بخشی از مقاله
چکیده
برنج گیاهی است با سابقه طولانی در دنیا، که کشت آن به 7000 سال قبل از میلاد مسیح برمی گردد و پس از گندم بیشترین سطح زیر کشت اراضی کشاورزی را درجهان به خود اختصاص داده است. دردنیا قریب به 1/25 میلیارد نفر و حداقل 225 میلیون خانوار روستایی زندگیشان به برنج بستگی دارد. براساس گزارش مؤسسه بین المللی تحقیقات برنج - 2008 - ، درحال حاضر تولید برنج دردنیا 560 میلیون تن میباشدکه این مقدار بایستی تا سال 2020 به 840 میلیون تن برسد. افزایش سطح زیر کشت محصولات زراعی از جنبههای محیطی و اجتماعی قابل پذیرش نیست،. بناابراین برای افزایش تولید در زمینهای موجود به یک برنامه مناسب در جهت افزایش محصول همراه با حفاظت محیط زیست نیازمند هستیم.
بالغ بر سی سال است که کرم ساقه خوار نواری برنج به عنوان آفت خطرناک در مزار ع برنج کشور محسوب میگردد و قسمت اعظم کنترل این آفت بوسیله سموم شیمیایی انجام می گیردکه آثار و عواقب نامطلوب و زیانباری برای سلامتی جامعه و محیط زیست به دنبال داشته است. به منظور حل این مشکل در سال های اخیر در کشور ما تحقیقات گسترده ای انجام شده است که حاصل آن ارائه راهکارهای عملی نظیر کنترل فیزیکی - تله ها - ، کنترل مکانیکی، کنترل بیولوژیکی، کنترل رفتاری - تله های فرمونی - ، تولید محصول با مدیریت تلفیقی آفات به روش مشارکتی و بسط و توسعه روش های آموزشی مشارکتی FFS - و - TOT برای حفظ سلامت انسان و محیط بوده است.
واژههای کلیدی: برنج، محیط زیست، مدرسه مزرعه ای کشاورزان مدیریت تلفیقی، کنترل
مقدمه
مازندران به سبب برخورداری از مجموعه شرایط اقلیمی از گستردگی کشت برخوردار می باشد . از کل مساحت مازندران 18/45 درصد آن اختصاص به اراضی زراعی و باغی دارد و تمامی شهرستان ها اقدام به کشت برنج میکنند - حسنی مقدم و همکاران، . - 1384 این محصول سهم بسزائی بر در درآمد کشاورزان منطقه دارد. مشاهده تفاوت بسیار در میزان تولید و عملکرد یک رقم برنج و همچنین هزینه و سود خالص ارقام در مناطق گوناگون و حتی در مناطقی که از نظر اقلیم - آب، خاک، هوا و.... - در شرایط یکسانی قرار دارند، این سوال را برمی انگیزد که این اختلاف ناشی از چه مسئله ای می باشد. آنچه مسلم است کشاورزان برای کنترل آفات و بیماریها از بعد نحوه ترکیب و زمان مناسب استفاده از نهاده ها بصورت متفاوتی عمل میکنندکه نتیجهاش در عملکرد و سود آنها مشخص میگردد.
افزایش سطح زیر کشت محصولات زراعی از جنبههای محیطی و اجتماعی امکان پذیرنیست، بنابراین برای افزایش تولید در سطوح موجود به یک برنامه مناسب حفاظت گیاهان در برابر خسارتهای قبل و بعد از برداشت محصول نیازمند می باشد. اما تحقق این امر باید بدون آسیب رساندن به محیط و منابع تولید برای نسلهای بعد صورت گیرد.کرم ساقه خوار نواری برنج در شالیزارهای شمال ایران از آفات کلیدی بوده و در شرایط طغیانی قادر به کاهش محصول و عملکرد برنج میباشد - خسروشاهی و همکاران، . - 1358 با توجه به اینکه در بیش از نصف شالیزارهای استانهای گیلان و مازندران برای کنترل کرم ساقه خوار برنج از حشره کش های شیمیائی استفاده میگردد، معهذا به لحاظ قیمت و هزینه مصرف سموم شیمیائی و نیز به لحاظ آلودگیهای زیست .محیطی تبعات زیادی را دنبال دارد. یکی از سموم بسیار معمول و نیزکارآمد در کنترل کرم ساقه خوار برنج، دیازینون - گرانول ده درصد و امولسیون 60 درصد - می باشد.
ترکیبات مزبور دارای اثرات مخرب زیستمحیطی روی برخی میکروارگانیسمهای خاکزی و نیز حشرات غیر هدف می باشد - قاسم پور و همکاران، - 2002 بنابراین استفاده ی بهینه از این ترکیبات به منظور کسب بهترین نتیجه در کنترل آفات و کمترین آلودگی محیط زیست بسیار حائز اهمیت است - عمواقلی طبری، . - 1382 برای رسیدن به این هدف باید مدیریت تلفیقی آفات را بهبود بخشید که این امر جز با شناسایی مشکلات موجود و حل آن امکانپذیر نمیباشد.کشاورزی پایدار حفظ منابع برای آیندگان و کاهش آلودگی محیط زیست را مد نظر دارد - رحمان1، . - 2010 از جمله راهکارهای کشاورزی پایدار، مدیریت تلفیقی آفات برای محصولات باغی، گلخانهای و مزارع است که سرلوحه امور ترویجی قرار گرفته و میتواند کاهش خسارات ناشی از آفات در محصولات کشاورزی را به همراه داشته باشد - ارباخ 2، . - 2006
هرگونه تلاش برای ترویج در کاهش مصرف سموم نیازمند مساعدت کشاورزان است که این امر نیازمند نگرش سازنده کشاورزان درباره مدیریت تلفیقی آفات است. بکارگیری روشها و فنآوریهایی نظیر - انتخاب بذور سالم، واریتههای مقاوم، خزانه سالم، کشت زمانبندی شده، فضاسازی مناسب، مصرف متعادل کودهای شیمیایی و...... - کنترل مکانیکی - تراشیدن نوک گیاهچهها قبل از انتقال به زمین اصلی، جمعآوری و انهدام دستجات تخم، کندن و از بین بردن قسمتهای آلوده گیاه در زمین اصلی و تکان دادن بوته ها با استفاده از طناب در شالیزار برای مبارزه با برگخوارها - ، مدیریت تلفیقی آفات تعریف شده است - ریبا1، . - 2007 در این رهیافت هر محصول و آفات آن به عنوان بخشی از یک نظام زراعی به حساب میآید و سپس یک برنامه منظم که شامل ترکیبی از روشهای کنترل - بیولوژیکی ، زراعی، مکانیکی و شیمیایی - با ترتیب و زمانبندی مناسب برای هر کدام اعمال میشود.
مارش - 1970 - مدیریت تلفیقی آفات در برنج را در ساده ترین واژه ها یک حمله اکولوژیک مشتمل بر چندین تاکتیک بیولوژیکی، شیمیایی و روشهای کنترل زراعی به همراه کاربرد ارقام مقاوم به حشرات به منظور کنترل اقتصادی و مدیریت جمیعت آفت می داند.بر اساس اظهارات داکو و همکاران - 2000 - 3 یکی از راهکارهای مهم برای اجرای مدیریت تلفیقی آفات مطالعات میدانی میباشد. چون اینگونه بررسی ها اطلاعات لازم برای مداخله و اصلاح شرایط موجود را فراهم میسازد. جدیترین محدودیت در تولید برنج، آفاتی از قبیل ساقه خوارها و برگخوار ها می باشند که کنترل آنها بسیار مشکل و پرهزینه است و اگر به طور جدی با آن مبارزه نشود می تواند کاهش قابل توجهی در میزان تولید، کیفیت و بازاریابی بههمراه داشته باشد - ویلفرد4، . - 2006 جهت نشان دادن اهمیت و نقش مدیریت در تولید محصولات کشاورزی همین نکته کافی است که علیرغم مصرف نهاده ها در شرایط مشابه، برخی از کشاورزان تولید بیشتر و در واقع بهره وری بالاتری دارند و در این بین مدیریت تلفیقی آفات از جایگاه ویژه ای برخوردار است.
مواد و روشها
آمار و اطلاعات مورد نیاز در این بررسی به روش اینتر نتی، کتابخانه ای و میدانی بدست آمده است. اطلاعات مورد استفاده در بررسی های میدانی مربوط به سال های زراعی 95-93 به روش مصاحبه حضوری با ابزار پرسشنامهای و بازدیدهای فنی در طول دوره کاشت بوده است. تعداد نمونه با استفاده از نمونه برداری چند مرحلهای مشخص گردید. برای نمونهگیری و تعیین حجم نمونه، از فرمول کوکران استفاده شده است. حجم نمونه براساس پیش آزمون انجام گرفته 400 نفرمحاسبه شده است. قابل ذکر است روستاهایی که در آن مدارس مزرعهای تشکیل شده است نیز مد نظر قرار گرفت. برای سنجش روایی مقدار آلفای کرونباخ آن محاسبه شد که میزان آن 80/2 درصد و در حد قابل قبول - بالاتر از 75 درصد - قرار گرفت. پس از جمع آوری نظرات همه افراد همکار طرح، پرسشنامه نهایی به تعداد جدول محاسبه شده از طریق مراجعه مستقیم تکمیل و در محیط ذکر است روستاهایی که در آن مدارس مزرعه ای تشکیل شده است نیز مد نظر قرار گرفت.
نتایج و بحث
نتایج بدست آمده در تحقیق که مطابق روش های ارائه شده در روش تحقیق، اطلاعات مستخرجه از 162 پرسش نامه تکمیل شده در سال های 93و 94 و 238 پرسشنامه در سال 95 در شهرهای تحت مطالعه استان بوده است. کل پاسخگویان مرد و بیشتر آنها درگروه سنی 41 - 60 سال قرارداشتندکه بیانگر فرار جوانان روستا از شغل کشاورزی است. از نظر میزان تحصیلات، بیشترین درصد 40/7 - درصد - ابتدایی و بیشترین سابقه شالیکاری متعلق به گروه 21 - 30 سال است. تعداد افراد خانوار در بیش از 58 درصد از کشاورزان، 4 نفر و کم تر بوده است - جدول . - 1
