بخشی از مقاله
چکیده:
از مهمترین دغدغههای متولیان سلامت جامعه و مصرفکنندگان محصولات کشاورزی اطمینان از سلامت آنهاست. نگرش مدیریت تلفیقی به کیفیت خاک و دستیابی به محصول سالم و سلامت انسان از چالشهای مهم می باشد. به همین منظور تحلیل نتایج تحقیقات گذشته کیفیت خاک و سلامت محصول در کشور نشان داد که در سبزیجاتی از قبیل تره، اسفناج و جعفری نیترات بیش از حد مجاز است جذب نیترات در گیاه ارتباط مستقیم و همبستگی معنی دار با مازاد جذب در خاک دارد و با توجه به ورود این عناصر به خاک و ذخیره تجمعی آنها پایش دوره ای عناصر آلاینده و نیترات خاک و گیاه ضرورت دارد.
از طرفی غلظت عناصر آلاینده و سنگین در اطراف صنایع و کارخانه ها بالاتر از اراضی کشاورزی است و باید از کشت و کار در اطراف صنایع آلاینده پرهیز گردد. در تحقیقات آینده ارزیابی شاخصهای فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی کیفیت خاک و محصول در قالب پروژه های تحقیقاتی مذکور پیشنهاد می گردد.
مقدمه:
افزایش جمعیت از یک طرف و تقاضا برای زندگی بهتر از مستلزم توجه به طبیعت بوده و در این میان خاک جایگاه ویژهای دارد. بنابراین با توجه به اهمیتی که خاک در تأمین غذای جمعیت رو به رشد جهان ایفا میکند، شناخت کلیه خصوصیات کیفیت خاک اعم از فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی و مینرالوژیکی مهم میباشد.
بر پایه اهداف کشاورزی پایدار و حفظ سلامت محیط زیست کیفیت خاک را میتوان »توانایی دایم خاک به عنوان یک سامانه حیاتی زنده در اکوسیستم و بهره برداریهای متفاوت که علاوه بر حفظ توان تولید بیولوژی، کیفیت آب و هوا را بهبود بخشیده و سلامت انسان، گیاه و حیوان را تأمین کنند« تعریف کرد - دران و پارکین، . - 1994 کیفیت خاک را از دو جنبه کیفیت ذاتی و کیفیت پویای خاک میتوان مورد بررسی قرار داد
کیفیت ذاتی خاک، توانایی طبیعی خاک در عمل به وظایف خودش است. به عنوان مثال خاک عمیق در مقایسه با خاک سطحی چسبیده به سنگ بستر، فضای بیشتری برای ریشهها فراهم مینماید. این مشخصه خاک به راحتی قابل تغییر نمیباشد. کیفیت پویا و دینامیک خاک عبارت است از نحوه تغییر خاک، با مدیریتی که روی آن اعمال میشود. مدیریتهای مختلف بر ماده آلی، ساختمان، عمق خاک، ظرفیت نگهداری آب خاک و عناصر غذایی تأثیر میگذارند
کیفیت پویای خاک بیانگر وضعیت سلامت خاک میباشد - کارلن و همکاران،. - 1997 شاخص سلامت خاک با درک اینکه سلامت و بهداشت بشر و رفاه با سلامت و کیفیت خاک در ارتباط است، تحت تأثیر قرار می گیرد.
حفظ محیط زیست و دستیابی به توسعه پایدار یکی از مباحث اصلی است که با اجرای طرحهای جامع اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در سرلوحه برنامه کشورهای مختلف جهان و از جمله کشور ما قرار گرفته است. به دلیل رشد سریع جمعیت، صنعت و محدودیتهای منابع طبیعی، مسئله آلودگی محیط زیست بیش از پیش مورد توجه کارشناسان واقع شده و به شکل یک مسئله قابل لمس مورد توجه عامه مردم قرار گرفته است
هر سال میلیونها تن فرآورده و ضایعات مختلف صنعتی، کشاورزی و خانگی به خاکهای سراسر جهان اضافه میشوند. ، این مواد به محض ورود در خاک بخشی از چرخه زیستی تبدیل میشوند. یکی از چالشهای فراروی بشریت، درک بهتر چگونگی تأثیر ضایعات در این چرخه و سپس بهبود حیات گیاهی و جانوری میباشد - گوجی و دینولیکا، . - 2011 مقادیر بسیار زیادی از مواد شیمیایی ورودی به داخل خاک در پیوند یا تثبیت پایدار با کانیهای خاک قرار میگیرند. ظرفیت خاکها برای قبول این مواد شیمیایی دارای محدودیت است و همین موضوع باعث ایجاد اثرات مصیبتبار بر کیفیت محیط زیست شده است
با توجه به ارتباط تنگاتنگ محصول سالم با کیفیت خاک، بسیاری از دانشمندان و متخصصین کشاورزی اعتقاد دارند که حفظ کیفیت و سلامتی خاک باید هدف اصلی یک جامعه پایدار باشد. امروزه با فناوریهای نوین، نیاز به حفظ سلامت منابع خاک، نگهداری و حاصلخیزی آن با توجه به رشد فزاینده جمعیت و حفظ تعادل یک ضرورت است
هدف از این پژوهش تحلیلی، بررسی و جمع آوری اطلاعات موجود در زمینه وضعیت خاک و محصولات مختلف از نظر میزان عناصر آلاینده در تحقیقات گذشته و تحلیل نتایج و در نهایت ارائه راهکارهای برنامه تحقیقاتی آینده برای ارتقای کیفیت خاک و محصول سالم می باشد.
بررسی نتایج تحقیقات در سیستم تولید محصول سالم
نتایج تحقیقات حاصل از نقش مدیریت غذایی در محصولات مختلف و تاثیر آن بر عناصر آلاینده و سنگین به اختصار در جدول یک آمده است.
جدول یک- تحقیقات انجام شده در خصوص عناصر سنگین و آلاینده در خاک و محصول تا سال - 1395
در بررسی جدول فوق نکات قابل توجه به شرح زیر می باشد:
-1جذب مازاد نیترات و عناصر سنگین در گیاه ارتباط مستقیم و همبستگی معنی دار با مازاد جذب در خاک دارد.
-2 غلظت عناصر آلاینده و سنگین در اطراف صنایع و کارخانه ها بالاتر از اراضی کشاورزی است و تا حد امکان از کشت و کار در اطراف صنایع آلاینده پرهیز گردد.
-3در بعضی سبزیجات از جمله تره، اسفناج و جعفری نیترات بیش از حد مجاز می باشد.
-4 نوع رقم گیاه ، سیستم ریشه ای ، وضعیت اولیه خاک و فاصله از منابع آلوده به عناصر سنگین در میزان جذب و تجمع عناصر آلاینده نقش دارد.
5 -اگرچه در بعضی موارد غلظت نیترات و عناصر سنگین کمتر از حد مجاز می باشد اما با توجه به ورود این عناصر به خاک و ذخیره تجمعی آنها پایش دوره ای عناصر آلاینده خاک و گیاه ضرورت دارد.
