بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تاثیر کود هاي اوره و نیتروکسین بر عملکرد و اجزاي عملکرد گندم و در سامانه هاي گوناگون خاك ورزي، پژوهشی در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه شیراز - باجگاه - اجرا گردید. آزمایش به صورت طرح کرت هاي یکبار خرد شده بر پایه طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار انجام شد که در آن تیمارها شامل سه روش خاك ورزي بمتداول - گاوآهن برگردان دار + دو بار دیسک عمود بر هم - ، کاهش یافته - گاوآهن قلمی + یک بار دیسک - و بدون خاك ورزيم به عنوان فاکتور اصلی وسطوح اوره 0 - ، 60، 120، 180و 240 کیلوگرم در هکتار - و نیتروکسین - مصرف و عدم
مصرف - به عنوان فاکتور فرعی بودند.
نتایج نشان داد کود زیستی به تنهایی نمی تواند عملکرد دانه را تا حدي افزایش دهد که قابل مقایسه با میزان توصیه شده با کود شیمیایی باشد. بالاترین عملکرد دانه گندم درشرایط خاكورزي کاهش یافته و کاربرد 180 کیلوگرم اوره در هکتار به همراه کاربرد نیتروکسین و کمترین عملکرد دانه در سامانه بدون خاكورزي به دست آمد. به طور کلی استفاده از خاكورزي حفاظتی همرا با کاربرد کودهاي بیولوژیک به دلیل مشکلات زیست محیطی، به ویژه در طولانی مدت توصیه می گردد.
کلمات کلیدي : خاكورزي کاهش یافته، عملکرد دانه، کودهاي نیتروژنی
مقدمه
با افزایش سالانه حدود %4/1 جمعیت کره زمین پیش بینی میشود که در سال 2025 جمعیت به 5/8 میلیارد نفر برسد و تامین غذاي جمعیت روز افزون جهان و حل مسأله گرسنگی که در آینده تهدید میکند. گندم در ایران نیز از نظر تولید و سطح زیر کشت مهمترین محصول کشاورزي است .در سامانه خاكورزي حفاظتی بخشی از بقایاي گیاهی بر سطح خاك باقی می ماند ونتایج پژوهش ها حکایت از تاثیر مثبت خاكورزي کاهش یافته در مقایسه با متداول بر عملکرد دانه بوده است . خاكورزي کاهش یافته باعث افزایش فعالیت میکروبی خاك میشود و بنابراین جذب عناصر غذایی توسط گیاه را افزایش می دهد. همچنین روي دماي خاك، میزان آب، تراکم حجمی خاك، میزان کربن در خاك سطحی و فعالیت نسبی قارچها تاثیر می گذارد.
مصرف بیرویه کودهاي شیمیایی موجب عدم تعادل عناصر غذایی خاك، کاهش بازده محصولات کشاورزي و به خطر افتادن سلامت انسانها و دیگر موجودات زنده نیز خواهد شد. به همین علت امروزه استفاده از کودهاي زیستی با منشاء باکتري، قارچ، جلبک یا دیگر موجودات خاكزي که افزون بر ایجاد و حفظ پایداري منابع موجود در خاك، توان تولید در بلندمدت و قابلیت جذب عناصر غذایی گیاه در خاك را افزایش و آلودگیهاي زیست محیطی را کاهش میدهند . هدف از این پژوهش بررسی تاثیر سامانههاي گوناگون خاكورزي جبیخاكورزي، کمخاكورزي و متداولض و نوع کود - شیمیایی و زیستی - بر عملکرد گندم و کارایی استفاده از نیتروژن بود.
مواد و روشها
به منظور بررسی تأثیر کودهاي زیستی و نیتروژن و سامانههاي گوناگون خاكورزي بر عملکرد و اجزاي عملکرد گندم، پژوهشی در ایستگاه زراعی دانشکده کشاورزي آزمایش به صورت کرتهاي خرد شده بر پایه طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. سه سامانه خاكورزي - متداول، کاهش یافته و بدون خاكورزي - به عنوان فاکتور اصلی و نوع کودنیتروژن از منبع اوره در چهار سطح صفر، 60 - معادل27/6 کیلوگرم نیتروژن خالص - ، 120 - معادل 55/2 کیلوگرم نیتروژن خالص - ، 180 - معادل 82/8 کیلوگرم نیتروژن خالص - ، 240 - معادل 110/4 کیلوگرم نیتروژن خالص - در هکتار و کود زیستی
به صورت مایه تلقیح نیتروکسین - ترکیبی از باکتريهاي تثبیت کننده نیتروژن شامل ازتوباکتر و آزوسپریلیوم، با غلظت 108 عدد باکتري زنده در هر گرم مایه تلقیح - به مقدار 2 لیتر در هکتار که نیمی پیش از کشت به صورت بذرمال با بذرها تلقیح شد و نیمی در مرحله ابتدایی پنجه زنی روي گیاه پاشیده شد.
عملیات خاكورزي مطابق با تیمارهاي اجرا شد و بذر گندم رقم شیراز بر اساس 200 کیلوگرم در هکتار توسط دستگاه بذرکار پنوماتیک در کرتهاي به ابعاد 4 × 5 متر کشت شد. در انتهاي فصل رشد صفات عملکرد بیولوژیک، تعداد دانه در سنبله، عملکرد دانه و کارایی استفاده از نیتروژن اندازهگیري و محاسبه شد. دادهها با استفاده از نرم افزار آماري ذحک حAح تجزیه واریانس شدند و میانگینها به وسیله آزمون خحع در سطح احتمال 5 درصد مقایسه گردیدند.
نتایج و بحث نتایج برهمکنش سامانههاي خاكورزي و نوع کود نشان داد که بیشترین تعداد دانه در سنبله گندم - 63 - در شرایط خاكورزي کاهش یافته و کاربرد 180 کیلوگرم نیتروژن در هکتار با تلقیح نیتروکسین و کمترین آن - 23 - درحالت خاكورزي کاهش یافته و بدون خاكورزي و عدم مصرف نیتروژن دست آمد - جدول . - 1 با تغییر سامانه خاكورزي از حالت متداول به بدون خاك ورزي تعداد دانه در سنبله گندم به صورت معنیداري کاهش یافت، ولی در مقایسه با خاكورزي کاهش یافته تفاوت معنیدار نبود که با پژوهشهاي فابریزي و همکاران مطابقت داشت. نیتروکسین به تنهایی نمیتواند تعداد دانه در سنبله را تحت تاثیر قرار دهد اما مصرف ان با 180 کیلوگرم کود اوره موجب 48/04 درصد افزایش در تعداد دانه در سنبله نسبت به کاربر کود نیتروکسین به تنهایی شد که با نتایج فابریزي و همکاران - 4 - مطابقت داشت.
بیشینه عملکرد دانه گندم 407 - گرم در متر مربع - درشرایط خاك ورزي کاهش یافته و کاربرد 180 کیلوگرم نیتروژن در هکتار به همراه تلقیح کود نیتروکسین و کمترین آن 82/54 - گرم در متر مربع - در حالت بدون خاك ورزي وکاربردنیتروژن به دست آمد و همین روند نیز در مورد عملکرد بیولوژیک وجود داشت - جدول. - 2 بالاتر بودن عملکرد دانه در سامانه خاك ورزي کاهش یافته بیشتر به دلیل افزایش تعداد پنجه باور در بوته و یا افزایش تعداد سنبله بارور در بوته بوته بوده است و کمینه آن در سامانه بدون خاك ورزي به دست آمد و با تغییر سامانه خاكورزي از متداول به بدون خاك ورزي عملکرد دانه گندم به صورت معنیداري - %23/89 - کاهش یافت که با پژوهشهاي دیگر مطابقت دارد و با افزایش میزان نیتروژن عملکرد بیولوژیک گندم افزایش یافت و این افزایش از 60 به 240 کیلوگرم در هکتار معنیدار بود.
این موضوع نشان دهنده ارتباط نزدیک بین عملکردهاي دانه و بیولوژیک میباشد، به نحوي که روند تغییرات عملکرد بیولوژیک مطابق با عملکرد دانه میباشد. تیمار 180 کیلوگرم نیتروژن به همراه بذرهاي تلقیح شده عملکرد دانه بیشتري نسبت به 240 کیلوگرم نیتروژن تولید کرد و همچنین کود نیتروکسین به تنهایی نسبت به اوره کاهش معنیداري در عملکرد بیولوژیک ایجاد کرد،ولی به همراه کاربرد 180 کیلوگرم نیتروژن عملکرد بیولوژیک بالاتري را نسبت به 240 کیلوگرم نیتروژن نشان داد و با نتایج احمد و الحسینی مطابقت دارد.
