بخشی از مقاله
چکیده
شهرمشهدبه دلیل وجودآثارفرهنگی و وجود مرقد مطهرامام رضا - ع - و جاذبه های گردشگری ،تفریحی مهاجرپذیرمی باشد و به عنوان دومین کلان شهرایران و اولین شهرمذهبی سالانه باحجم عظیم مسافرمواجه است، این مساله باعث ترافیک سنگین ومشکلات آلودگی هوابرای این شهرشده است.یکی ازعواملی که نقش موثردرآلودگی هوادارد،عناصراقلیمی می باشندکه دراین پژوهش به بررسی آن پرداخته شده است. دادههای مربوط به آلودگی به صورت روزانه وازسال1384 تاسال1390ازسازمان محیط زیست خراسان رضوی تهیه گردید آلاینده ها شامل منوکسیدکربن، دی اکسید نیتروژن، دی اکسید گوگرد، ازن و ذرات معلق - PM10 - می باشند که در مقیاس روزانه و برای یکدوره آماری 7 ساله - 1384-1390 - تهیه و مورد پردازش قرار گرفته است و داده های هواشناسی ازایستگاه سینوپتیک مشهدتهیه گردید.
نتایج این بررسی نشان داددرروزهایی که سرعت بادکم باشدآلودگی افزایش یافته وروزهایی که رطوبت نسبی افزایش یابد ازمقدارآلاینده ها کاسته شده است فصل زمستان درمشهدآلوده ترین فصل سال بوده است.مدل همبستگی پیرسون هم نشان داد چون تمامی مقدارمعیارما بزرگتراز0/05است لذااین ضریب همبستگی بدست آمده معنادارنیست ،یعنی ارتباطی چندانی بین آلودگی وعناصراقلیمی برقرارنیست. واژگان کلیدی:تحلیل آماری، آلودگی هوا،عناصراقلیمی ،شهرمشهد
-1مقدمه
آلودگی هوا یکی از مهم ترین مقوله هایی است که نه تنها سلامت انسان را مورد تهدید قرار می دهد ، بلکه بر کلیه عوامل محیط زیست تأثیر نامطلوب بر جای می گذارد.درواقع آلودگی هوا یکی از ابعاد آلودگی های زیست محیطی محسوب می شود - قربانی و همکاران ، 1388 - درشهرمشهد افزایش و تراکم جمعیت، ورود زائرین، نامناسب بودن بافت شهر، تردد وسائط نقلیه بسیار در سطح شهر، وجود اتومبیلهای فرسوده و دودزا و وجود صنایع و کارخانجات بزرگ و کوچک و بخصوص کارگاهها و صنایع مزاحم در داخل شهر و مصرف سوختهای فسیلی سنگین در صنایع تجاری و موقعیت جغرافیائی و اقلیمی، شهر مشهد را مستعد میکند که یکی از آلودهترین شهرهای ایران محسوب شودکه اهمیت بررسی این عوامل ضرورت این پژوهش بوده است.
درزمینه آلودگی هواتاکنون پژوهشهای زیادی صورت گرفته است ازجمله: - چن 2008 "et al., - درمقاله ای باعنوان بررسی ارتباط بین آلودگی هواوفرآیندهای کوتاه الگوهای فشاردرشمال چین بااستفاده ازشاخص - API - در 10شهرستان درشمال والگوهای فشاردرطی پاییز وزمستان - - 2006-2002 با بکارگیری روشهای آماری دریافتندکه افزایش شاخص - API - بافشاربالاوپایین هوا، بخش عقبی کم فشاروکاهش آن باشیب های روبه بالای فشارمرتبط است. - ووال 2008 "et al., - به بررسی تاثیرکاهش فشاردرحجم ترافیک برآلودگی هوای شهری وهمچنین شرایط هوای پایداردرطی زمستان درمدیترانه شرقی پرداخته اند.نتایج این بررسی نشان دادکه کاهش حجم ترافیک باعث کاهش سطح - - NO2،هیدروکربن هاوموادذره ای شده. - ایلن لیوی - 2009 "et al.
, به بررسی تاثیرات الگوهای گردشی سینوپتیکی وساحلی برپراکندگی آلودگی هوادرشرق دریای مدیترانه پرداخته اندوازسیستم های مدل سازی RAMS-HYPACTالگوهای جریانی درمقیاس سینوپتیک استفاده کرده اند. - جاکوب بیکر2010 - به بررسی مسیرها ی گذرانتقال هوادردامنه طولانی وغلظت آلایندها درانگلستان ومسیرهای برگشت چهارروزه درژانویه 1998 تادسامبر 2001درسه ارتفاع درورودی لایه مرزی پرداخته اند. - بوش هولز - 2010 "et al.,درمقاله ای تحت عنوان مشخصات آلودگی هواوارتباط آن باالگوهای میانی جودرشمال غرب اروپابه بررسی تاثیرشاخص کیفیت هوای روزانه در15ایستگاه پایش کیفیت هوادربلژیک،فرانسه،آلمان ولوکزامبرگ درمقایسه باالگوهای ترازمیانی جوبین سالهای2001تا2007 پرداختند،نتایج نشان دادکه رژیم گردش سیکلونی نسبت به رژیم های آنتی سیکلونی ونصف النهاری درافزایش کیفیت هواموثرتربوده وروزهایی باپدیده بارش نسبت به روزهایی باحاکمیت توده هوایی خشک درکاهش PM10وافزایش کیفیت هوااثرگذارترمی باشد. - جان ال.پیرسی 2011 "et al., -
درمقاله ای تحت عنوان ارزشیابی تاثیرهواشناسی درمقیاس سینوپتیک برکیفیت هوابا استفاده ازنقشه های خودسامان دهی ومدل سازی افزودنی تعمیم یافته بیان می کنندکه دامنه الگوهای گردشی درمقیاس سینوپتیک درناحیه ملبورن استرالیامرتبط باکیفیت هوای ناحیه ای می باشد. - ماریاکاناکیدو et 2011 "al., - درمقاله ای تحت عنوان کلان شهرها،به عنوان نقاط عمده آلودگی هوادرمدیترانه شرقی به بررسی منابع آلودگی جوی ،انتقال،تغییرشکل وسطوح آن درمدیترانه شرقی وهمچنین به بررسی دوکلان شهرقاهره وواستانبول وناحیه گسترده ای ازآتن پرداخته اندودرایران. - صداقت کردار - 1382
درمقاله ای تحت عنوان توانایهای بالقوه مدلهای آماری درپیش بینی کوتاه مدت وضع هوااشاره میکندکه مدلهای آماری درپیش بینی کوتاه مدت غلظت دی اکسیدگوگرد،کنترل انتشارآلاینده هاتحلیل وپیش بینی سری زمانی آلاینده های شهری مناسب است - انتظاری - 1384درپایان نامه دکتری خودبه مطالعه آماری وسینوپتیکی آلودگی هوای تهران پرداخته است. - صفوی وعلیجانی1385 - به بررسی عوامل جغرافیایی درآلودگی هوای تهران پرداخته اند ونتیجه گرفته اندکه ویژگی طبیعی شهرتهران اثربسیارزیادی درآلودگی هواداردووارونگی های دمایی که ازویژگیهای
دوره سردمی باشدبااستقرارآنتی سیکلونهای هوای پایدارشهرایجادمی شوند. - عزتیان1386 -
دررساله دکتری خودباعنوان بررسی پارامترهای هواشناسی برشاخص کیفیت هوادرشهراصفهان مطالبی درزمینه منابع آلاینده درشهراصفهان ونوع سوختهای مصرفی ومیزان انتشارآلاینده هاازاین منابع ارئه داده ونقش پارامترهای هواشناسی رادرنحوه انتشارآلاینده هابررسی کرده است. درشهرمشهدنیز به عنوان یکی ازشهرهای آلوده ایران تاکنون پژوهشهای چندی انجام شده است ازجمله:درسال 1377مطالعه جامع آلودگی هوای شهرمشهدناشی ازمنابع ساکن ومتحرک در2مرحله باهمکاری اداره استانداردوتحقیقات صنعتی خراسان وشرکت کنترل کیفیت هوابرای چهارفصل درسالهای 76و77انجام گرفت،این طرح شامل :ا-اندازه گیری آلاینده های محیطی درهوای شهرمشهد-2ارزیابی آلاینده های خروجی ازخودروهای بنزینی ودیزلی فعال درشهرمشهد-3بررسی وپردازش اطلاعات هواشناسی شهرمشهدمی شدویاپژوهشی که باعنوان بررسی آلودگی هواناشی ازسه نیروگاه طوس،مشهدوشریعتی انجام شده که طبق نتایج بدست آمده غلظت اکسیدهای نیتروژن وHOانتشاریافته ازنیروگاه مشهدوشریعتی برروی شهرمشهدقرارگرفته وآلودگی ناشی ازنیروگاه طوس برروی شهربی تاثیراست.
ویاطرح جامع آلودگی هوای مشهدازسال1384توسط سازمان محیط زیست خراسان رضوی انجام گرفت که به صورت محدودبه ارتباط بین آلودگی هواواقلیم پرداخته شده است.وجهانشیری درپایان نامه کارشناسی ارشدخود به بررسی همدیدآلودگی هوای سال 1388شهرمشهدپرداخته است همچنین - علیجانی ونجفی نیک - 1388به بررسی الگوهای سینوپتیکی اینورژن درمشهدبااستفاده ازتحلیل عاملی پرداختندونتیجه گرفتندکه دوتیپ نشان دهنده الگوی تابستانه ،سه تیپ نشان دهنده الگوی زمستانه ودوتیپ نشان دهنده الگوی پاییزی است واینورژن های فصل سردقوی تربوده دارای پایداری وتداوم بیشتری هستندکه درنتیجه لایه ای ازموادآلاینده درسطح شهری می ماندودوام بیشتری دارد. - فهیمی فردوافشار - 1389
به بررسی واندازه گیری آلودگی هوای مشهدپرداخته اند،نتایج برریسهانشان دادکه باتوجه به جهت بادهای غالب ،محل استقرارنیروگاههای مشهد،شریعتی وکوره های آجرپزی نامناسب می باشد. - موسوی وهمکاران - 1382به بررسی آلودگی هوای ناشی ازسه نیروگاه موجوددرشهرمشهدبااستفاده ازمدل گوس پرداختند،ونتیجه گرفتندکه باتوجه به جهت بادغالب درشهرمشهد،موقعیت مکانی دونیروگاه مشهدوشریعتی نامناسب وموقعیت مکانی نیروگاه طوس مناسب است. - قربانی وزارع - 1388به بررسی ارزش گذاری ویژگی های مختلف آلودگی هوای شهرمشهدپرداختندونتیجه گرفتند که 30درصدبهبودوضعیت آلودگی هوای مشهد،ازارزشی معادل 11303472650ریال درماه برخورداراست.
همچنین - بهنیافروهمکاران - 1389 به بررسی عوامل وپارامترهای موثربرآلودگی هوادرشهرمشهد ،منابع انتشارآلودگی هوادرتعدادی ازمحورهای مشهدکه ازتراکم آلودگی درفصل زمستان برخوردارندپرداختند. اما درزمینه ارتباط عناصرهواشناسی باآلودگی مشهد تا کنون پژوهش چندانی صورت نگرفته است بنابراین این پژوهش به بررسی آماری آلودگی هوای مشهدوتاثیرعوامل اقلیمی دراین زمینه پرداخته است.
-2موقعیت منطقه موردمطالعه
شهر مشهد مرکز استان خراسان رضوی با 300 کیلومتر مربع مساحت، در شمال شرق ایران و در طول جغرافیایی 59 درجه و 15 دقیقه تا 60 درجه و 36 دقیقه و عرض جغرافیایی 35 درجه و 43 دقیقه تا 37 درجه و 8 دقیقه و در حوضه آبریز کشف رود، بین رشته کوههای بینالود و هزار مسجد واقع است. ارتفاع شهر از سطح دریا
