بخشی از مقاله
چکیده
تاثیر نظام ارزی کارا در افتصاد هر کشور بسیار حائز اهمیت است و میتواند بر نحوه مبادلات و رشد و توسعه اقتصاد بین الملل آن تاثیر گذارد. تعیین نرخ ارز همواره مورد توجه اقتصاددانان و سیاستگذاران است. یکی از راههای تعیین نرخ ارز و بررسی روند بلندمدت آن مدلهای پولی است. بنابراین هدف این مقاله بررسی مدل پولی تعیین نرخ ارز برای کشور ایران طی دوره 1966-2009 با استفاده از هم انباشتگی انگل گرنجر است.
بررسیها با نرم افزار Eviews 7 انجام میشود. حال پرسش این است که در ایران که در سالهای اخیر شرایط تورمی را تجربه کرده است، رهیافت پولی به نرخ ارز صادق است یا نه؟ نتایج تخمین نشان میدهد که یک درصد افزایش در حجم نقدینگی منجر به 1/13 درصد افزایش در نرخ ارز شده و بدین ترتیب موجب کاهش ارزش پول ملی میشود. همچنین یافته های تحقیق، صادق بودن مدل پولی تعیین نرخ ارز را تایید میکند.
-1 مقدمه
به عقیده بسیاری از اقتصاددانان متغیر نرخ ارز به واسطه واکنشهایی که در داخل و خارج از مرزهای اقتصادی یک کشور بر می انگیزد، مهمترین متغیر قیمتی در اقتصاد است و تنظیم صحیح آن در قالب یک نظام ارزی صحیح و منطقی میتواند بسیار راهگشا و اثرگذار باشد. برای تعیین نرخ ارز تاکنون مدلهای زیادی استفاده شده است. یکی از مهمترین مدلها، مدل پولی تعیین نرخ ارز است که دارای نگرشی بلندمدت در تعیین نرخ ارز بوده و رابطه بین متغیرهای پولی و نرخ ارز اسمی را مورد بررسی قرار میدهد.
در کشورهایی که دارای اقتصاد تورمی هستند مطالعات صورت گرفته در رابطه با تعیین نرخ ارز، بیانگر مصداق رهیافت پولی به نرخ ارز هستند. بنابراین در این مقاله میخواهیم به بررسی مدل پولی تعیین نرخ ارز درایران با استفاده از هم انباشتگی انگل گرنجر طی دوره 1966-2009 بپردازیم. بنابراین در بخشهای بعدی به بررسی نظام های ارزی و سپس مدلهای تعیین ارز به ویژه مدل پولی تعیین نرخ ارز پرداخته شده است. در ادامه مهمترین مطالعات داخلی و خارجی صورت گرفته در این زمینه ارائه شده است. پس از آن روش تحقیق و تصریح مدل و نتایج حاصل از آن بررسی شده است.
-2 نظام ها و نظریه های تعیین نرخ ارز 1-2 نظامهای مختلف ارزی
با توجه به تغییرات بهوجود آمده درخصوص پشتوانه پول و چگونگی مبادلات بینالمللی با ارزهای متفاوت، کشورهای مختلف جهان هریک نظام ارز خاص خود را انتخاب کردند. در ادامه به توضیح مختصر نظامهای مختلف ارزی و مزیتها و نواقص هر یک میپردازیم.
.1-1-2 نظام ارز شناور
در چارچوب این نظام که بیشتر به وسیله کشورهای توسعه یافته انتخاب شده است، نرخهای ارز میتوانند بهطور آزاد نوسان داشته باشند و مقادیر تعادلی آنها فقط به وسیله نیروهای بازار تعیین میشود. نظام شناور ارز حالتی افراطی است که در آن بانکهای مرکزی در بازار ارز دخالت نمی کنند و در واقع تسویه بازار ارز براساس عوامل بازار است. به عبارت دیگر براساس این نظام، قیمت ریالی یک نرخ ارز کاملاً شبیه قیمت یک کالا بوده که از برخورد منحنیهای عرضه و تقاضا آن ارز، بهدست می آید.
از مزایای این نظام میتوان به شفاف شدن اطلاعات اقتصادی به ویژه برای جهتدهی و سیاست گذاری در بخش تجارت خارجی، انعکاس آخرین تغییرات مزیتهای نسبی، ایجاد حفاظ و حاشیه امنیت در مقابل انتقال آثار شوکهای خارجی به اقتصاد داخلی و حفظ استقلال عمل در سیاستگذاری پولی ومالی اشاره کرد. با وجود مزایایی که ذکر شده، این نظام در مواردی سبب بروز ناپایداری در نرخ ارز میشود که میتواند فعالان اقتصادی را در تصمیمگیریها و سرمایهگذاریها با مشکل روبرو کند.
2-1-2 نظام نرخ ارز ثابت
در نظام نرخ ارز ثابت مقامات پولی کشورها سعی می کنند تا با مداخله در بازار ارز، نرخ ارز تعیین شده را ثابت نگاه دارند. حال اگر افزایش تقاضا برای پول خارجی منجر به افزایش نرخ ارز به حدی فرارتر از مقدار اعلام شده شود، مقامات پولی با دخالت در بازار و عرضه ارز به حفظ نرخ اعلام شده اقدام می کند چنانچه بنابه دلایلی مانند افزایش قابل ملاحظه صادرات کشور و به دنبال آن افزایش عرض ارز، نرخ ارز کاهش باید مقامات پولی با ورود به بازار و خرید ارز نرخ آن را تا حد تعیین شده افزایش میدهد. مزیت اصلی این نظام، ایجاد ثبات در نرخ ارز است که با توجه به تأثیر بالای ارز بر اکثر متغیرهای اقتصادی میتواند سبب ایجاد ثبات اقتصادی شود.
3-1-2 نظام نرخ ارز میخکوب قابل تعدیل1
ترکیبی از ویژگی های نظامهای نرخ ارز ثابت و شناور که خصیصههای مطلوب آن را داشته و ویژگیهای نامطلوب را حداقل کند، در نظامهای تلفیقی ارز تجلی یافته که نرخ ارز میخکوب قابل تعدیل یکی از آنهاست. براساس این نظام، ابتدا نرخ برابری ارز و حدود مجاز نوسانات نرخ ارز پیرامون مقدار تعیین شده مشخص میشود. امکان آزادی عمل سیاستهای پولی مختلف به میزانی فراهم است که نرخ ارز از دامنه مجاز تعیین شده فراتر نرود. در نظام نرخ ارز میخکوب قابل تعدیل در صورت بروز کسری یا مازاد تراز پرداختها به دلیل امکان تغییر نرخ ارز در محدوده مجاز، میتوان بخشی از آن را رفع کرد.
4-1-2 نظام نرخ ارز میخکوب خزنده
بهمنظور اجتناب از اشکالات نظام نرخ ارز میخکوب قابل تعدیل از جمله تغییرات به نسبت وسیع نرخ برابری ارز که موجب بیاعتباری پول داخلی و سوداگری ارزی میشود، نظام نرخ ارز میخکوب خزنده طراحی شده است - سالواتوره،1386؛ص. - 261 در این نظام اگر چه کشورها ابتدا نرخ ارز مشخصی را تعریف و سپس دامنه نوسانات مجاز نرخ برابری ارز را تعیین میکنند، اما برخلاف نظام میخکوب قابل تعدیل در صورتی که در این نظام کسری یا مازاد تراز پرداختها بهوجود آید، تغییر نرخ برابری ارز باید از قبل اعلام شده و به صورت تدریجی در فاصله های زمانیکاملاً مشخصی صورت گیرد.
5-1-2 نظام نرخ ارز شناور مدیریت شده
در نظامهای ارزی مبتنی بر نرخ ارز ثابت یا شناور فرض بر آن بود که یا یدبا به طور محض ثابت بودن نرخ ارز را پذیرفت یا نرخی کاملاً انعطاف پذیر را قبول کرد. اما در نظام ارز شناور مدیریت شده اصلیترین موضوع، شناخت میزان بهینه دخالت دولت در بازار ارز است. در حمایت از این نوع نظام گفته میشود که در این نظام ضوابط رسمی و اعلام شدهای وجود ندارد و مقامات پولی میتوانند با توجه به مقتضیات مکانی و زمانی غیرقابل پیشبینی در بازار ارز دخالت کنند و بر سیاستها و قواعد نامناسب قبلی متکی باشند. از اشکالات این نظام، مداخله کشورها با نامهایی همچون حمایت از نرخ ارز است که در نتیجه آن در بازار ارز ریسک تخصیص نامناسب منابع براساس مزیت نسبی به وجود میآید.
2-2 مدل پولی تعیین نرخ ارز:
مدل پولی خود به مدل پولی با قیمتهای انعطافپذیر - FPM - ، مدل پولی با قیمتهای چسبنده - SPM - و مدل پولی با قیمتهای چسبنده تعدیل شده با دیفرانسیل قیمتهای نسبی تقسیمبندی میشود. شکل اصلی مدل پولی تعیین نرخ ارز توسط مدل فرنکل که فرض انعطافپذیری قیمتهارا در نظر میگیرد آغاز شده است - UZ . - &Ketenci, 2008 مدل پولی با قیمتهای انعطافپذیر بر اساس دو فرضیه برابری قدرت خرید - PPP - و وجود تابع تقاضای پول باثبات برای اقتصادهای داخلی و خارجی استوار است.
