بخشی از مقاله
چکیده
هدف این مقاله تحلیل توزیع زمانی و مکانی بارشهاي رعد و برقی در استان آذربایجان شرقی میباشد. بدین منظور آمار روزانه بارشهاي رعد و برقی هفت ایستگاه استان در دوره - 2008-1989 - از سازمان هواشناسی کشور تهیه شد. در این تحقیق از روش خوشهبندي سلسله مراتبی استفاده و تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده از نرمفزارهايSpss و Arcgis انجام شد. در نتیجه حاصل از خوشهبندي، منطقه مورد مطالعه به سه ناحیه طبقه بندي گردید. همچنین نشان داده شد که بیشترین زمان فعالیت رعد و برق مربوط به فصل بهار و بعداز ظهرها است.
واژههاي کلیدي: توزیع زمانی و مکانی، رعد و برق، آذربایجان شرقی
-1 مقدمه
وقوع پدیدههاي طبیعی به دلیل ماهیت خاص خود در عین داشتن اثرات مفید میتوانند نتایج مخربی هم در پی داشته باشند. بر این اساس شناخت کلیماتولوژي بارشهاي رعد و برقی میتواند اهمیت قابل توجهی داشته باشد - رسولی و همکاران،. - 169 :1386 توفانهاي تندري جزء پدیدههاي مخرب اقلیمی محسوب میشوند که همه ساله خسارات جبران ناپذیري را به صورت تگرگ، بارشهاي سیلآسا و رعد و برق به تاسیسات، مزارع و منازل وارد میکنند - لشکري و آقاسی،. - 203 : 1391 بارشهاي رعد و برقی از مهمترین پدیدههاي اقلیمی منطقه شمال غرب کشور ایران از جمله استان آذربایجان شرقی میباشد که از تنوع زمانی و مکانی ویژهاي برخوردار هستند - نصیري،. - 1 :1392 این نوع بارشها در مواقعی از سال ضمن تامین بخشی از آب مورد نیاز زراعی، به ویژه در فصل گرم، تاثیرات فاجعه باري بر روي محیط طبیعی، مردم و اقتصاد و کشاورزي برجاي میگذارند - رسولی و همکاران،. - 155 :1386 بنابراین شناسایی این پدیده از اهمیت ویژهاي برخوردار است. در زمینه ي بارش هاي رعدو برقی تاکنون در دنیا پژوهشهاي نسبتا زیادي صورت گرفته که در ادامه به چند نمونه اشاره میگردد. داي - 2001 - 1 فراوانی فصلی و روزانه تندرها را در مقیاس جهانی بررسی کرد و به این نتیجه رسید که زمان بارشهاي رگباري در خشکیها اوخر بعدازظهر است، اما در نواحی اقیانوسی این نوع بارشها بیشتر در اوایل صبح رخ میدهد.
پیندا و همکاران - 2007 - 2 مطالعهاي با هدف ارتباط بین رعد و برق و بارش در نه رویداد همرفتی انجام دادهاند که در فصل تابستان سال 2004 در کاتالونیا3 و منطقهي ساحلی آن در شمال غربی دریاي مدیترانه رخ داده است. این ارتباط از نظر شرایط سینوپتیکی وقوع پدیده و با توجه به توزیع فضایی آنها در ارتباط با زمین و حوزهي دریا قرار گرفت.هیچنز و بروکس - 2013 - 4 به بررسی مقدماتی سهم سیستم رعد و برق سوپرسلولی5 در اقلیمشناسی بارش سنگین و شدید در ایالات متحده با استفاده از دادههاي راداري در طول سال 2009 در مقیاس زمانی یک ساعته پرداختهاند. و به این نتیجه رسیدهاند که رعد و برق سوپرسلولی نسبت به غیر سوپرسلولی بیشتر تولید بارش شدید و سنگین میکند.
نیکارز و زیهبا - 2013 - 6 به برآورد عددي روزانه رعد و برق و استفاده از آن در تجزیه و تحلیل پدیدههاي آب و هوایی شدید در لهستان و اروپا در بازهي زمانی -2010 1980 پرداختهاند. در این تحقیق از شاخصهاي کمی استفاده شده و به این نتیجه رسیدهاند که رفتار رعد و برق بین لهستان æ اروپا متفاوت است. به طوري که در لهستان فرکانس این حوادث 4 روز در دهه در حال رشد است اما داراي روند معکوسی در اروپا یعنی 9 روز در دهه میباشد.. حجازيزاده - 1379 - از بررسی تعداد رعد و برقها و انطباق آن با شرایط سینوپتیکی حاکم بر منطقهي غرب ایران به این نتیجه رسید که تعداد رعد و برقهاي دورهي 1979تا 1985 براي دورهي گرم سال در شمال غرب کشور و نسبت به جنوب غرب بسیار قابل توجه بوده در حالی که در دورهي انتقال فصل گرم به سرد شرایط متفاوت است
æ در جنوب غرب کشور تعداد آن بیشتر است. رسولی و همکاران - 1386 - تغییرات زمانی درازمدت فراوانی و میزان بارشهاي حاصل از رعد و برق را در شمال غرب کشور با استفاده از تحلیل آماري سالهاي 1951 تا 2002 مطالعه کردهاند که نشان دهندهي این واقعیت است که بارانهاي مذکور اغلب در فصول بهار و تابستان و طی ساعات بعدازظهر و اوایل شب اتفاق می-افتد.
رسولی و جوان - 1391 - به منظور شناسایی تغییرات زمانی- مکانی وقوع رعد و برق در نیمهي غربی کشور که با استفاده از مشاهدات 17 ایستگاه هواشناسی سینوپتیک و ترسیم نقشه میانگین روزهاي همراه با رعد و برق را مورد بررسی قرار دادهاند æ به این نتیجه رسیدهاند که نیمهي غربی ایران در طول دوره آماري 1956 تا 2005 از لحاظ تعداد وقوع روزهاي همراه با رعدæ برق منطقهي همگنی نیست. نصیري - 1392 - به بررسی توزیع مکانی بارش رعد و برقی مناطق کوهستانی شمال غرب کشور به منظور مدلسازي بارشهاي مکانی مورد بحث در محدودهي فلات شمال غرب کشور پرداخته و به این نتیجه رسیده است که دادههاي بارش با افزایش ارتفاع افزایش پیدا کرده و همچنین بارشهاي رعد و برقی در بهار و تابستان از شدت زیادي برخوردار است. خلیلی - 1392 - به بررسی آماري و همدیدي وقوع توفانهاي رعد و برقی منطقه مغان در بازهي زمانی 16 سال از سال 1992 تا 2007 با استفاده از روش خوشهبندي و روند سريهاي زمانی و براي تحلیل همدید توفانهاي تندري شرایط همفشاري سطح زمین و هم ارتفاع سطح 500 هکتوپاسکال و امگا مورد تجزیه و تحلیل پرداخته است و نتیجه گرفت که در مقیاس زمانی بهار، توفانهاي رعد و برقی بیشترین فراوانی را دارند و از روند متوسط و ثابتی برخوردار هستند.
-2 موقعیت جغرافیایی استان آذربایجان شرقی
استان آذربایجان شرقی در گوشه شمال غرب کشور قرار گرفته است و از نظر موقعیت جغرافیایی در محدوده 45 درجه و 7 دقیقه الی 48 درجه و 20 دقیقه طول شرقی و 36 درجه و 45 دقیقهفالی 39 درجه و 26 دقیقه عرض شمالی واقع شده است. آب و هواي آذربایجان شرقیفبه طور کلی سرد و خشک است ولی به علت تنوع توپوگرافیکی از اقلیمهاي متفاوتی برخوردار است. این استان همواره تحت تأثیر بادهاي سرد شمالی و سیبري و بادهاي مرطوب دریاي سیاه و مدیترانه و اقیانوس اطلس قرار گرفته است. به علاوه، بادهاي محلیفنیز تحت تأثیر شرایط طبیعی استان از سوي کوهستانهاي بلند و دریاچههاي ارومیه و خزر به سوي دشتها و جلگهها میوزند. میانگین بارندگی سالیانه 250 الی 300 میلیمتر میباشدل موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه و پراکندگی ایستگاه ها نیز در شکل 1 نشان داده شده است.
