بخشی از مقاله
چکیده
کتاب جامع الشواهد رشيف اردکانی - عامل قرن 13 هجری - ؛ بسان ديگر آثار مکتوب، حاوی نکاتی برجسته و قابل توجه است که در کنار آن، نواقص و کاستی هايی به ويژه در بخش ترمجه ی آن به چشم می خورد. اين مقاله سعی دارد تا از طريق حتقيق و پژوهش در منابع و مآخذ، و مهچننن با دقت و تأمل در جنبه های گوناگون و خمتلف اين کتاب، مطالب موجود در اين کتاب را با نگاهی نقادانه مورد حتليل و بررسی قرار دهد، از اين رو، به نقد جنبه هايی چون: اعراب، ترمجه ی شواهد و استشهاد پرداخته می شود تا گامی در شناساندن شيوه ی کار - رشيف اردکانی - برداشته شود و مهچننن زمينه ای برای برطرف شدن کاستی ها و نقايص اين اثر فراهم آيد.
واژگان کلیدی: رشيف اردکانی، جامع الشواهد، بررسی و نقد.
مقدمه
محمّد باقر شريف اردکانی - يکی از پژوهشگران معاصر يزدی است که در زمينههايی چون فقه، اصول و ادبيات عربی مهارت داشته و آثاری مانند جامع الشواهد الکبری، کالم الملوک و جامع الشواهد از خود بر جای گذاشته است. يکی ازاين تأليفات در زمينه ادبيات عربی، کتاب جامع الشواهد در سه جلد است که نويسنده در آن به شرح و تحقيق شواهد شعری موجود در پارهای از کتب نحوی قديم: شرح العوامل، شرح القطر، شرح األنموذج، شرح النظام، شرح الجامی، السيوطی و ... پرداخته است.
شريف اردکانی در اين اثر، اسلوب خاص خود را داشته و بر خااف اکثريت قريب به اتفاق شارحان، اشعار مورد بحث را بر اساس حرف اول هر بيت آورده و ضمن بررسی لغوی و اعرابی واژهها به زبان عربی، ترجمه هر بيت به زبان فارسی همت گمارده که آرا و نظرات وی در هر کدام از جنبه های مذکور جای تحقيق و نقد دارد.
با توجّه به اين که شريف اردکانی از جمله عالمان و نويسندگان قرن سيزده هجری است؛ بنا به مقتضيات و شرايط مکانی و زمانی، آثار وی چندان مورد استقبال و تحقيق ديگران واقع نشده و با اطمينان کامل نمی توان با قطع و يقين آثار علمی او را نام برد و اين احتمال وجود دارد که تنها در زمان حيات شريف اردکانی و اندکی بعد از وفات وی، آثاری که امروزه از آنها نام برده میشود، به عنوان منابع قابل توجّه در مدارس علميهی يزد تدريس میشده است و با گذر زمان کم کم تأليفات اين عالم محقّق مورد غفلت پژوهشگران و انديشمندان دورههای بعد قرارگرفته باشد.
در منابعی که مختصرا به شرححال شريف اردکانیپرداختهاند تنها از دو يا سه کتاب به عنوان تأليفات اين محقّق اديب نام بردهاند که عبارتند از: جامع الشواهد، الشواهد الکبری القائيني النجفي، 1405ق، . - 20 کاظمينی آثار وی را در کتاب دانشنامه مشاهير يزد اينگونه آوردهاست: جامع الشّواهد؛ الشّواهد الکبری؛ کالم الملوک - کاظمينی، 1382ش، - 832/2، که در اسناد اين سه آثار به وی، تقريبا همهی منابع اجماع و اتفاق نظر دارند و در آن کمتر شک و ترديد وجود دارد؛ هر چند به جز جامع الشواهد: کتابی است که شرح عربی فارسی شواهد شعری موجود در کتب صرفی و نحوی و بالغی می باشد. از دو اثر ديگر اطااع چندانی در دست نيست.
نوشته های بشری علی رغم محاسن و نکات برجسته ای که دارند، خالی از عيب و ايراد نيستند که در نقد بايد هردو ويژگی يک اثر مد نظر باشد. کتاب جامع الشواهد شريف اردکانی هم، همچون ديگر آثار مکتوب، حاوی نکاتی برجسته و قابل توجه است که در کنار آن، نواقص و کاستی هايی به ويژه در بخش ترجمه ی آن به چشم می خورد. اين جستار سعی دارد با دقت و تأمل در جنبه های گوناگون و مختلف اين کتاب، مطالب مذکور در جامع الشواهدرا با نگاهی نقادانه مورد تحليل و تفحص قرار دهد، از اين رو در اين پژوهش، به بررسی جنبه هاي مختلفی از این کتاب پرداخته می شود.
اسلوب شريف اردکانی در شرح شواهد
اين کتاب شرح عربی فارسی شواهد شعری موجود درکتب صرفی و نحوی و بالغی است، که در فصل قبل از آنها نام بردهشد. در مقدمه اين کتاب آمده است که شريف اردکانی ابتدا کتاب مفصّل تری به نام جامع الشواهد الکبری نوشته که متأسفانه اينک در دسترس نيست و شايد از بين رفته است.
بررسی و مطالعهی کتاب جامع الشواهد، اسلوب ويژهی شارح را در نقل و بيان شواهد شعری مورد نظر آشکار میسازد. نويسنده در اين اثر خود، بر خااف کتابهايی که اقدام به گردآوری و شرح شواهد کردهاند، عمل میکند. چرا که تقريبا اکثريت قريب به اتفاق، اين اشعار را بر اساس حرف رویّ و به ترتيب الفبامیآورند؛ ّاما شريف اردکانی در جامع الشواهد اشعار را بر اساس اولين حرف آنها مرتب نمودهاست و در صورت اشتراک در حرف اول، حروف دوم و سوم معيار ترتيب وی میباشد.
شارح پس از آوردن هر بيت، در صورت مشخّص بودن شاعرآن، اقدام به ذکر نام شاعر کرده و سپس به شرح مفردات و ذکر اعراب آنها پرداخته و بعد با آوردن ترجمهی فارسی آنها کار خويش را ادامه داده و در پايان موضع استشهاد هر بيت را در آثار مورد نظر بيان نموده است.
