بخشی از مقاله
چکیده
روشن است که منظور خداوند متعال در آیه 30 از سوره مبارکه أنبیاء که فرموده است: ... » و جعلنا من الماء کل شئی حی« این است که خداوند هر موجود زنده ای را از آب آفریده است و چون آب مایه حیات و زندگی است و باید برای نسل های آتی حفظ شود، در جای دیگری از قرآن فرموده است:» کلوا و اشربوا و لا تسرفوا- « یعنی از نعمت های الهی- از جمله آب- بخورید و بیاشامید، اما اسراف نکنید. - سوره اعراف، آیه - 31 در کشور ما که 1 درصد جمعیت جهان را در خود جای داده، تنها آب شیرین قابل دسترس 36 صدم درصد آب کره زمین است - بنابراین بین نیازها و منابع آب شیرین نامعادله ای برقرار است - پس لازم است افراد جامعه به طور مشخص در مدیریت و تصمیم گیری مرتبط با منابع همکاری نمایند.
زنان که همانا مدیران اصلی خانواده هستند باید با اندیشه و تدبیر خود در این امر دخالت داشته باشند و با مصرف بهینه استاندارد، استفاده از لامپهای کم مصرف، خاموش کردن لوازم برقی اضافی، استفاده از شیرآلات کم مصرف فرهنگ سازی نمایند و با انجام این امور و آموزش آن به فرزندان و اطرافیان خود فرهنگ مصرف بهینه را به صورت الگویی درآورند تا کل جامعه از آن منتفع گردد و این خود باعث رشد و شکوفایی اقتصادی کشور خواهد شد و هدف از رشد اقتصادی نیز فراهم ساختن رفاه و کامیابی جسمانی و معنوی برای اهالی آن کشور از طریق ارضای خواست و امر تأمین نیازهای آنهاست. این نوشتار در پی آن است تا ضمن بررسی نقش و جایگاه زنان خانگی در مصرف بهینه و پیشگیری از بحران انرژی، در پایان راهکارهایی را نیز در حوزه کاری زنان و خانواده بمنظور صرفه جویی در منابع انرژی و پیشگیری از بحران انرژی- بویژه در حوزه منابع آبی- برای خوانندگان محترم ارائه و تبیین نماید.
پیشگفتار
آب منبع زندگی وحیات بشر است .اینده جهان به نحوه استفاده از این منابع محدود و با ارزش در امروز بستگی دارد. همگان بر نقش اب در شکل گیری جوامع و نقشی که در توسعه ایفا می نماید اذعان دارند. متاسفانه رشد روز افزون جمعیت ،گسترش صنایع و خشکسالی های پی در پی و ..... منجر به ایجاد عدم تعادل بیشتر میان آب قابل دسترس و تقاضای آب شده است. دسترسی به آب حق هر انسان بوده و حفاظت از آب نیز بر عهده هر فرد است، زیرا وجود آب سالم برای زندگی یک ضرورت است و نبود آب در واقع مساوی با نبود حیات است.
مصرف یکی از شاخص ها و مولفه ها ی اصلی ، بازتابی از الگوهای ذهنی ورفتاری اعضا هر جامعه محسوب می شود به طوریکه با شناخت هر یک می توان نسبت به پیش بینی رویدادها ،رفتارها ،کنش های اجتماعی و همچنین کارکردها و پیامدهای ناشی از ان دست یافت . مصرف نمادی از هویت و فرهنگ هر جامعه است و فرهنگ نیز در تعیین نقطه اغاز الگوی مصرف نقش تعیین کننده ای دارد. مدیریت مصرف آب به خصوص زمانی که منابع اب در محدودیت قرار می گیرد از اهمیت خاصی برخورداراست .اعمال مدیریت مناسب در زمینه های تامین، توزیع ،کنترل ،وحفظ کیفیت اب وهمچنین شیوه های مصرف اب نقش تعیین کننده ای در بهره گیری از این منابع محدود دارد .
جامعه از خانواده تشکیل شده است و مجموعه ای از پدر ومادر و فرزندان است که درمکانی واحد با اقتصاد و فرهنگ مشترک زندگی کرده ودارای حق وحقوق وتکالیف اجتماعی هستند .خانواده سلول تشکیل دهنده جامعه است. وظیفه خانواده تربیت و اجتماعی کردن کودکان ،نوجوانان وجوانان است و در شکل گیری وجهه نظرها،باورها،ارزش ها ،نگرش ها ،هنجارها وعادت های کودک نقش اصلی را بر عهده دارد .خانواده از طریق کنش های متقابل و اموزش و پرورش ،کودکان را با ارزشها ،هنجارها و موازین جامعه اشنا می سازد وانان را برای همنوایی با جامعه اشنا می کند .
خانواده مانند هر امر دیگر اجتماعی ،پدیده ای پویا ودر حال دگرگونی است .
فرایند اجتماعی شدن کودک از خانواده شروع می شود و کودک هنجار های اجتماعی راازطریق خانواده فرا می گیرد ،زیرا نسبت به افراد جامعه زمان بیشتری را با این گروه صمیمی و خودمانی می گذراند . تاثیر خانواده در شخصیت اعضا ء کم سن وسال بسیار عمیق است زیرا ارگانیسم انسان در 5تا6سال اغاز عمر باسرعت بی نظیر رشد می کند .به دلیل تماس مستمر کودکان پس از تولد با خانواده برای یک مدت طولانی ،خانواده در شکل گیری زیر بنای رفتار نقش اصلی را بر عهده دارد لذا خانواده به عنوان یک نهاد اجتماعی بیشترین تاثیر را در تربیت افراد جامعه دارد. زنان عهده دار وظیفه سنگین پرورش نسل و تربیت فرزندان هستند .بنابراین انان عامل اصلی انتقال فرهنگ در زمینه اب به نسل های هستند .
مقدمه
زنان نقش وسیعی در اداره امور خانواده دارند و باالتبع یکی از الزامات ان دسترسی به اب سالم ومناسب است . زنان بیشتر از مردان در معرض اثرات نا مساعد کم ابی قرار می گیرند پس لازم است این گروه از افراد جامعه توجه ویژه ای به رعایت الگوی مصرف بهینه آب داشته باشند.توجه به موضوع مدیریت آب وزنان به مسئولیت زنان برای ذخیره اب ومدیریت مصرف آب در کارهای منزل و مشارکتشان محدود می شود .زنان نقش مهمی در مدیریت مصرف اب بازی می کنند و به دلیل وجود همین نقش، زنان دارای دانش قابل توجهی در ارتباط با منابع اب هستند و بنابراین کلید موفقیت برنامه ها و سیاستهای توسعه منابع اب محسوب می شوند.
با توجه به حضور فعال زنان در جامعه امروزی و امکان وایجاد فعالیت در قالب تشکل های خود جوش مثل NGO سیطره مدیریت و تعامل کاری زنان در سطوح مختلف خانواده ،محله ،شهر،اجتماع و مراکز فعالیتی گوناگون ،می تواند نقش افرین فعالیت های اساسی در زمینه مدیریت مصرف اب باشد. زنان عامل اصلی انتقال فرهنگ مصرف بهینه اب هستند وهمچنین از مشارکت کنندگان اصلی در امر مدیریت مصرف آب می باشند.
این گروه به دلیل موقعیتی که در خانواده دارند می توانند اموزش دهندگان مجربی در زمینه های مختلف مصرف آب باشند . واز طرفی به دلیل اینکه زنان بیشتر از دیگر اعضا خانواده در منزل با اب سرو کار دارند مجری تغییر فرهنگ آب محسوب می شوند . در این میان مادر ،رکن اصلی تربیت است ویک مادر فهمیده می تواند در خانه الگویی صحیح از مصرف را در جامعه بازی نماید . توجه لازم به نکات اصلی و حس مسئولیت پذیری و قانونمندی در زنان یکی از ویژگیهایی است که خانواده با بهره مندی از آن می تواند مهر اصلاحات بر روی اشتباهات و نقاط ضعف خود بزند.
با توجه به نقش زن به عنوان مادر یا معلم در انتقال فرهنگ بایستی خود الگوی مناسب و شایسته ای برای فرزندان باشد .یک زن به عنوان راهنمای اجتماعی خانواده باید درک عمیقی از مشکلات و را ه کارها داشته باشد . او باید بتواند درست و نادرست را به خوبی تشخیص دهد تا سنت های غلط را نادیده گرفته و عادتهای اشتباه را از بین ببرد . تشخیص جایگاه زن در مدیریت مصرف خانواده فراتر از آن است که بتوان با اعداد وارقام سنجیده شود زیرا بسیاری از از تلاش های زنان در ابعاد مختلف قابل احتساب با ارقام ریاضی و کمی نیست ونیاز به مفاهیمی جدید در تحلیل دارد .
زن به عنوان مدیر اقتصادی خانواده در نحوه مصرف نقش مهمی به عهده دارد. زنان باید در رابطه با نحوه درست مصرف کردن توجیه شوند و اموزش ببینند زیرا هر اندازه دانش واگاهی انان بیشتر باشد نسبت به نحوه درست مصرف کردن حساس تر می شوند و همچنین الگوی مناسبی برای دیگر اعضاء خانواده محسوب می شوند . بدین ترتیب اگاهی و رشد فرهنگی و اجتماعی بانوان خانه باعث اصلاح الگوی مصرف می شود.
بحران آب در جهان
با وجودی که سطح وسیعی از کره ی زمین را آب فراگرفته است؛ اما تنها %2/5 از منابع آب جهان، آب شیرین بوده و %97/5 باقی مانده را دریاها و دریاچههای شور تشکیل میدهند. قسمت اعظمی از منابع آب شیرین نیز به صورت یخ در یخچال ها و پوشش دائمی برف در کوه ها،عملاً غیرقابل مصرف است. ثابت بودن میزان منابع آب، آلودگی و کاهش بارندگی از یک طرف و افزایش مصرف به دلیل افزایش جمعیت و تنوع نیازهای آبی از طرف دیگر، جهان را با بحران جدی آب مواجه کرده است؛ بهطوری که سالانه دو میلیون کودک بیگناه در جهان از بی آبی تلف می شوند. جمعیت جهان سه برابر شده؛ ولی مصرف آب ششبرابر شده است.
بیش از یک میلیارد نفر در دنیا تنها روزانه با کمتر از شش لیتر آب زندگی را می گذرانند و سالانه بیش از چهار میلیون نفر در جهان، بر اثر عوارض ناشی از مصرف آب آلوده، میمیرند. بحران آب، شاید در هیچ جای دیگری به اندازه ی خاورمیانه ابعاد سیاسی و امنیتی نیافته است. براساس آمار فائو در حالی که این منطقه %14 از مساحت کرهی زمین را بهخود اختصاص داده، تنها %2 از منابع آب را در اختیار دارد.
بحران آب در ایران
میزان بارش سالانه در ایران حدود یک سوم میانگین بارش جهانی گزارش شده؛ بهگونهای که سبب شده است تا %84 از مساحت کشور در منطقهی نیمهخشک، خشک و بیابانی قرار گرفته و تنها %16 از آن جزء مناطق نیمه مرطوب و مرطوب باشد. با این وجود، علیرغم آنکه طبق برنامهی توسعه، متوسط سرانهی مصرف استاندارد در شبانه روز باید معادل150 لیتر باشد، ولی متأسفانه 300 لیتر است. مصرف سرانه در بخش خانگی در دنیا به طور متوسط 45 متر مکعب است؛ ولی در ایران این رقم نزدیک به دو برابر است.
ضرورت الگوی مصرف در ایران
الگوی مصرف هر جامعه نقشی تعیین کننده در تخصیص منابع تولید، نوع کالاهای تولیدی و شیوه توزیع آنها دارد؛ زیرا تخصیص بهینه منابع برای تولید کالاها و ارائه خدمات به منظور تأمین نیازهای ضروری و حیاتی جامعه و رفع فقر و محرومیت، تا حد زیادی به شناخت الگوی صحیح مصرف و حاکمیت آن بستگی دارد و این امر مبتنی بر جهت دهی معقول و منطقی به افکار، عقاید، آداب و رسوم و ارزشهای مورد قبول جامعهی اسلامی می باشد.
بهطور خلاصه، فرهنگ عمومی مردم می باشد. شناسایی نیازهای واقعی و رعایت اعتدال و صرفه جویی در بهرهبرداری از امکانات را بیان میکند. »الگوی صحیح مصرف« مصرف در یک جامعه، نقشی مهم در تعیین نوع، میزان و شکل تولید و توزیع دارد و از سوی دیگر، خود تحت تأثیر نوع و میزان تولید است. بنابراین، مناسب است نکاتی درباره ضرورت اتخاذ الگوی صحیح مصرف مطرح گردند:
1. اگر وضعیت جامعه به گونهای باشد که افراد را به سمت مصرف هرچه بیشتر سوق دهد، بخش اعظم منابع درآمد جامعه به مصرف اختصاص می یابد و روشن است که در چنین وضعیتی از سطح پس انداز کل کاسته، زمینه مناسب برای سرمایه گذاری فراهم نمی گردد. این مسأله کاهش تولید و فقر اجتماعی را به دنبال آورده و ضعف اقتصادی نیز زمینه فقر فرهنگی و انحطاط اجتماعی را فراهم می کند و این امور در مجموع، آسیب پذیری جامعه را در برابر قدرتهای سلطهگر افزایش داده و استقلال سیاسی کشور را تهدید میکند و چنانکه تأمین نیازهای رو به افزایش جامعه از راه واردات انجام گیرد، تأمین ارز مورد نیاز برای خرید از بازار جهانی، روند وابستگی را تشدید مینماید. - گرجی، - 1379
2. در هیچ جامعه ای فراوانی مطلق وجود ندارد و عوامل تولید با محدودیت و کمی ابی نسبی مواجه می باشند. الگوی مصرف حاکم بر جامعه می تواند به تخصیص بهینه منابع و نحوه بهکارگیری عوامل تولید کمک کند، بهگونهای که در برگیرنده نیازهای ضروری و اساسی باشد و با اولویت بندی و تشخیص میزان اهمیت هریک، زمینه لازم را برای استفاده منطقی از امکانات فراهم آورد. بنابراین، با توجه به این که از یک سو، امکانات و توانمندیهای جامعه در هر مقطع زمانی، با محدودیتهایی مواجهند و از سوی دیگر، میزان نیاز، به سبب رشد جمعیت همواره در حال افزایش است؛ از این رو، چنین وضعیتیلزوماً افزایش تولید را میطلبد که در صورت عدم تحقق آن، تولید ناچیز کالاها و خدمات بین جمعیتی زیاد تقسیم میگردد و این نتیجهای جز افزایش فقر و محرومیت به دنبال ندارد - صادقی، . - 1375
.3 در صورتی که کشوری درآمدهای حاصل از صادرات و فروش نفت را در اختیار داشته باشد، الگوی مصرف در آن کشور باید زمینه لازم را برای هدایت اقتصاد به سمتی فراهم آورد که هنگام کاهشی یا قطع این درآمدها، بتوان اقتصاد جامعه را به خوبی اداره کرد. در غیراین صورت، وابستگی و در نتیجه، آسیبپذیری جامعه همواره افزایش مییابد و ممکن است به سرنوشت کشورهایی همچون آرژانتین مبتلا گردد. این کشور اکنون قریب 130 میلیارد دلار بدهی خارجی و 150 میلیارد دلار بدهی داخلی دارد.
وضعیت نامطلوب اقتصادی، ناآرامیها و اعتراضات مردمی را در آن جا به اوج خود رساند. با بررسی علل این حوادث میبینیم که وابستگی شدید آن کشور به وامهای خارجی و پیروی از دستورالعمل های صندوق بین المللی پول - بدون توجه به مصالح و منافع ملی آن کشور - یا به طور خلاصه، نداشتن الگوی صحیح در تولید و مصرف، نقشی اساسی داشته است. در میان عواملی که بر تعیین الگوی مصرف در یک جامعه مؤثرتر و »فرهنگ حاکم بر جامعه« نقش دارند، به نظر می رسد دارای تأثیر عمیقتری میباشد؛ زیرا اعمال و تصمیمگیری افراد آینه تمام نمای عقاید، اندیشهها و نحوه نگرش به جهان هستی و ارزش های مورد قبول آن هاست.
از سوی دیگر، آداب و رسوم، ارزش ها و افکار و عقاید اجزای اصلی تشکیل دهنده فرهنگ هر جامعه میباشند. بنابراین، فرهنگ در فرایند تصمیمگیری و اعمال و رفتار اقتصادی افراد جامعه نقشی اساسی دارد. اتخاذ الگوی صحیح و منطقی در مصرف، آثار فردی و اجتماعی فراوانی به دنبال دارد؛ زیرا در سطح کلان، تا امکانات یک جامعه با نیازها و خواستههای افراد آن جامعه متناسب و هماهنگ نباشد، کسب استقلال اقتصادی و دستیابی بهعزّت و سرافرازی ممکن نمیگردد و در سطح فردی، بدون اجتناب از مصارف غیرضرور و تجمّلی و تقدیر معیشت به معنای متوازن نمودن درآمدها و هزینهها آرامش روحی و روانی- که شرط اصلی رفاه مادی است-بهوجود نمیآید.
جست و جوی الگوی مصرف متناسب خانوار به معنای تهیه نسخه ای عام برای همه نیست، بلکه آشنایی با معیارها، فرضیه ها و رفتارهای بخردانه ای در مصرف است که خانواده در پرتو آن بهتر می تواند بر مسائل و مشکلات مالی خویش غلبه کند و هزینهها را تا حد ممکن به امکانات نزدیک نموده، از فشارهای روانی وارد بر خانواده از نظر ساعات کار و احساس محرومیت،خفّت و شکست بکاهد - رزاقی، . - 1374
