بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تحلیل استنادی و ترسیم نقشه تاریخ نگاری تحقیقات حوزه علوم زیستی ایران در وبگاه علم، طی سالهای 1990 تا 2010، انجام شد. پژوهش از نوع توصیفی - کاربردی و با استفاده از شاخص های علم سنجی انجام شد. در این پژوهش، 7760 مدرک چاپ شده توسط نویسندگان حوزه علوم زیستی ایران، نمایه شده در نمایه ی استنادی علوم طی سال های 1990 تا 2010 مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان داد که این مدارک در نمایه استنادی علوم، 3483 استناد محلی و 28140 استناد جهانی دریافت نمودهاند. میانگین استناد به ازای هر مدرک در تحقیقات علوم زیستی ایران بر اساس استناد جهانی 3/63 و بر اساس استناد محلی 0/45 است.
به 50 درصد از مدارک مورد بررسی در نمایه استنادی علوم استناد نشده و حجم قابلتوجّهی از منابع مورد استناد نیز خود استنادی بوده است. خوشههای شکل گرفته در نقشه تاریخنگاری علوم زیستی ایران بر اساس شاخص استناد محلی »ال سی اس« شامل 5 خوشه - ژنتیک بالینی و سلولهای بنیادی؛ علومگیاهی و سیستماتیک گیاهی؛ بیوشیمی، بیوفیزیک، بیوتکنولوژی و فارموکولوژی؛ بیوشیمی و بیوفیزیک؛ و گیاهان دارویی، فارموکولوژی و بیوتکنولوژی - و بر اساس شاخص استناد جهانی » جی سی اس« شامل 10 خوشه بود. تحلیل خوشههای شکل گرفته نشان میدهد که موضوعات »سلولهای بنیادی«، »ساختار پروتئینها و آنزیمها«، »استخراج داروهای گیاهی« و »بتا تالاسمی« جزو مسائلمهمّ و مطرح در این حوزه است.
زیرا در هر دو ساختار علمی بر اساس استنادهای»ال سی اس« و »جی سی اس«، خوشه بزرگی به این موضوعها اختصاص یافته بود. از بین دانشگاه ها ومؤسّسات کشور نیز، دانشگاه های تهران، علوم پزشکی تهران، و تربیت مدرس از وضعیت بهتری نسبت به بقیه دانشگاه ها برخوردارند. اضافه بر این، در میان 20 مدرک اثرگذار و مورد استفاده و استناد نویسندگان حوزه علوم زیستی ایران، مدرک ایرانی یافت نشد.
مقدمه
علم و فناوری عامل اصلی پیشرفت، اقتدار، برتری، امنیت و توسعه همه جانبه است. برای رسیدن به این اقتدار باید مشخّص نمود آینده توسعه علمی جهان چه مسیری را طی میکند و کدام علوم نقشمهمّی در توسعه، پیشرفت و کسب اقتدار و امنیت ایفا میکنند. تمرکز جهان و تغییر نگرش جهانی برای افزایش تولید علمی با محوریت علوم زیستی و بهرهمندی از صنایع پاک مبتنی بر این علوم، براهمیّت پژوهش و تصمیم در خصوص ارتقای سهم و بهبودوضعیّت کشورها در تولید دانش در علوم زیستی میافزاید. امروزه جایگاه پژوهش های علوم زیستی در جهان ازاهمیّت ویژه ای برخوردار است و این امر باعث همبستگی بسیاری از رشته های علمی با علوم زیستی و اجرای پژوهش های بین رشته ای میشود - دانشگر و دیگران، . - 1390
بررسی متون مربوط به حوزه زیستشناسی نشان میدهد که تاکنون پژوهشی در این رابطه صورت نگرفته است. امّا مطالعه منابع حاکی از وجود تحقیقاتمتعدّد در خصوص تحلیل استنادی، نقشه علم، و نقشه تاریخنگاری علم در حوزههای مختلف دانش بشری است. به عنوان مثال، تحقیقات حمیدی، اصنافی و عصاره - 1387 - ؛ محمدی - - 1388؛ پشوتنیزاده و عصاره - - 1388؛ تقی زاده - - 1388؛ دانش، سهیلی و مصری نژاد - 1388 - ؛ دهقان پور - 1389 - ؛ عصاره، چشمه سهرابی، و دهقان پور - 1389 - ؛ شوکین1 و کوشیک - 2004 - 2؛جیان وِی - 2005 - 3؛ مولاتودی4 و پوریس5 - 2006 - ؛ بالا6 و گوپتا - 2010 - 7،که هر یک وضعیت تولیدات علمی در حوزه خاصی از معرفت بشری را بررسی کردهاند.
ترسیم ساختار هر شاخهای از علم، مبتنی بر نویسندگان و آثار تأثیرگذار آن حوزه است. امروزه با کمک نرم افزارهای گوناگونی نظیر »اسپیاساس«،» 8پتفایندر9« و »هیست سایت10« میتوان به ترسیم ساختار علمی علوم پرداخت . نرم افزار»هیست سایتسیر« تحوّل تاریخی یک حوزه علمی را نشان داده و قابلیت رسم نقشه را به ترتیب سال نشر - ترتیب تاریخی - و بیان سال آثار را دارد. در این نوع ترسیمها دو گروه از آثار وجود دارند. آثاری که به لحاظ اهمیتشان، بسیار مورد استناد قرار گرفتهاند و آثاری که به منابع دبگر استناد دادهاند - پشوتنی زاده، . - 1388
از آنجایی که رتبه بندی گروه های آموزشی دانشگاهی،مؤسّسات آموزشی و پژوهشی، مؤلفان و دانشمندان و رتبه بندی مجلات و تعیین مجلات هسته با روش تحلیل استنادی امکانپذیر است، لذا باتوجّه به اعتبار این روش و قابلیتهای نرمافزار »هیست سایت«، در این پژوهش تلاش شده است تا به تحلیل استنادی و ترسیم نقشه تاریخنگاری تحقیقات حوزه علوم زیستی ایران در طول سالهای 1990 تا 2010 پرداخته شود؛ بنابراین، پژوهش حاضردرصدد یافتن پاسخی برای سؤالات زیر است:
1. میزان انتشارات و استنادات در حوزه علوم زیستی ایران طی سالهای 1990 تا 2010 در وبگاه علم چگونه بوده است؟
2. شاخصهای استنادی نویسندگانِ حوزه علوم زیستی در وبگاه علم در بازه زمانی 1990 - 2010 به چه صورت است؟
3. دانشگاه ها ومؤسّسات آموزشی و پژوهشی دارای بیشترین تولیدات علمی و بالاترین میزان استنادات در حوزه علوم زیستی ایران در وبگاه علم در بازه زمانی 1990 تا 2010 کدامند ؟
4. شاخصهای استنادی مجلاتِ دارای بیشترین تولیدات علمی در حوزه علوم زیستی ایران طی سالهای -2010 1990 در وبگاه علم به چه صورت است و مجلاتمهمّ و هسته حوزه علوم زیستی ایران کدامند ؟
5. .خوشههایمهمّ و مؤثر موضوعی، و آثارمهمّ و اثرگذار حوزه علوم زیستی ایران در وب گاه علم در بازه زمانی 1990 - 2010 کدامند؟
6. مهمّترین منابع مورد استناد در مدارک بازیابی شده حوزه علوم زیستی ایران در وبگاه علم در طول سالهای 1990-2010 کدامند؟
روششناسی تحقیق
این پژوهش از نوع توصیفی است و برای انجام آن از روش علم سنجی که یکی از روشهای کمّی است استفاده شده است. دادههای مورد نیاز این پژوهش از وبگاه علم1 استخراج شدهاند. این پایگاه در برگیرنده نمایههای استنادی علوم، علوم اجتماعی، و هنر و علوم انسانی میباشد. به منظور دسترسی به اهداف تحقیق، با استفاده از دادههای موجود در وبگاه علم مراحل زیر انجام شد:
الف. جستجوی نام ایران با استفاده از برچسب نام کشور 2 - CU - به منظور بازیابی تمام مدارک مربوط به ایران؛ ب. انتخاب بازه زمانی 1990 تا 2010 با استفاده از برچسب تاریخ انتشار 3 - PY - به منظور دستیابی به کل انتشارات علمی در سالهای مورد نظر؛
ج. تحلیلاطّلاعات حاصله بر اساس دامنه های موضوعی و انتخاب گروه های موضوعی حوزه علوم زیستی با استفاده از گزینه Refine؛
د . تحلیلاطّلاعات حاصله بر اساس نامؤسّسات، نوع مدارک، زبان، نویسندگان و غیره؛ ه. ذخیره کردن تمامی پیشینهها به صورت متن ساده و انتقال به نرمافزار هیست سایت جهت تجزیه و تحلیل و ترسیم نقشه تاریخنگاری.
