بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اثرات جانبی و تأثیر کم برخی داروهای شیمیایی بر بعضی بیماریها، اغلب مردم به گیاه درمانی و طب مکمل روی آوردهاند. هدف از این پژوهش، بررسی ساختار موضوعی مقالات مرتبط با گیاهان دارویی است. پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی با رویکرد علمسنجی انجام شد. مقالات مرتبط با جستجوی عبارت «Plants Medicinal» در سرعنوان موضوعی »مش « - Mesh - ، تمام مقالات حوزه گیاهان دارویی طی سالهای 2011-2015 از پایگاه پاب مد1 استخراج شدند.
تحلیل دادهها و ترسیم نقشه علم با استفاده از نرمافزارهایNetdraw ، Ucinet ، Ravar PreMap انجام شد. رشد تولیدات علمی در حوزه گیاهان دارویی در بازه زمانی پژوهش سیر صعودی دارد. یافتههای پژوهش نشان میدهدکه با توجه به شاخصهای مرکزیت ، مفاهیمی از قبیل: عوارض جانبی، گیاه درمانی، اثرات دارو، سمیت، عصارههای گیاهی، و ... از پرکاربردترین موضوعات این حوزه به شمار میروند. ترسیم و تحلیل نقشه علمی موضوعات گیاهان دارویی میتواند، مهمترین موضوعات و رابطه بین آنها را نمایش دهد. از این تحلیلها می توان در سیاستگذاریهای کلان بهره برد و از طریق چنین نقشه هایی کاربران و سیاستگذاران بهتر می توانند از وضعیت پژوهشی و موضوعی یک رشته آگاهی یابند.
مقدمه
طب گیاهی قدیمیترین شکل درمان است که از سوی بشر شناخته شده و از دیرباز مورد استفاده قرار گرفته است. استفاده از این روش درمانی در تمامی تمدنها سابقه دارد و یک جزء مهم در پیشرفت علم پزشکی رایج به شمار می رود. گیاهان دارویی، تاریخی به قدمت خلقت انسان دارند و استفاده از این گیاهان به عنوان مواد شفابخش از دیرباز در همه جای دنیا مرسوم بوده است.گیاهان دارویی شامل بخشهایی از گیاه است که پس از خشکاندن، بدون ایجاد هرگونه تغییری در مغازهها و عطاریها به فروش میرسد. گیاهان دارویی به عنوان انتخاب سالمتر در بعضی موارد یا حتی تنها ماده مؤثر معرفی شدهاند.سازمان بهداشت جهانی تخمین میزند که در حال حاضر 80 درصد جمعیت جهان یعنی حدود 4 میلیارد نفر از طب گیاهی در درمان بیماریها استفاده میکنند - مارینو1، . - 2001
این موضوع سبب شده است تحقیقات گستردهای در این حوزه انجام گیرد. تعداد مقالات علمی تولید شده و کیفیت ارتباطات میان آنها در هر حوزه بیانگر مباحث داغ آن حوزه خاص و اهمیت هر یک از موضوعات است. نقشههای علم با ترسیم گرافیکی یک رشته علمی، راه را برای شناسایی هرچه بهتر و دقیقتر آن شاخه از دانش بشری و تبدیل مفهوم انتزاعی رشته علمی به مفهومی عینیتر هموار میکنند. در نقشههای علم حوزههای موضوعی که با هم ارتباط بیشتری دارند در فاصله نزدیکتری نسبت به هم و حوزههایی که ارتباط کمتری دارند در فاصله دورتر نسبت به هم نمایش داده میشوند - عابدی جعفری، . - 1389
موضوع نقشههای علم منبعث از دانش علمسنجی است. در علمسنجی، از روشهای آماری و کمی برای تعیین معیارهای رشد و توسعه علوم و سطوح گسترش آنان و تأثیر آن در جوامع مختلف بشری، استفاده میشود. علمسنجی بخشی از شاخه جامعهشناسی علم است که برای سیاستگذاری علمی به کار برده میشود و شامل مطالعات کمی فعالیتهای علمی، در میان انتشارات آن حوزه علمی است - هود، ویلسون2، . - 2001 هدف از تصویریسازی حوزههای مختلف علوم، مشخص کردن مرزهای ارتباطات مختلف علمی به عنوان بازتابی از نوشتهها، متون و تلاشهای علمی، است - چن3، . - 2001
هدف اصلی پژوهش حاضر، ترسیم و تحلیل نقشه علمی حوزه گیاهان دارویی در پایگاه پابمد در بازه زمانی 2011-2015 است، اهداف فرعی عبارتند از: بررسی روند رشد موضوعات در پژوهشهای انجام شده در حوزه گیاهان دارویی در پابمد؛ بررسی کلیدواژه های پرکاربرد، آگاهی از گرایشهای موضوعی؛ تحلیل روابط موضوعی این حوزه و همچنین مشخص کردن حوزه های موضوعی پر اهمیت. برای شناسایی هرچه بیشتر گیاهان دارویی، شناخت حوزههای پژوهشی فعال درگیاهان دارویی، ترسیم ارتباط حوزههای مختلف گیاهان دارویی و همچنین مشخص کردن حوزههای پر اهمیتتر با توجه به میزان مقالاتی که در آن حوزه به چاپ رسیده بسیار با اهمیت است . بنابراین، سؤالهای اساسی در این پژوهش عبارتند از:
1. پرکاربردترین واژهها یا زمینههای موضوعی در این حوزه کدامند؟
2. کدام کشورها در حوزه گیاهان دارویی در پایگاه پابمد دارای بیشترین مدرک هستند؟
3. کدام مجلات در حوزه گیاهان دارویی در پایگاه پاب مد بیشترین انتشار رادارند؟
4. ارتباط میان حوزه موضوعی گیاهان دارویی در پایگاه پابمد بر اساس پارامترهای شبکههای اجتماعی چگونه است؟
نقشه علم گیاهان دارویی علاوه بر پاسخ دادن به پرسشهای یاد شده، با مصور کردن زیر حوزههای موضوعی علم گیاهان دارویی و نمایش دادن ارتباطات این زیرحوزههای موضوعی به درک هرچه دقیقتر و راحتتر مفهوم گیاهان دارویی و ساختار این علم کمک میکند. در طی چند دهه گذشته، مطالعه نقشههای علمی به عنوان یکی از وجوه مطالعات سنجشی علم اهمیت بسیار در حوزههای مختلف علمی یافته است. نقشههای علمی را میتوان با استفاده از تکنیکها و روشهای مختلفی ترسیم کرد و ساختار یک حوزه علمی را با آن نشان داد.
برخی نقشهها بر پایه روابط هم استنادی، هم نویسندگی و برخی براساس هم واژگانی شکل میگیرد. منظور از هم واژگانی، تعداد دفعاتی است که دو کلیدواژه با هم در یک مدرک میآیند. روش همرخدادی واژگان اولین بار برای ترسیم پویایی علمی پیشنهاد شد - صدیقی،. - 1393 پژوهشهای مختلفی در زمینه همرخدادی واژگان و تحلیل شبکههای اجتماعی پژوهشگران در حوزههای مختلف از جمله :
اطلاعسنجی توسط صدیقی - 1393 - ، ماساژ درمانی توسط مهدیزاده مرقی، نظری و مینایی - 1392 - ، پزشکی توسط شکفته و حریری - - 1392، حوزه ادبیات تطبیقی توسط احمدی، سلیمی و زنگیشه - 1392 - و همچنین مدیریت شهری توسط عابدی جعفری، ابویی اردکان و آقازداه - 1389 - و همچنین مکیزاده و ابراهیمی - 1393 - و در خارج؛ کتابداری و اطلاعرسانی توسط گوری1 و دیگران - 2009 - ، مددکاری اجتماعی توسط هورتون و هاوکین - 2010 - 2، حوزه نانو کامپوزیتهای هادی الکتریسیته توسط سو و لی - 2010 - 3، در حوزه طب مکمل و فراگیر توسط دانل - 2014 - ، در حوزه خلاقیت توسط زانگ4 و همکاران - 2015 - ، در موضوع درمان سرطان توسط ژی - 2015 - 5 و هو6 و همکاران در زمینه چرخه حیات - - 2015 انجام شده است.
بررسی پژوهشهای پیشین نشان میدهد که تاکنون پژوهش مستقلی در خصوص کاربرد روش همرخدادی واژگان در ترسیم ساختار موضوعی حوزه گیاهان دارویی انجام نشده است. لذا این پژوهش درصدد است با نگاهی تحلیلی زمینههای پژوهشی این حوزه را به کمک روش همرخدادی واژگان شناسایی و ترسیم کند و میزان کارآیی این روش را در شناسایی و تعیین اولویتهای علمی و پژوهشی مشخص نماید، و به سیاستگذاری های علمی در این حوزه کمک کند.
روش تحقیق
مطالعه حاضرکه از نوع توصیفی Bتحلیلی است، به تحلیل محتوای متون با رویکرد علمسنجی میپردازد. جامعه پژوهش شامل کلیه مقالات علمی محققان حوزه گیاهان دارویی در فاصله سالهای است که در تاریخ انجام جستجو - اردیبهشت ماه - 1395 تحت پوشش پایگاه پابمد بوده است.
