بخشی از مقاله
چکیده
امروزه نیاز به حفظ عملکرد کشاورزی و وجود نگرانی در رابطه با موضوعاتی مانند شوری آب و خاک، فرسایش خاک، تولید موادغذایی سالم و عاری از بقایای موادشیمیایی برای حفط سلامت انسان و دام، حفظ و نگهداری از محیط زیست، آلودگی منابع آبی به پسماندهای شیمیایی و به ویژه نیتراتها و آفتکشها، اثرات گازهای گلخانهای، مصرف انرژی بسیار بالا و هزینههای بسیار بالای سیستم کشاورزی رایج، باعث افزایش اتخاذ سیاستهای مناسبتر و روشهای مدیریتی بهتر برای پاسخ به تغییرات محیطی و دستیابی به کشاورزی پایدار از جمله کشاورزی ارگانیک شده است. .
با توجه به اینکه شیوع بسیاری از بیماریها و سرطانها در کشور را به موادشیمیایی موجود در محصولات و فرآوردههای خوراکی مربوط میدانند بنابراین تجدید نظر در نحوه تولید محصولات با به کارگیری شیوههای مدیریت پایدار و استفاده از توان زیستی خاک می تواند راهگشا باشد. کودهای زیستی نقش بالقوه و کلیدی در بهرهوری و پایداری خاک دارند، تجدیدپذیر و سازگار با محیط زیست و از نهادههای مقرون به صرفه برای کشاورزی و مکمل کودهای شیمیایی در سیستم کشاورزی پایدار میباشند. بکارگیری این کودها هم میزان بهرهوری و عملکرد را در واحد سطح بالاتر خواهد برد و هم اینکه با تولید مواد غذایی سالم و با کیفیت بالاتر، همسو میباشد.
واژگان کلیدی: کشاورزی پایدار، کود زیستی، محصول سالم و ارگانیک، کشت گلخانهای
مقدمه
بر اساس برآوردهای سازمان مللمتحد، پیشبینی می شود که جمعیت جهانی انسان در سال 2050 به 9/8 میلیارد نفر میرسد، و این افزایش جمعییت در کشورهای در حال توسعه آسیا و آفریقا چشمگیرتر خواهد بود. کاهش منابع آب آبیاری و دیگر نگرانیهای زیستمحیطی ، چالشهای تغذیهای جمعیت رو به رشد جهانی را تشدید میکند - Singh et . - al., 2011 از طرفی زندگی انسان به گیاه وابسته است زیرا گیاه تأمینکننده غذا، پوشاک، دارو، و مصالح ساختمانی بوده و علاوه بر آن جایگاه مهمی نیز در زیباسازی محیط زندگی و آرامش بخشیدن به بشر دارد .اما گیاه، برای ادامه زندگی و تولید محصول، خود به خاک وابسته است .به همین دلیل است که انسان از زمانهای بسیار دور، برای تولید هرچه بیشتر گیاه، اقدام به کوددهی خاک کرده است - کریمیان، . - 1390
با توجه به جمعیت رو به رشد انسانی - Wood, 2001 - ، افزایش شوری زمینهای کشاورزی - Wang et al., 2003 - و کاهش منابع آب آبیاری و دیگر نگرانیهای زیستمحیطی، چالشهای تغذیهای، جمعیت رو به رشد جهانی را تهدید میکند . - Singh et al ., 2011 - کاربرد کودهای شیمیایی انقلابی در تولید محصولات زراعی به وجود آورد و به عنوان ابزاری برای رسیدن به حداکثر تولید در واحد سطح بکار میرود؛ اما کاربرد کودهای شیمیایی به واسطه مصرف نادرست و غیر اصولی این کودها و بر جای ماندن آنها در طبیعت - اسدی رحمانی و همکاران، - 1391، موجب مشکلات زیستمحیطی از جمله آلودگی آب و خاک، افت کیفیت محصولات کشاورزی و کاهش حاصلخیزی خاکها میگردد - Sharma, 2001 - و سلامتی انسان را به مخاطره میاندازد . - Bhattacharjee & Dey, 2014 - ا
ز این رو کیفیت محصولات زراعی، سلامت دام و انسان به وجود خاک سالم و بدون آلودگی وابسته میباشد. خاک می-تواند بدون وابستگی به انرژیهای ورودی از راه فعالیتهای بیولوژیکی برای مدت طولانی باروری خود را حفظ کرده و کیفیت بالای محصولات تولیدی را داشته باشد. اولین کار در حفظ سلامت خاک این است که به عنوان یک جزء زنده به آن نگاه شود، چرا که خاک علاوه بر اینکه بهعنوان تهیه بستر مناسب برای توسعه ریشه، رشد گیاه و تأمین موادغذایی مورد نیاز گیاه اهمیت دارد بلکه مجموعه متنوعی از موجودات زنده را نیز در بر دارد . - Wilson, 2014 - از این رو مواد آلی خاک که جزء فراموش شده کشاورزی کشور ما میباشد و مهمترین و موثرترین فاکتور فعالیتهای فیزیکی و شیمیایی خاک در سیستمهای زراعی است، بایستی همواره مدنظر قرار گیرد. خاک بدون مواد آلی، خاک نیست چرا که مواد آلی جزء اساسی سیستمهای کشاورزی پایدار میباشد. از طرفی عدم مصرف مواد و کودهای آلی، و از طرف دیگر کاهش مواد آلی در خاک به سبب تجزیه مداوم آنها، با کشاورزی پایدار منافات داشته و میتواند تولید کشاورزی و امنیت غذایی را در آینده با تهدید جدی روبه رو کند.
با این حال، حذف سریع کودهای شیمیایی از اکوسیستم بهدلیل افزایش هزینه تولید و همچنین کاهش عملکرد، در کوتاه مدت امکان پذیر نمیباشد. بر همین اساس در سالهای اخیر، سازمان کشاورزی و خواروبار جهانی - FAO - طرح توسعه سیستمهای تلفیقی زراعی را پیشنهاد داده است. در این رابطه کاربرد توام کودهای شیمیایی و آلی نه تنها مصرف کودهای شیمیایی را کاهش میدهند، بلکه سبب ذخیره انرژی، کاهش آلودگیهای محیطزیستی، بهبود شرایط فیزیکی خاک و همچنین افزایش قابلیت جذب عناصر توسط گیاه میشود . - Matos & Arruda, 2003 - حذف استفاده از سموم شیمیایی صنعتی اغلب به افزایش فرآیندهای زیستی در خاک های بیولوژیکی و بهبود کیفیت بیوشیمی مربوط میشود . - Altieri, 2002 - با توجه به اینکه تنوع اقلیمی، نیروی کار فراوان و انرژی ارزان زمینههای مناسبی برای توسعه واحدهای تولید گیاهان گلخانه ای در ایران میباشد .
بنابراین حرکت در جهت توسعه و بهرهبرداری بهینه از واحدهای گلخانهای نیازمند تحقیق و توسعه فنآوری است. کشت گلخانهای به علت برخورداری از مزایای مهمی نظیر امکان تولید محصول در تمامی طول سال، صرفه جوئی در نهادههای اولیه نظیر آب، کود، زمین و نیروی کار به ازای واحد تولید محصول، امکان کنترل عوامل موثر در تولید و در نتیجه عرضه محصولات با کیفیت بالا، امکان بهرهبرداری اقتصادی از زمین های کوچک و امکان کاهش آلایندههای محیط زیست، در سال های اخیر مورد توجه زیاد قرار گرفته است - جعفری، . - 1386 بنابراین با توجه به مشکلات آلودگی کودهای شیمیایی و افزایش قیمت آنها ، سیاستهای توسعه پایدار کشاورزی، افزایش آگاهی از اهمیت کشاورزی ارگانیک و سوق به مصرف چنین محصولاتی، عرضه محصولات با کیفیت خوب، امکان بهرهبرداری اقتصادی از زمینهای کوچک و امکان کاهش آلایندههای محیطزیست از اهداف مهم بخش کشاورزی در کشور ما محسوب میگردد و ضرورت تجدید نظر در افزایش تولید محصولات با تکیه بر استفاده از توان زیستی خاک را ایجاب نموده است. هدف از این پژوهش نگاهی به مفهوم کشاورزی پایدار و جایگزینی کودهای شیمیایی با کودهای زیستی در جهت افزایش امنیت غذایی و حفظ منابع زیستی برای آیندگان میباشد.
کشاورزی پایدار
کاربرد کودهای شیمیایی به واسطه مصرف نادرست و غیر اصولی این کودها و بر جای ماندن آنها در طبیعت، باعث آلودگی آب و خاک شده و از این طریق باعث ایجاد بیمارهای مختلف از جمله سرطان در انسان میشوند. مشکلات آلودگی این کودها و افزایش قیمت آنها از یک سو و سیاستهای کشاورزی پایدار و توسعه پایدار کشاورژی از سوی دیگر ضرورت تجدید نظر در افزایش تولید محصولات با تکیه بر استفاده از توان زیستی خاک را ایجاب نموده است. . تقاضای جهانی1 برای محصولات ارگانیک سالانه حدودا %20 افزایش میابد؛ چرا که مصرفکنندگان بدلیل سموم باقی-مانده در غذاها ابراز نگرانی بیشتری میکنند . - Olivares et al., 2015 -
کشاورزی پایدار یک مفهوم گسترده را در بر می-گیرد و مختص به یک روش خاص نیست. با توجه به پیشرفتهای حاصل در مدیریت اعمال کشاورزی و تکنولوژی، مشخص شده که کشاورزی سنتی دیگر قادر به پاسخگوی به نیازهای غذایی جمعیت رو به رشد انسان در قرن 21 نخواهد بود. کشاورزی سنتی با کاهش تولید یا افزایش هزینهها مواجه است و مزارع کوچک همچون مزارع گندم باعث تخریب خاک سطحی و قدرت حیات خاک، کاهش خلوص آب زیرزمینی و میکروبهای مفید و آسیب پذیر کردن گیاهان زراعی به عوامل بیماریزا میشود. اگرچه روشهای مرسوم قادر به افزایش عملکرد محصول به مقدار زیاد هستند اما به عنوان روشی ایدهآل برای آینده موفق نخواهند بود . - Singh et al ., 2011 -
تغییری اساسی در شیوههای مدیریت کشاورزی و تولید مواد غذایی در سراسر جهان در حال وقوع است. در گذشته نیروی اصلی پیش برنده برای افزایش پتانسیل عملکرد محصولات غذایی، بهرهوری از آنها بود؛ در حالی که امروزه افزایش بهرهوری به طور قابل توجهای با میل به پایداری همراه شده است. کشاورزی پایدار شامل مدیریت منابع کشاورزی برای تامین نیازهای انسانی با حفظ کیفیت محیط زیست و حفاظت از منابع طبیعی برای آینده میباشد. بهبود در کشاورزی پایدار به استفاده بهینه از منابع، مدیریت حاصلخیزی خاک و خواص فیزیکی و شیمیایی آن نیاز دارد، که هر دو اینها بر فرآیندهای بیولوژیکی و تنوع زیستی خاک تکیه دارند. شیوههای مدیریتی که سبب افزایش فعالیت زیستی خاک میشوند در نهایت منجر به بهرهوری طولانی مدت از خاک و سلامتی محصول میگردند - Singh et al.,
