بخشی از مقاله
چکیده
یکی از پدیده های مناطق خشک و نیمه خشک پدیده گرد و غبار است. عوامل طبیعی و انسانی مختلفی در ایجاد و شدت گرفتن این پدیده نقش دارند. در این پژوهش وضعیت طوفان گرد و غبار در ایستگاه سینوپتیک کرمانشاه و سنندج بر اساس داده های دید افقی ایستگاه های سینوپتیک طی دوره آماری - 1990-2009 - بررسی گردید.
بر این اساس سال 2000 یک روند افزایشی در وقوع توفان گرد و غبار نشان می دهد اما اوج وقوع این پدیده در سال 2008 می باشد. بعد از مشخص شدن روزهای همراه با غبار و طبقه بندی آنها اقدام به استخراج نقشه های سطوح مختلف از NOAA شد.
در نتیجه الگوی سینوپتیکی گرد و غبار طی دوره 20 ساله در فصولی که بیشترین وقوع گرد و غبار در آن رخ داده بود تعیین، و مشخص گردید سیستم های مهاجر بادهای غربی و کم فشار سطح زمین در زمانیکه بر روی ایران، عراق و عربستان استقرار دارد از ساز و کارهای اصلی شکل گیری گرد و غبار در ایران هستند
بر این اساس زمانیکه مراکز کم فشار بر روی فلات مرکزی ایران قرار گیرد و در سطح بالا پرفشار بر روی عراق و عربستان استقرار یابد جریانات غربی و بتدریج گرادیان فشار افزایش و خطوط فشار بهم نزدیکتر و فشرده تر شده و پدیده گرد و غبار شدت گرفته و حتی تا تهران نیز کشیده میشود.
در واقع به اندازه تنوع سیستم ها و موجهای هر فصل و خشکی منطقه ای و موضعی مسیر حرکت موج، انواع تیپ های غبار نیز متنوع خواهد شد. آن چیزی که به تازگی اتفاق افتاده شیفت کانونهای غبار از عرضهای جنوبی به عرضهای شمالی تر می باشد که آنهم بیشتر به دلیل خشک شدن بستر رودها و مسیلهای مهمی چون دجله و فرات می باشد.
.1مقدمه
گرد و غبار که در اصطلاح هواشناسی به ذرات خاک معلق در فضای نزدیک به زمین گفته می شود که در نوع حاد آن کاهش شدید دید افقی، لغو پروازها، افزایش بار ترافیکی و حوادث رانندگی و از همه مهمتر سلامت انسانها را به خطر می اندازد و بیماریهای تنفسی را تشدید میکند. یکی از آلودگی های هوا که در سالهای اخیر در مناطق غرب و جنوب غرب و اخیرا در مرکز ایران شاهد آن بودیم پدیده ی گرد و غبار است.
این پدیده که به دلیل کاهش بارندگی و خشکسالی در مناطق صحرایی اکثر کشورهای دنیا مانند عربستان عراق، ایران و پاکستان و...در فصول گرم سال رخ میدهد و از آن بعنوان یک فرایند طبیعی جغرافیایی می توان نام برد، در چند سال اخیر در اثر گسترش بیابانها و فعالیتهای انسانی که سبب خشک شدن تالابها و دریاچه ها و جابجایی توده ی عظیمی از خاک دانه ریز در کشور عراق، سوریه و عربستان شده به صورت جبهه ی عظیمی از گرد و غبار باعث آلودگی شدید هوا در مناطق گسترده ایی از ایران گردیده است
تحلیل سینوپتیکی سیستم های گرد و غبار در غرب ایران مشخص نمود که فراوانی روزهای گرد و غبار در دوره ی گرم سال بیشتر از دوره ی سرد سال است
خشکسالی نیز بر بسیاری از پدیده های جوی از جمله شدت و تداوم بادها، دما، رطوبت و فشار هوا تاثیر گذاشته و بطور غیر مستقیم بر کیفیت هوا هم اثر دارد. طوفان شن، بادهای سرخ و زرد نمونه های بارز آن است. همبستگی زیادی بین وقوع ریزگردها و سرعت باد در مجاور سطح زمین در برخی مناطق مانند شرق آسیا وجود دارد
در حالی که وانگ معتقد است هیچ گونه همبستگی قابل قبولی بین سرعت باد و فراوانی وقوع ریزگردها مشاهده نمیشود - وانگ - 20041 نتایج تحقیقات تیگن نشان داده گرد و غبار حاصل از زمینهای کشاورزی کمتر از 10 درصد طوفانهای گرد و غبار جهانی را در بر میگیرد.
شدت گرفتن طوفان گرد و غبار در دهه اخیر سبب شده که مطالعات گسترده ایی در زمینه ی طوفانهای گرد و غبار با استفاده از تصاویر ماهواره ایی انجام شود
دانشمندان سازمان زمین شناسی آمریکا تائید کرده اند که ابرهای گرد و غباری که از روی قاره ی آفریقا عبور می کنند
محتوی میکروب هایی هستند که می توانند سبب بروز بیماری های مرگباری در انسانها، حیوانات و گیاهان شود. یک گرم از ذرات این خاک میتواند محتوی حدود یک میلیارد سلول باکتری باشد که همزمان با ایجاد طوفان این ذرات در سراسر زمین گسترده میشود
ترکیب فیزیکی و تجزیه ی شیمیایی گرد و غبار در فضای خوزستان و سایر استانهای کشور نشان میدهد که این گرد و غبارها صرفا متشکل از دانه های شن نیستند؛ بلکه ترکیب پیچیدهای از عناصر شیمیایی هستند - رفاهی،. - 320-1378 مطالعاتی که در مورد گرد و غبار در منطقه اهواز انجام داد بیانگر این بود که بر اساس وضعیت توپوگرافی منطقه و جهت بادهای غالب غربی و موسمی شرقی کوهها و کوهپایه های اطراف اهواز منشا تپه های ماسه ایی می باشند
.2مواد و روش ها
هرتحقیق علمی در پی یافتن پاسخ های علمی و قانع کننده ای برای یافتن سوالات مطرح شده در مورد آن پژوهش می ×باشد، در تحقیق حاضر ، از دو روش تحلیل آماری و تحلیل سینوپتیکی استفاده شده است.
بهمنظور تحلیل آماری و سینوپتیکی گرد و غبارها پس از بررسی دوره ی آماری 20 ساله به تعیین مهمترین فصول و ماههایی که غبار بیشتری در آنها اتفاق افتاده، پرداخته شده و سپس با استفاده از نقشه های سطح زمین و تراز 500 هکتوپاسکال و نقشه های ترکیبی، توده های هوا را بصورت فصلی تعیین و مورد بررسی قرار گرفت.
به منظور شناسایی سیستم ها و الگوهای سینوپتیکی موثر بر پدیده گرد و غبار از نقشه میانگین فشار برای سطح زمین و ارتفاع ژئوپتانسیل استفاده شده است و هم چنین استفاده از نقشه های میانگین جهت باد بهمنظور بررسی بهتر مسیر حرکت توده های هوا و انتقال آنها بوده است.
همچنین نقشه های ترکیبی و نقشه های آنومالی آنها از فصولی که بیشترین گرد و غبار در آن اتفاق افتاده، بصورت مجزا، با تاکید بر روزهایی با - دید کمتر از 500متر - در طی 20 سال مورد بررسی قرار گرفت، و توانستیم الگویهای سینوپتیکی حاکم بر هر یک از فصل ها را بدست آوریم.
با توجه به اصل کلیت مطالعات جغرافیائی و اصل شناخت نمود غالب، اقلیم شناس مجبور است آمار دراز مدت را انتخاب کند - علیجانی، - 8:1381بر این اساس دوره زمانی مورد بررسی در این تحقیق یک دوره 20 ساله است. برای تعیین الگوهای سینوپتیکی موثر بر این پدیده در این تحقیق3000 نقشه از تارنمای پایگاه اطلاع رسانی نوا اخذ و مورد بررسی قرار گرفت.
در این تحقیق از داده های دید افقی و گزارش پدیده غبار ایستگاه های مختلف هواشناسی کرمانشاه و سنندج استفاده شد. بعد از مشخص شدن روزهای همراه با غبار و طبقه بندی آنها اقدام به استخراح نقشه های سطوح مختلف از ncep/ncar شد. به منظور بررسی بهتر این پدیده کمترین میزان دیدها را انتخاب که این دید ها شامل: دید 500 متر،1000 متر،2000 متر،5000 متر. ابتدا روزهای گرد و غباری با دید های مورد نظر را از سال 1990 تا 2009 از کل دیدها به صورت جداگانه برای هر یک از استان ها فیلتر کرده و بصورت عکس استخراج سپس روزهای گرد و غباری را در چهار دید مورد نظر دسته بندی و در هر یک از دید ها روزهایی به عنوان نماینده هر فصل انتخاب و نقشه آن از سایت ncep/ncar استخراج شد.
جدول شماره - 1 - مشخصات ایستگاه مورد مطالعه
.3تحلیل و بررسی
یکی از مهمترین مناطقی که تاثیر تغییرات آب و هوایی و محیطی گسترده، در طی چند سال اخیر در آن رخ داده است و غرب ایران از تغییرات آن متاثر بوده کشور عراق است. دلیل آن اتفاقاتی است که در دجله و فرات رخ داده، خشکسالی، احداث سد، کنترل آب و افزایش تقاضا برای آب در بین النهرین.
یکی از عوامل موثر بر کاهش سطح آب دریاچه ها در عراق علاوه بر خشکسالی و کاهش بارندگی را می توان ساخت سد در منطقه دانست. حوضچه های اصلی رودخانه و هم چنین زیر حوضچه ها و سدهای موجود در منطقه خاورمیانه در شکل شماره - 1 - نشان داده شده است .سد با اهداف مختلفی از جمله ذخیره آب، تامین آب آبیاری، کاهش تخریبات ناشی از سیل، تامین برق آبی و غیره احداث می گردد.
