بخشی از مقاله
ژئوشیمی و کانی شناسی زیست محیطی غبارها در ناحیه شهري کرمان
چکیده
در مطالعه حاضر کانی شناسی و ژئوشیمی غبارها در ناحیه شهري کرمان مورد بررسی قرار گرفته است. بر اساس مشاهدات کانی شناسی کانی هایی مانند کلسیت، کوارتز، مگنتیت، پیروکسن، آمفیبول، اولیوین، اپیدوت در این نمونه ها مشاهده می شود. کلسیت، کوارتز و کانی هاي تیره به ترتیب فراوان ترین کانی هاي تشکیل دهنده نمونه ها می باشند. بررسی ژئوشیمیایی نمونه ها بیانگر آلودگی عناصر گوگرد، روي، سرب، قلع، بیسموت و کادمیم در نمونه هاي غبار داخلی می باشد. عناصر گوگرد، روي، مس، سرب، مولیبدن، قلع و نقره نیز در نمونه هاي غبار خیابانی بالاتر از مقدار مجاز بوده و آلایندگی نشان می دهند. از آنجا که اندازه ذرات غبار بسیار ریز بوده و امکان ورود کانی هاي ریز و عناصر سمی به دستگاه تنفسی و گوارشی انسان ها وجود دارد، لذا از لحاظ زیست محیطی و سلامتی بسیار اهمیت دارند.
کلمات کلیدي: ژئوشیمی زیست محیطی، کانی شناسی زیست محیطی، غبار، کرمان
مقدمه
در سال هاي اخیر مطالعه کانی شناسی و زیست محیطی غبارها و بررسی اثرات زیست محیطی و سلامتی آن ها توجه زیادي را به خود جلب کرده است. در مناطق شهري با توجه به وجود عوامل آلاینده انسان زاد در چرخه هاي خاك و هوا، غبارها خصوصیات ژئوشیمیایی متفاوتی نسبت به سایر مناطق نشان می دهند که بیشتر تحت تاثیر عوامل انسانزاد می باشد. در این مقاله ویژگی هاي کانی شناسی و ژئوشیمیایی غبارها در منطقه شهري کرمان مورد بررسی قرار گرفته است و غبارها در دو دسته جداگانه غبارهاي خیابانی و داخلی از نظر ویژگی هاي کانی شناسی و ژئوشیمیایی مورد بررسی قرار گرفته اند.
معرفی منطقه مورد مطالعه
محدوده شهري کرمان با مختصات جغرافیایی57˚ تا 57˚7́ طول شرقی و30˚14́ تا 30˚19́ عرض شمالی در استان کرمان و در جنوب شرق ایران واقع گردیده است. به طور کلی آب و هواي منطقه خشک تا فراخشک می باشد. از دیدگاه سنگ شناسی قسمت اعظم سنگ هاي این ناحیه را سنگهاي رسوبی خصوصا آهک-
هاي کرتاسه، کنگلومراي کرمان و کنگلومراي پلیوسن تشکیل می دهند. رسوبات فروافتادگی کرمان - ماهان در غرب و جنوب غرب این منطقه قسمتی از فروافتادگی بسیار بزرگی است که بین مثلث ایران مرکزي و زون ارومیه-
دختر قرار دارد(شکل.(1 بخش هایی از این فرورفتگی از تلماسه پوشیده شده است(سبزه اي، .(1369 این ماسههاي روان قسمت اعظم جنوب و جنوب غرب کرمان را میپوشانند و یکی از منابع ایجاد غبار در شهر کرمان محسوب می شوند.
مواد و روش ها
در این مطالعه 5 نمونه غبار داخلی و خیابانی از نقاط مختلف شهر کرمان جمع آوري و بعد از تهیه مقاطع نازك، مورد بررسی میکروسکپی قرار گرفت. چهار نمونه نیز جهت انجام تجزیه شیمیایی به کشور کانادا ارسال و در آزمایشگاه SGS مورد تجزیه شیمیایی قرار گرفت.
شکل -1 نقشه زمین شناسی منطقه محل نمونه ها با نقاط سیاه رنگ مشخص است. با تغییرات از( سبزه اي، 1369 و
دیمیتریژویچ، .(1973
نتایج و بحث
غبارهاي داخلی
غبارهاي داخلی منشاءهاي بیرونی و درونی مختلفی دارند که شامل خاك باغ ها، غبارهاي خیابانی، مو و پوست انسان ها، فرش، الیاف لباس ها، رنگ دیوارهاي داخلی ساختمان ها و قارچ ها می باشند (Tuner & .Simmonds, 2006) میزان غبارهاي داخلی در مناطق مسکونی، تجاري، خیابان ها و حاشیه شهرها متفاوت است(. (Rasmussen et al., 2001 غبارهاي داخلی از نظر ورود به سیستم گوارشی و تنفسی انسان ها اهمیت دارند و نکته مهم در مورد آن ها این است که چه عناصري در آن ها منشاء طبیعی و کدام یک منشا انسان زاد دارند. در این پژوهش تعداد دو نمونه غبار داخلی از کتابخانه مرکزي دانشگاه شهید باهنر و کتابخانه ملی واقع در میدان باغ ملی کرمان برداشت شد.
بر اساس مطالعات کانیشناسی انجام شده روي این دسته از نمونهها، کلسیت، کوارتز و کانیهاي تیره جزو کانیهاي غالب و پیروکسن، سریزیت و سانیدین کانیهاي فرعی تشکیل دهنده آنها میباشند(شکل.(2 کانیهاي موجود در
این نمونهها اغلب گرد شدگی بالایی نشان میدهند که نشان دهنده حمل در مسافتهاي زیاد و منشا بادي آنها می باشد
شکل-2 وجود کانی هاي اوپاك، کلسیت، کوارتز و اولیوین در غبارهاي داخلی
بررسی مقدار عناصر در این نمونهها حاکی از غنی شدگی گوگرد((25/33، روي((4/77، سرب((9/42،
قلع((4/48، بیسموت((3/55 و کادمیم((3/73 در آن ها نسبت به مقدار زمینه طبیعی منطقه است که نشان دهنده آلودگی است(شکل.(3 مقایسه مقادیر بعضی عناصر سمی در غبارهاي داخلی شهر کرمان با شهرهاي دیگر دنیا نشان می دهد(جدول(1 که مقدار اکثر این عناصر در غبارهاي داخلی شهر کرمان کمتر از سایر شهرهاست که دلیل آن را می توان توسعه یافتگی بیشتر حمل و نقل و صنعت در شهرهاي دیگر دنیا نسبت به کرمان دانست.
غبارهاي خیابانی
غبارهاي خیابانی شامل رسوبات نهشته شده در کف و مجاور خیابان ها می باشند. با توجه به وجود ذرات با قطر مختلف - از ماسه درشت تا ذرات با قطر کمتر از 10 میکرومتر- در این رسوبات، بعضی محققین عقیده دارند که باید از واژه رسوبات نهشته شده خیابانی به جاي واژه غبار استفاده شود(تیلور، .(Taylor, 2007
رسوبات خیابانی جمع آوري شده در این مطالعه مربوط به دو میدان اصلی و پر رفت و آمد شهر کرمان(میدان آزادي و شهدا) میباشد. مطالعه مقاطع نازك این دو نمونه حاکی از وجود کانیهاي اصلی کلسیت، کوارتز و کانی-
