بخشی از مقاله
چکیده:
یکی از خصوصیات مهم انسانها در شرایط تهدیدات هوایی دشمن جابجایی از مکانهای عادی زندگی و فعالیت و پناه بردن به نقطهای است که احساس آرامش و امنیت بیشتری در آن محیط وجود داشته باشد. لذا مناسبترین مکان »سنگر« یا »جانپناه« متناسب با تهدید است که در مناطق درگیری رودرو با دشمن برای ایجاد آرامش روحی و امنیت جانی مطرح شده و در مناطق عقبه درگیری با ابعادی وسیعتر مورد نیاز میباشد، که پناهگاههای کوچک و بزرگ انفرادی و اجتماعی است.
اتخاذ تدابیر لازم در جهت ساخت و احداث پناهگاه در زمان صلح، و بکارگیری آن در زمان تهدید و حملات دشمن بسیار حائز اهمیت میباشد، چون امنیت روانی در جامعه بحرانی، میسر و ایجاد نخواهد شد مگر آن که مردم جایگاهی امن را در نزدیکی محل کار و یا زندگی خود در هنگام حملات هوایی و موشکی پیدا کنند.
همچنین به کارگیری تمهیدات و ملاحظات پدافند غیرعامل در متن طراحیها، توان دفاعی مجموعه را در زمان بحران افزایش داده و از سوی دیگر پیامدهای بحران را کاهش و امکان بازسازی مناطق آسیب دیده را با کمترین هزینه فراهم میسازد. بنابراین با توجه به اینکه ریشههای شکلگیری فضاهای پناهگاهی در مقولهی معماری دفاعی نهفته است، در این تحقیق فضای پناهگاهی امنی برای مدیریت بحران و اسکان فرماندهان بحران با نگرش پدافند غیرعامل طراحی خواهد شد.
کلمات کلیدی: مدیریت بحران، پدافند غیرعامل، طراحی، فضای امن، پناهگاه
×
دومین همایش ملی معماری پایدار و توسعه شهری ×
با رویکرد پدافند غیر عامل در معماری و شهرسازی
×قـــــــم17 اسفندماه 1393 www.saud.ir
-1 مقدمه
یکی از اصول اساسی دفاع غیرعامل، ایجاد استحکامات و سازههای امن میباشد که نقش بسیار اساسی در حفظ تأسیسات، تجهیزات، نیروی انسانی، مراکز حیاتی، حساس و مهم در زمان بروز تهدید ایفاء نموده و میتوان تأثیرات بسیار چشمگیری در ارتقاء توان رزمی، استمرار عملیات و بالا بردن آستانه مقاومت داشته باشد.(اکبری، (1 :1384
در بهمن سال 1382 دستور احداث پایگاههای مدیریت بحران به شهرداریهای مناطق 22 گانه شهر تهران ابلاغ گردید. در حال حاضر این پایگاهها به صورت یکسان (تیپ واحد) و با توزیع جغرافیایی مناسب در سطح مناطق 22 گانه توسعه یافتهاند. پایگاههای مدیریت بحران دارای طراحی لرزهای ویژهای بوده و با زیربنای مسقف حدود 1250 مترمربع و با تنوع عملکردی، برای مقاصد عام آموزشی و استقرار اعضای ستادهای مدیریت بحران مناطق در شرایط عادی، و استقرار فرماندهی و ستاد مدیریت بحران مناطق و نواحی در شرایط وقوع حوادث و بحرانهای طبیعی تجهیز و آماده بهرهبرداری گردیدهاند. تمامی »پایگاههای چند منظوره« مجهز به انبار تجهیزات جستجو و نجات سبک بوده و در »پایگاههای ویژه« علاوه بر تجهیزات تخصصی جستجو و نجات سامانههای ارتباطی (اتاق بحران) نیز طراحی و احداث گردیده است.
هدف راهبردی از ایجاد پایگاههای مدیریت بحران مهیا کردن بستر عملیاتی و تاکتیکی مناسب برای تحقق اقدامات مرتبط با پیشگیری، آمادگی و مقابله در سوانح مختلف بهویژه بحرانهای طبیعی بزرگ (زلزله) و به عبارت دیگر تاکتیکپذیر نمودن سیستم مدیریت بحران شهر تهران میباشد. در واقع، هدف نهایی ایجاد پایگاههای مدیریت بحران بسترسازی سیستماتیک به منظور وحدت فرماندهی، هدایت، نظارت، کنترل و مدیریت بحرانهای طبیعی و انسانساز می باشد.(گزارش شماره 131، مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران)
جهت فعال، پویا و زنده نگه داشتن این پایگاهها در دراز مدت و شناسایی مؤثر آنها توسط مردم در شرایط عادی، کاربریهای آموزشی و ورزشی (مختص بانوان) نیز برای این مجموعه ها در نظر گرفته شده است تا به این ترتیب هدف عمده دیگر که همانا فرهنگ سازی و ترویج شادابی و نشاط در جامعه میباشد نیز تحقق یابد.(شجاع عراقی، (42 :1390
این پایگاهها به منظور مراجعه شهروندان عادی در نظر گرفته نشده، بلکه هدف خاص و ویژهای دارد. در واقع مکانی هستند که در شرایط عادی به عنوان مجموعههای آموزشی در حوزه حوادث و سوانح به کار می رود و همچنین می تواند مورد استفاده نهادهای فعال در حوزه خدمات اضطراری مانند اورژانس تهران قرار بگیرد که هم اکنون هم در چند پایگاه، نیروهای اورژانس مستقر هستند و همین طور در شرایط عادی بعضی از این پایگاهها به عنوان باشگاههای ورزشی برای بانوان مورد استفاده قرار میگیرد.
در کل 22 ستاد مدیریت بحران در 22 منطقه تهران وجود دارد که دفاتر و نیروهای پایگاه ویژه مدیریت بحران در اینها مستقر هستند و در واقع بخشی از تجهیزات مورد نیاز برای شرایط ارایه خدمات اضطراری مانند وسایل امداد و نجات در این پایگاه ها قرار دارد. این پایگاهها نباید با مراکز اسکان اضطراری که تعریف دیگر دارد اشتباه گرفته شود. این پایگاهها را در شرایط بحرانی باید صرفاً محل مدیریت و هماهنگ کننده تیمهای امداد و نجات دانست و مرکزی برای هدایت، برنامهریزی و اقدام تیمهای نجات دانست.((http://todayinkling.com ,1387
-2 طرح مسئله
کلانشهر تهران با جمعیت بیش از 7 میلیون نفر و وسعت بیش از 700 کیلومتر مربع در بردارنده مراکز اصلی اقتصادی، سیاسی و حکومتی در کشور میباشد و شواهد تاریخی نشان میدهد که شهرها و آبادیهایی که در گذشته در محل فعلی
دومین همایش ملی معماری پایدار و توسعه شهری ×
با رویکرد پدافند غیر عامل در معماری و شهرسازی
×قـــــــم17 اسفندماه 1393 www.saud.ir
شهر تهران قرار داشتهاند به دفعات در اثر وقوع زلزلههای شدید، ویران شدهاند. اولین و مهمترین مخاطرات بعد از وقوع زلزله، بروز تلفات و مصدومیتهای ناشی از سانحه خواهد بود و تراکم زیاد جمعیت و بافت نامطلوب شهری در بسیاری از مناطق شهر تهران، کار امداد رسانی و کمک به بازماندگان حادثه را بسیار دشوار خواهد کرد. در این شرایط، برنامهریزی برای پیشگیری و کاهش مخاطرات حاصل از زمینلرزه یا به عبارت دیگر، مدیریت ریسک (خطرپذیری)، تنها راه چاره به نظر میرسد. در زمان وقوع بحران، نیاز به هماهنگی درونبخشی و بینبخشی سازمانها و نهادهای مسئول بیش از پیش احساس میشود که این همکاری، در بهترین حالت با نزدیک هم قرار گرفتن محل اقامت مدیران و کارشناسان کلیدی سازمانهای مسئول و ترجیحاً با بهرهگیری از عملکرد مشابه و رویهای یکسان (یکپارچه)، به وجود میآید.(گزارش شماره 131، مرکز
مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران)
بنابراین لزوم پرداختن به مقولهی فضاهای پناهگاهی امن و تدوین ضوابط، مقرّرات و الگوهای طراحی پناهگاهها، با توجّه به ضرورت در نظر گرفتن اقدامات پدافند غیرعامل در طراحی و ساخت مراکز و تأسیسات حیاتی و حساس کشور و حفاظت از جان مردم در صورت بروز جنگ و بحران، اجتناب ناپذیراست. این امر از آن جا اهمیّت دو چندان مییابد که تهدیدهای بینالمللی علیه کشور، همواره وجود داشته و تمهیدات لازم برای مقابله با آنها، باید در برنامههای دفاع غیرنظامی و پدافند غیرعامل پیش از وقوع تهدیدها و تهاجم نظامی دشمن در نظر گرفته شود. شاخهای از این تمهیدات، که از مهمترین روشها و راهکارها نیز به شمار میرود، موضوع پناهگاهها و احداث فضاهای امن پناهگاهی است.
باید ویژگیها، ضوابط و روشهای طراحی و ساخت فضاهای پناهگاهی تبیین شده و نکاتی را که در طراحی پناهگاهها باید لحاظ گردد، مورد بررسی قرار داد؛ این نکات محدودهی وسیعی از موضوعات طراحی، شامل نحوهی مکانیابی فضاهای پناهگاهی تا استفاده از تکنولوژیهای روز و معماری داخلی پناهگاهها را پوشش میدهند.(هاشمی فشارکی و قراباغی، (1 :1390 بنابراین مسئله این تحقیق تلفیق اتاق مدیریت بحران و فضای پناهگاهی امن در پایگاه پشتیبانی مدیریت بحران منطقه حکیمیه تهران است، تا مجموعهای پایدار با ضریب اطمینان بالا از لحاظ امنیت و ایمنی طراحی شود که جوابگوی نیازهای
مدیریتی در هنگام وقوع بحران و جنگ باشد.
-3 اهداف و سؤالها
-1-3 اهداف اصلی: هدف اصلی طراحی پناهگاه امن برای استقرار مدیران و فرماندهان در شرایط جنگ و بحران جهت
مدیریت بحران به وجود آمده و نیز اعمال ملاحظات پدافند غیرعامل در طراحی فضای مدیریت بحران میباشد. فرعی: هدف فرعی در این تحقیق جانمایی مناسب تأسیسات و تأمین امکانات لازم برای پناهگاه مربوطه می-باشد.
-2-3 سوالها اصلی: مدیریت بحران چیست؟ الزامات معماری فضای بحران چیست؟ تأثیر دفاع غیرعامل در مدیریت بحران و جنگ چیست؟
فرعی: کاربر فضای ایجاد شده شامل چه طیفی از افراد میباشد؟ ابعاد و ظرفیت فضای مورد نظر چقدر باید باشد؟ و جانمایی این فضا در کجا باشد؟ نحوه دسترسی و مدت زمان استفاده از آن چه مقدار میباشد؟
دومین همایش ملی معماری پایدار و توسعه شهری ×
با رویکرد پدافند غیر عامل در معماری و شهرسازی
×قـــــــم17 اسفندماه 1393 www.saud.ir
-4 ضرورتهای موضوع
-1 دخیل نمودن حساسیت موضوع مدیریت بحران در طراحی پناهگاه -2 تأمین امکانات و تجهیزات مورد نیاز این پناهگاه و طراحی متناسب با این نیازمندیها
-3 توجیه فنی و اقتصادی و مدیریتی نسبت به این طرح و هماهنگیهای لازم در زمینه بهرهبرداری از آن -4 امروزه حتی در بعضی کشورهایی که از سالها پیش درگیر جنگ نبودهاند، به مسئله پناهگاه بهطور جدی توجه شده
æ مردم به طرق مختلف منازل مسکونی و محل کارشان را به امکانات پناهگاهی و همچنین سایر وسایل دفاع غیر نظامی تجهیز کردهاند. مرتبط ساختن فعالیتهای ساخت پناهگاه با احتمال وقوع جنگ در آینده صحیح نبوده و تاریخ جنگ با تاریخ انسان همزمانی داشته و خطر جنگ همواره وجود خواهد داشت و داشتن پناهگاه، شرایط ضروری برای زندگی در دوران وجود سلاحهای مخرب و دوربرد است. این امر برای کشور ما که دارای یک موقعیت به غایت راهبردی و حساس است
æ همواره مورد طمع قدرتهای استعمارگر بوده، بسیار جدی است. لذا، لزوم انجام مطالعات، بررسیها و احداث پناهگاه برای فضای مدیریت بحران دارای اهمیت فوقالعادهای بوده و باید بهعنوان یک بخش بسیار ضروری در سیستم دفاع غیرعامل لحاظ شود.(میرزایی و همکاران، (119: 1391
