بخشی از مقاله
چکیده
امروزه مدیریت و حفاظت آب نه تنها در کشورهاي در حال توسعه، بلکه در کشورهاي توسعه یافته نیز داراي اهمیت بالایی است. بحران کم آبی در چند دهه اخیر تمامی نقاط کرهزمین را تهدید میکند، به صورتی که بحران جهانی آب، یکی از چالشهاي اصلی قرن 21 به شمار میآید. بهعلاوه در حال حاضر 20 درصد از جمعیت جهان در مناطقی زندگی میکنند که آب در آنها بسیار کمیاب است و یا مردم به منابع آبی دسترسی بسیار محدودي دارند. میتوان گفت که از هر 6 نفر جمعیت جهان ، 1 نفر به آب سالم دسترسی ندارد و اگر این وضعیت ادامه یابد تا سال 2025 یک سوم از جمعیت جهان و 80 درصد از جمعیت کشورهاي در حال توسعه با کمبود آب مواجه خواهند شد.
هدف تحقیق بررسی اسنادي بحران آب در ایران و جهان بر اساس آمارهاي منتشر شده میباشد. ایران به دلیل واقع شدن در اقلیم خشک و نیمه خشک و همچنین با رشد روزافزون مصارف آب، در سالهاي آتی با خطر بروز بحران آب مواجه میباشد و با توجه به ثابت بودن منابع آبی، افزایش جمعیت و عدم توجه کافی به مدیریت منابع آب در صورت اتخاذ نشدن سیاستهاي مناسب مدیریت منابع آب، پیامدهاي نامطلوبی به دنبال خواهد داشت.
مقدمه
آب یکی از بزرگترین چالشهاي قرن حاضر بشریت است که میتواند سرمنشا بسیاري از تحولات مثبت و منفی جهان قرار گیرد. خلاء بین توان تامین آب و شدت تقاضا ، بحران آفرین است، بنابراین افزایش تقاضا براي آب در قرن 21 فشار بیشتري روي منابع آب وارد میکند و سیاستمداران مجبور خواهند بود مسائل مربوط به آب را در رأس برنامههاي خود قرار دهند.[1] از مجموع کل آبهاي جهان،97/4 درصد آن را آب شور دریاها و اقیانوسها تشکیل میدهد که به دلیل شوري در عمل قابل استفاده نیستند.
ذخایر آب شیرین تنها 2/6 درصد کل حجم ذخایر آبهاي سطح زمین را تشکیل می-دهد که بخش بیشتر آن به صورت یخ در قطبهاي کرهزمین و یخچالهاي طبیعی و آبهاي زیرزمینی وجود دارد. به این ترتیب، از مجموع آبهاي کرهزمین تنها 0/014 درصد آن قابل استفاده بوده و در واقع ، حیات آدمی وابسته به همین مقدار ناچیز آب است. ملاحظه میشود به رغم اینکه بخش بیشتر سطح زمین پوشیده از آب است، نتها بخش ناچیزي از آن براي بشر قابل استفاده بوده و در واقع، تمام برنامه ریزيهاي بشر باید با توجه به این محدودیتها صورت پذیرد.
[2] ایران به عنوان کشوري با آب و هواي خشک ونیمه خشک بیش از 94 درصد منابع آب خود را در بخش کشاورزي به کار می-گیرد. این سهم، بخش کشاورزي را به عنوان مصرف کننده اصلی آب مطرح میسازد.[3] بر اساس پیشبینی سازمان ملل، ایران از جمله کشورهایی خواهد بود که در سال 2050 با بحران مزمن آب رو به رو خواهد شد.[4] بر این اساس مدیریت صحیح و متناسب با منابع طبیعی موجود، ضرورتی مهم براي رسیدن به توسعه پایدار است.[5] هدف از مقاله حاضر، تحلیلی بر بحران آب در ایران و جهان میباشد.
اهمیت آب
آب یکی از اساسی ترین عناصر زیست است. برخورداري از آب سالم براي نیازهاي ا نسانی از عوامل اساسی و به منزله عامل تمدن شناخته شده است، به طوري که همواره مورد احترام جوامع بوده و رودخانههاي مختلف در سراسر جهان، نزد جمعیتهاي ساکن در آن نواحی اهمیت زیادي داشته و موردتقدّس بوده است.[6] همچنین آب مهمترین عامل ایجاد جوامع بشري و بقاي آن، در طول تاریخ بوده است. این ماده زندگی ساز در طول تاریخ زندگی انسان اهمیت یکسانی نداشته است. در برخی دورههاي تاریخی و در برخی مناطق عامل مهم و حساسیت برانگیزي به شمار نمیرفته است ولی در برخی دیگر از مناطق این عامل تا آنجا اهمیت مییافت که جنگ براي تصاحب آن رویدادي بدیهی و پیش پا افتاده بوده است.[7]
انواع آب
طبق طبقهبندي صورت گرفته، انواع آب شامل: آب آبی، آب سبزو آب خاکستري میشود."آب آبی "همان آبهاي زیرزمینی و سطحی است که قابل استحصال هستند".[8]آب سبز" به بخشی از باران که در خاك ذخیره و در فاصله 2 باران متوالی تبخیر و با تعریق میشود اطلاق میشود]همان".[آب خاکستري" شامل آبهاي آلوده شده در چرخه تولید می-باشد.تاکنون در مطالعات مربوط به منابع آب، بیشتر به مؤلفه آب آبی توجه شده و مولفه آب سبز به عنوان بخشی از منابع آب در کشاورزي دیم نادیده گرفته شده است. بحث آب سبز و لزوم توجه به آن براي اولین بار توسط فالکن مارك در سال 1997 مطرح گردید.[9]
بحران آب و شاخصهاي تعیین بحران آب:
هنگامی که به اندازه کافی آب آشامیدنی مورد نیازوجود ندارد، خطر بحران آب حس میشود .با توجه به اینکه این مساله یک نگرانی جهانی است، سازمان ملل متحد و دیگر سازمان هاي جهانی مناطق گوناگونی را، مناطق دچار بحران آب در نظر می گیرند.[10] بحران آب، وضعیتی است که در یک حوضه آبخیز میزان آب در دسترس کمتر از میزان تقاضاي آب در آن منطقه باشد.[11] شاخصها و مدلهاي متعددي براي سنجش میزان بحران آب کشورها به کار گرفته میشود.3 شاخص زیر از معتبرترین شاخص هایی است که همواره مورد استناد قرار میگیرد.[12]
الف – شاخص فالکن مارك
این دانشمند سوئدي در مطالعات خود بحران آب را بر اساس مقدار سرانه منابع آب تجدیدپذیر سالیانه هر کشور تعریف کرده است. فالکن مارك سرانه آب 1700 متر مکعب را در سال به عنوان شاخص تنش و میزان 1000 متر مکعب آب سرانه در سال را به عنوان شاخص کمبود معرفی کرده است.
ب – شاخص سازمان ملل
کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل در تعیین شاخص بحران آب از معیار دیگري استفاده نموده است. این کمیسیون، میزان درصد برداشت از منابع آب تجدیدپذیر هر کشور را به عنوان شاخص اندازه گیري بحران آب معرفی کرده است. بر اساس شاخص سازمان ملل هر گاه میزان برداشت آب یک کشور بیشتر از 40 درصد کل منابع آب تجدیدپذیر آن باشد، این کشور با بحران شدید آب مواجه بوده و اگر این مقدار در حد فاصل 20 تا 40 درصد باشد، بحران در وضعیت متوسط و چنانچه این شاخص بین 10 تا 20 درصد باشد، بحران در حد معتدل و براي مقادیر کمتر از 10 درصد، این کشور بدون بحران آب یا داراي بحران کم است.
ج – شاخص موسسه بین المللی مدیریت آب
موسسه بین المللی مدیریت آب براي بررسی وضعیت منابع آب، دو عامل - IIWMI1 - و - IIWMI2 - را همزمان مورد استفاده قرار میدهد. عامل اول درصد برداشت کنونی نسبت به کل منابع آب سالانه میباشد و عامل دوم درصد میزان برداشت آب در آینده نسبت برداشت آب در حال حاضر می باشد.
بحران آب در جهان
کمبود آب در بخشهاي زیادي از کرهزمین مشکلات زیادي را براي تامین آب شرب سالم ، تولید محصولات کشاورزي و در کل روند عمومی زندگی انسان ها به وجود آورده است ، به طوري که پیش بینی می شود تا سال 2050 میلادي ،50 تا 60 درصد مردم جهان با تنش آبی و مشکلات ناشی کم آبی مواجه شوند.[13] کمبود آب موضوعی جهانی است، در سال 1411 میلادي سرانه مصرف هر نفر 2000 مترمکعب بود که در سال 2025 به 816 متر مکعب خواهد رسید. [14] سازمان خواربار و کشاورزي ملل متحد - فائو - پیشبینی کرده است که تا سال 2025 میلادي 1/9 میلیارد نفر با کمبود آب مطلق زندگی میکنند و دو سوم از جمعیت جهان تحت شرایط تنش خواهند بود. مساله کمبود آب به تنهایی مطرح نیست بلکه این موضوع مشکلاتی چون: مهاجرت، نا هنجاریهاي اجتماعی، جنگ و پیامدهاي زیست محیطی را هم به همراه می-آورد.
