بخشی از مقاله
چکیده
توسعه ی پایدار سازمانی زمانی حاصل میشود که پیشرفت و کمال در تمامی ابعاد و وجوه مختلف نهاد سازمان به وجود آید و چنین به نظر میرسد که نفوذ فناوریهای همگرا در عرصهی مدیریت و سازمان بتواند این جریان توسعهیافتگی پایدار و همهجانبه را تسریع کند. فناوریهای همگرا تلفیقی منسجم از چهار فناوری پیشرفته شامل فناوری نانو، فناوری زیستی، فناوری اطلاعات و علوم شناختی میباشد که گفته میشود آیندهی جهان را رقم خواهند زد. در این مقاله تأثیرات فناوریهای همگرا بر ابعاد چهارگانهی سازمان شامل سختافزارها، نرمافزارها، فردافزار و روحافزار به روش کتابخانهای مورد بررسی و معرفی قرار خواهد گرفت.
کلمات کلیدی: فناوریهای همگرا، مدیریت، سازمان، توسعهی پایدار
.1 مقدمه
مفهوم »پایداری« به عنوان صفتی رایج برای اصطلاح توسعه به معنای وضعیتی است که در آن مطلوب بودن پدیده ای در طول زمان کاهش پیدا نمی کند و به تداوم کارکرد آن پدیده در آیندهی نامحدود اشاره دارد. این ویژگی، بستگی کامل به میزان انطباق پدیدهی مورد نظر با محیط پیرامونی اش و توان پاسخگویی به تحولات محیطی خواهد داشت. باید توجه داشت که در میان اصول اولیهی توسعهی پایدار، همواره به وجود نگرشی جامع، سیستمی و کل گرایانه تأکید شده است؛ چرا که توسعه پایدار با نگرشهای تک بعدی یا تک عاملی همخوانی ندارد. از سوی دیگر، یکی از پدیده هایکاملاً مؤثر بر مفهوم توسعه پایدار، جریان فناورانه و رشد علوم و فناوریها در سطح جامعه است [6]؛ ضمن آنکه جریان توسعه علم و فناوری در دنیای امروز به گذرگاهی خاص رسیده است که در آن فناوریها و علوم مختلف برای پیشرفت بیشتر باید با یکدیگر ترکیب شوند .[4]
چنانکه می دانیم سازمان به عنوان بستری قانونمند برای هدایت و مدیریت جریان فناوری، یکی از اجزای اساسی در چارچوب توسعه فناوری محسوب می شود [5] و از سوی دیگر، یکی از لایه های مهم توسعه پایدار در سطح سازمان شکل می گیرد، بنابراین برای رعایت اصول طراحی توسعه پایدار، لازم است ابعاد مختلف سازمان از این منظر مورد توجه قرار بگیرند. مدلی مفهومی خاصیکه در این پژوهش مورد استناد قرار خواهد گرفت، سازمانها را شامل چهار بُعد اصلی - سختافزارها، نرم-افزارها، فردافزار و روحافزار - معرفی می کند و بنابراین به روش کتابخانه ای تلاش می شود تا تاثیرات فناوریهای همگرا بر این ابعاد چهارگانه در راستای تحقق توسعه پایدار سازمانی شناسایی و بازنمایی شوند.
.2 معرفی فناوری های همگرا
فناوری های همگرا عنوانی است که در دنیای علم و فناوری و آینده پژوهی برای چهار دانش پیشرفته شامل فناوری نانو، فناوری زیستی، فناوری اطلاعات و علوم شناختی به کار می رود. در زبان انگلیسی برای اشاره به این مفهوم از واژه ای مرکب از حروف ابتدایی این کلمات چهارگانه تحت عنوان «NBIC» استفاده می شود که شاید بتوان معادل فارسی آن را با ترکیب حروف نخست ترجمهی همین کلمات به صورت »شزان« معرفی نمود .[1] معرفی مختصر هرکدام از این فناوریهای چهارگانه بدین شرح ممکن خواهد بود:
- نانوفناوری: منظور از نانو، مطالعه و بیان اشیاء بسیار ریز است و کنار هم قرار دادن اتم ها و یا مولکول ها برای تشکیل مواد و ابزاری با دقتی در حد اتم را نانوتکنولوژی خوانده اند که رویکردی تازه در تمام علوم محسوب می شود. بدین ترتیب فناوری نانو عبارت است از توانمندی تولید و دستکاری مواد و سامانه ها در مقیاس نانومتر که به اندازه اتم و مولکول نزدیک است .[3]
- زیست فناوری: فنونی را که در آن از موجودات زنده برای ساخت یا تغییر محصولات، ارتقای کیفی زندگی و تغییر صفات ریز موجودات برای کاربردهای ویژه استفاده می کند، فناوری زیستی نامیده اند که خود ماهیتی چندبعدی داشته و از شاخه های مختلف علومی نظیر میکروب شناسی، زیست شناسی سلولی و مولکولی، مهندسی شیمی، ژنتیک، بیوشیمی، ریاضیات و رایانه کمک می گیرد .[3]
- فناوری اطلاعات: می توان مطالعه، طراحی، توسعه، پیاده سازی، پشتیبانی و یا مدیریت هر نوع سامانهی اطلاعاتی مبتنی بر رایانه را فناوری اطلاعات قلمداد کرد [5] که البته این نوع تکنولوژی در واقع حاصل تلاقی سه فناوری ارتباطات، اطلاع رسانی و رایانه است .[3]
- علوم شناختی: فناوری های شناختی، دانشی میان رشته ای است که از علم اعصاب، روانشناسی، زبان شناسی، انسان شناسی، هوش مصنوعی و فلسفه ذهن تشکیل شده و به بررسی ماهیت فعالیتهای ذهنی مانند تفکر، طبقه بندی و حرف زدن می پردازد و به همین دلیل کاربرد وسیعی در پزشکی، آموزش، سیاست و حتی علوم دفاعی و جنگ پیدا کرده است .[2]
گرچه تمامی شاخه های علم و فناوری قابلیت همگرا شدن دارند اما گفته می شود که همگرایی این چهار حوزه خاص، دارای نفوذ و قدرت بسیار بیشتری خواهد بود و قدرتهای جدیدی را به دیگر شاخه های علم و فناوری نیز خواهد افزود .[4] حتی گاهی چنین ادعا شده که عدم توجه جوامع به این جریان نوپدید فناورانه باعث خواهد شد در رقابتهای ویران کننده جهان آینده، برای همیشه مغلوب و تحت تسلط کشورهای پیشتاز همگرایی فناوری قرار بگیرند .[3] به بیان دیگر فناوریهای همگرا از چنان توان علّی عظیمی برخوردارند که هیچ قلمرویی از زندگی فردی و گروهی انسانها از دامنه تاثیرات این جریان خارج نخواهد ماند و هیچ جنبه ای از کارکردها نهادها و برساخته های بشری از جمله سازمانها نمی تواند از عواقب و اثراتش در امان باشد .[1]
دامنه وسیع تاثیرگذاری فناوریهای همگرا بر ابعاد زندگی فردی و اجتماعی انسان سبب شده که رویکردی تازه در سیاستگذاری این جریان اتخاذ شود که بر اساس آن، »همگرایی دانش و فناوری برای منافع جامعه« که به اختصار CKTS نامیده می شود، به عنوان منبعی برای خلق ارزشهای مطلوب جوامع انسانی در نظر گرفته شده است. بدین ترتیب، همگرایی فناوری و دانش می کوشد تا از میان شباهتها و تفاوتهای ذاتی میان علوم و تکنولوژی های مختلف، به خصوص چهار فناوری پیش گفته، اهداف مشترک بشریت را در این جهان پهناور محقق سازد. چنین رویکردی به سیاستگذاری علم و فناوری را سطح سوم از همگرایی نامیده اند .[10]
.3 تاثیر فناوری های همگرا بر بعد سخت افزاری سازمان
جنبه سخت افزاری سازمانها را می توان شامل تمامی امکانات و تجهیزات فیزیکی دانست که برای انجام ماموریتهای سازمانی مانند عملیات تولید، ارائه خدمات و... لازم هستند و مواردی مانند ابزارآلات، تجهیزات، ماشین آلات، ساختمانها، وسایل نقلیه و... را در بر می گیرد [5] و البته مفاهیمی از قبیل حجم و اندازه سازمان، پراکندگی جغرافیایی واحدها، موقعیت فیزیکیساختمانها و... نیز در همین جنبه از سازمان جای خواهد داشت. بعد سخت افزاری سازمانها معمولاً حالتی ملموس، عینی و قابل مشاهده دارند و در اولین برخورد با سازمان مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرند .[8] برخی از تاثیرات فناوری های همگرا بر اجزای این جنبه از سازمانهای آینده را می توان بدین شرح پیش بینی کرد:
رایانه های بسیار سریع و کوچک، حسگرهای ریز و ارزان، مواد پرقدرت و در عین حال سبک، کارایی بالا در ذخیره سازی انرژی و سوخت، روبوتها و ماشین های هوشمند اداری و... حاصل همگرایی فناوری های چهارگانه در عرصه سخت افزاری سازمانهای آینده هستند .[5] ساختمانهای هوشمند و بیدار از جمله اجزای سخت افزاری سازمانهای آینده خواهند بود که به کمک فناوری های همگرا تولید و ارائه می شوند. این ساختمانها با داشتن ریزپردازنده هایی که مشابه مغز آدمی طراحی شده اند، به راحتی می توانند در مقابل آنچه در پیرامونشان رخ می دهد واکنش هایی زیرکانه و هوشمندانه نشان دهند .[9]
از جمله تاثیرات فناوری های همگرا به ویژه نانوفناوری در جنبه سخت افزاری سازمانها کاهش وزن و حجم تجهیزات و سخت افزارهای سازمانی همراه با ارتقای کیفیت و استحکام و دوام آنهاست .[3] بدین ترتیب می توان پیش بینی نمود که ابزارها، ماشین آلات و مصنوعات مورد استفاده در خطوط تولید یا فرایندهای مختلف صنعتی و خدماتی به اندازه هایی کوچکتر تبدیل خواهند شد و در این صورت، سازمانهایی مینیاتوری و در حداقل اندازه و وسعت جغرافیایی پا به عرصه ظهور خواهند نهاد. یکی از مهمترین ویژگی سازمان های عصر آینده آن است که فاقد موقعیت فیزیکی معمول و شناخته شده هستند و به صورتیکاملاً مجازی و از راه دور اداره می شوند .[8] توسعه فناوری های همگرا به ویژه تلفیق فناوری اطلاعات با نانوفناوری خواهد توانست ارتباط میان مدیران سازمان و تجهیزات و سخت افزارهای ملموس را در فضایی آکنده از »واقعیت مجازی« با سرعت و دقت قابل توجه برقرار نماید. در این صورت، نیازی به تجمیع و یکپارچگی ساختمانها و واحدهای سازمانی برای مدیریت و کنترل بهتر وجود نخواهد داشت و پراکندگی جغرافیایی سازمانهای مینیاتوری به شدت افزایش خواهد یافت.
.4 تاثیر فناوری های همگرا بر بعد نرم افزاری سازمان
جنبه نرم افزاری سازمان با قرار گرفتن در کالبد سخت افزاری، جریان واقعی فعالیتها و اجرای مأموریتهای سازمان را پیاده سازی می کند. مفاهیمی چون ساختار سازمانی، سیستم ارزیابی عملکرد و کنترل، نظام تشویق و جبران خدمات، سیستمهای اطلاعاتی مدیریت، نظام مدیریت تغییر، سامانه ارتباطات رسمی درون سازمانی، جریان توزیع قدرت و حوزه تصمیم گیری از جمله اجزای اصلی بعد نرم افزاری سازمانها محسوب می شود .[8] توسعه فناوری های همگرا می تواند فرایند نظارت و کنترل سازمانی را به شدت تسهیل و تسریع کند چرا که علاوه بر کنترلهای نرم افزاری موجود می توان از طریق ابزارهایی چون »اینترنت اشیاء« امکان دریافت و ارسال داده از ماشین آلات و سخت افزارها را نیز برای مدیران و کارکنان فراهم نمود. بدین ترتیب، هرچه در محیط سازمان وجود داشته باشد به دقت و در کمترین زمان ممکن و حتی از راههای بسیار دور قابل کنترل کردن خواهد بود. جالب آنکه نظارت بر
