بخشی از مقاله
چکیده
از آن جا که اعجاز قرآن کریم ارتباط تنگاتنگی با علوم بلاغی و بیانی دارد، مباحث بلاغی از دیرباز مورد توجه اندیشمندان قرار گرفته است. از جمله ی این اندیشمندان عبدالقاهر جرجانی نظریه پرداز و عالم بلاغت قرن پنجم و موسس علم معانی است که با نظریه ی نظم خود تحول عظیمی در سیر مباحث بلاغی پیرامون اعجاز قرآن ایجاد کرد. او که دلیل اعجاز قرآن را نظم و پیوستگی منحصر به فرد عبارات آن می داند معتقد است برتری و امتیاز سخن به حسن همجواری کلمات و آگاهی گوینده از جایگاه صحیح کلمات در ترکیب جمله مربوط است و استعاره و کنایه و تمثیل و سایر انواع مجاز را نیز از مقتضیات نظم می داند. با توجه به این که سوره ی رعد با استفاده از تصاویر بیانی شگفت انگیز و با اسلوبی محکم و نظمی منحصر بفرد به بیان نشانه های قدرت خداوند می پردازد این جستار با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی به بررسی صور بلاغی آیاتی چند از این سوره پرداخته است. از صور بیانی به کار رفته در این سوره می توان به تضاد و تقابل، کنایه، استعاره، تمثیل و...
اشاره کرد.
کلمات کلیدی: قرآن، اعجاز بیانی، نظریه ی نظم، سوره ی رعد
.1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید بهشتی
.2 آموزگار
612
مقدمه
علوم بلاغی نقش گسترده ای در تحلیل و تبیین جنبه های اعجاز قرآن دارد تا جایی که نخستین کتاب ها درباره ی اعجاز قرآن به طرح مباحث بلاغی پرداخته اند. معجزه بودن قرآن کریم اندیشمندان را بر آن داشت تا راز اعجاز و فصاحت آن را بجویند به ویژه که تحدی قرآن به آوردن مثل و مانند، بیشتر ناظر به فصاحت و بلاغت و ابعاد بیانی است. اعجاز بیانی از مواردی است که تمامی آیات قرآن را در برمی گیرد.
در ابتدا درک عرب از اعجاز قرآن بر اساس فطرت و بر پایه ی ذوق سلیم و دور از فلسفه و تحلیل علمی و منطقی بود. آنان بالفطره مردمی فصیح و بلیغ بودند و آن گاه که به کلامی بلیغ گوش می سپردند قلب هایشان متاثر می گشت و درونشان به لرزه می افتاد.
اما در دوره های بعد که غیر عرب با عرب آمیخته شدند فطرت عربی و بلاغت کلام عربی ضعیف شد و چون قرآن معجزه ی جاودان بود لازم بود دلایل اعجاز آن در هر زمان و مکان برای کسانی که به آن می گرویدند آشکار شود. بنابراین دلایل اعجاز قرآن که در صدر اسلام از دایره ی احساس فطری و درونی خارج نشد لازم بود پس از این دوره وارد حوزه ی تفکر و شرح و بسط شود(الجندی .(14 :1960
یکی از مهمترین مسایلی که پژوهش های قرآنی از قدیم به آن توجه داشته بیان و بلاغت قرآن است. زیبایی و ویژگی های منحصر بفرد بیانی قرآن مجال بحث و بررسی ناقدین و اندیشمندان بوده است. مسئله ی اعجاز قرآن مسلمین را به خود مشغول کرد و در این میان علمای معتزله بیش از دیگران درباره ی آن سخن گفتند و به تالیف پرداختند. تا قرن سوم آثار مدونی درباره ی اعجاز به ما نرسیده است؛ اما این بدان معنا نیست که در این باره جدلی میان مسلمانان رخ نداده است؛ چرا که در قرن دوم بسیاری به زندقه متهم شدند از جمله ابن مقفع که متهم به معارضه با قرآن بود(الضامن (87 :1979؛ اما در قرن سوم به شکلی منظم درباره ی اعجاز سخن گفته شده است. جاحظ کتابی درباره ی اعجاز قرآن نگاشت و آن را» نظم القرآن« نامید و باهلی کتابی با عنوان» اعجاز القرآن« نگاشت(همان: (89 و از آن پس کتاب های زیادی دراین باره به رشته ی تحریر در آمد.
