشند بدین معنی که بیوماس به ترتیب 80 و 65 درصد از تغییرات عملکرد دانه را توجیه کرده است. از سوي دیگر تعداد دانه در بلال به عنوان جزیی از اجزاي عملکرد ذرت پس از بیوماس بیشترین مقدار ضریب نرمال شده و تاثیر را در تعیین عملکرد دانه به خود اختصاص داده است - جدول. - 1 همین داده ها توسط رگرسیون گام به گام نیز تایید شده است به گونه اي که داده هاي جدول 2 نمایانگر نقش 10.3 و 23.9 درصدي تعداد دانه در بلال براي اوره و نیتروکارا در تعیین تغییرات عملکرد دانه است.
پس از تعداد دانه ارتفاع بوته نیز در تعیین عملکرد نهایی نقشنسبتاً مهمی را داراست به گونه اي که ضرایب نرمال شده رگرسیون خطی چندگانه نشان دهنده تاثیر مثبت تقریباًو پررنگ این ویژگی در عملکرد دانه است. نتایج رگرسیون گام به گام نیز موید این داده بوده و نشان دهنده این نتیجه است که ارتفاع گیاه براي منبع نیتروژنی اوره و نیتروکارا به ترتیب 4 و 9 درصد از تغییرات عملکرد دانه را توجیه کرده است. نکته جالب این که نتایج رگرسیون خطی چندگانه - جدول - 1 نشان دهنده نقش منفی تعداد بلال در بوته و وزن صد دانه در تعیین عملکرد دانه می باشند و از سوي دیگر رگرسیون گام به گام نیز نقش این دو جزء عملکرد را در توجیه تغییرات عملکرد دانه براي هیچ یک از ارقام مهم ندانسته است.
از آنجا که تعداد بلال در بوتهالزاماً به معنی پر بودن آنها نیست لذا می توان علت به دست آمدن چنین نتیجه اي را به این وضعیت ربط داد همچنین وزن دانه با تعداد آن رابطه عکس دارد و چون در این آزمایش تعداد دانه به عنوان یکی از مهم ترین اجزاي عملکرد ظاهر شده است لذا نمی توان انتظار داشت که وزن صد دانه نیز داراي درجه اهمیت بالایی باشد. بطور کلی می توان عملکرد بیولوژیک و تعداد دانه در بلال به عنوان دو جزء مهم در تعیین عملکرد دانه ذرت و تیمارهاي نیتروژن هستند و فعالیت هاي اصلاحی را می توان با تمرکز بر این اجزاء انجام داد.ب- تجزیه مسیر- اثر تجزیه مسیر براي عملکرد دانه به عنوان متغیر تابع و سایر صفات به عنوان متغیرهاي مستقل در جدول 3 آورده شده است. بر اساس نتایج این جدول، ویژگی هاي عملکرد بیولوژیک، تعداد دانه در بلال و ارتفاع بوته در هر دو منبع نیتروژنی داراي بیشترین اثر مثبت و مستقیم و ویژگی هایی مانند تعداد بلال در بوته و وزن 100 دانه داراي بیشترین تاثیر منفی و مستقیم بر عملکرد دانه بودند. چون اثرات مستقیم کل
