بخشی از مقاله
چکیده :
کانسارزایی آنتیموان بائوت در واحدهای سنگی افیولیت ملانژ و بسیار خرد شده زمین درز سیستان واقع شده است. هدف اصلی این پژوهش بررسی نقش شکستگیها بر کانسارزایی آنتیموان، به خصوص در ارتباط با گسل نصرت آباد است. بر اساس بررسی میدانی از 177 گسل، 1780 درزه و تعدادی خش لغزه، مشخص گردید که به صورت محلی زون برشی همراه با شکستگی های ریدل و آنتی ریدل در منطقه شکل گرفته است. با تداوم عملکرد زون برشی، انحراف بلوک های سنگی در بین شکستگیها روی داده است. در اثر نفوذ ماگما تقریباً بعد از ائوسن، شرای برای ته نشست محلول های گرمابی در این انحرافها نزدیک سطح زمین، فراهم آمده است. زاویه چرخش ساعتگرد بلوک های سنگی در حدود 20 درجه موجب تمرکز کانسار آنتیموان به صورت رگه ای و رگچه ای در سه امتداد خاص گردیده است. بیشترین کانسارزایی در شکستگی های برشی آنتی ریدل با امتداد 090 تا 110 درجه قرار دارد. در حالیکه جایگیری کانه در شکستگی های برشی ریدل و P کمتر روی داده است.
مقدمه :
محدوده مورد مطالعه در فاصله 110 کیلومتری شمال غرب شهرستان زاهدان در درون نوار افیولیت ملانژی و رخساره فلیشی شرق ایران قرار دارد. این محدوده دارای موقعیت طول جغرافیایی 60 10 38 تا 60 12 28 شرقی و عرض جغرافیایی 29 40 52 تا 29 42 32 شمالی است - شکل . - 1 در بررسی وضعیت ذخایر آنتیموان ایران - باباخانی و همکاران، - 1380 منطقه خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان را یکی از 5 منطقه با پتانسیل بالای کانی زایی نامیده اند. با توجه به مطالعات انجام شده در مناطقی مانند جنوب نهبندان - سفیدابه - - - Zarinkoub & Khatib, 2007 و شمال غربی زاهدان - لخشک - - بدخشان ممتاز و همکاران، - 1386، در محدوده مورد نظر در مورد کانه زایی و کنترل ساختاری بر آن تحقیق و پژوهشی صورت نگرفته و تنها نقشه قابل استناد به آن نقشه زمین شناسی 1:250000 زاهدان است. از همین رو با توجه به وجود پتانسیل ماده معدنی آنتیموان و عدم بررسی و تحلیل ساختاری، با برداشت های میدانی و انطباق داده ها با تصاویر ماهواره ای و هوایی، نقشه زمین شناسی و ساختاری با مقیاس 1:5000 از ناحیه تهیه گردید تا در این موضوع دید جامع تری بر تأثیر شکستگیها بر تمرکز کانسارزایی آنتیموان در اختیار گذارد. منطقه مورد پژوهش در فاصله 24 کیلومتری و در شرق گسل نصرت آباد واقع شده که بر اساس برداشت ها و تصاویر ماهواره ای، در منطقه زون گسلی و سیستم برشی محلی می توان در آن متصور دانست.
بحث:
شکستگیها عامل مهم و اساسی در تشکیل ذخایر گرمابی، هستند. به طوری که ذخایر تحت کنترل گسلها و در محل های خاص بازشدگی به وجود آمده اند. شکستگی ها و درزه ها امکان تماس و انجام واکنش های شیمیایی محلول های گرمابی را با سنگ های میزبان افزایش می دهند. با توجه به قرار گیری منطقه در محدوده زون برشی متأثر از گسل اصلی - نصرت آباد - و تداوم استرس از سمت جنوب و جنوب غرب - صفحه عربی - و از سمت شرق - صفحه هند - ، عملکرد انواع گسلها حائز اهمیت هستند. در بررسی تراکم سنجی آبرهه های صورت گرفته در اطراف گسل نصرت آباد توس نگهبان و خطیب - 1384 - ، چنین استنباط گردید که این گسل با مکانیسم امتدادی راستگرد با مؤلفه فشارشی و صفحه گسلی با شیب خاوری با میانگین 80 - 70 درجه، باعث بالا آمدگی کلی در خاور گسل گردیده است. پس از مؤلفه فشارشی و راندگی واحدهای اولترابازیک بر روی واحدهای ائوسن به عقیده شوقی و مریدی - 1387 - ، از زمان الیگوسن بیشتر مؤلفه برشی- فشارشی بر منطقه حاکم بوده که چنین پنداشتی در منطقه بائوت نیز برقرار است. در این منطقه بدلیل وجود ساختارهای برشی و شکستگی های موجود، عملکرد تکتونیکی و سیستم اعمال شده صرفاً فشارشی نبوده و علاوه بر سیستم برشی- فشارشی به طور محلی فرآیند کشش نیز روی داده است. به طور محلی بیشترین تأثیر و مکانیزم حرکتی گسل های امتداد لغز موجب جابجایی تراکششی گردیده اند که علاوه بر برش و حرکت امتدادی، در پی آن شکستگی های کششی و بازشدگی در این حوضه بوجود آمده اند.
شکستگی های ریدل، آنتی ریدل و نوارهای برشی y و P از جمله شکستگی های قابل شناسایی در این محدوده زون برشی هستند. شکل 2، قسمتی از این زون به همراه ساختارها و شکستگی های برشی را نشان می دهد. جهت اعمال استرس بیشینه با توجه به نوع و امتداد قرار گیری ساختارها از جمله کوتاه شدگی ها، کشیدگی ها، جابجایی ها و شیستوزیته، در جهت شمال شرق تعیین شده است. در پی پیشروی استرس، این شکستگی ها از حالت و زاویه معمول خود نسبت به زون تغییر یافته اند و موجب ایجاد زاویه چرخشی شده اند. زون برشی محلی مورد نظر دارای دو گسل عمده است که طول تقریبی آنها بالغ بر5500 متر با امتداد شمال غرب- جنوب شرق و پهنای تأثیر در حدود 2500 متر مشخص است. میزان عملکرد جابجایی این زون درحدود 40 متر به صورت راستبر در منطقه روی داده است. سازوکار گسلی در زون برشی محلی در هر سه مکانیزم جنبشی به صورت امتداد لغز، نرمال و معکوس تشکیل شده اند. دو فاز دگرشکلی از داده های شکستگیها قابل استناد است. بطوری که گسلهای امتدادلغز با مولفه های نرمال و یا معکوس در طی تغییر میزان استرس و در نتیجه آن استرین و دگرشکلی ها به صورت چرخش در بلوکها گردیده و دو نسل گسلش در منطقه موجب شرای مناسب برای کانه زایی گردیده اند. بر اساس داده های نمودارهای گل سرخی و سیکلوگراف بیشترین میزان چرخش در امتداد شکستگی های برشی آنتی ریدل روی داده که نقطه اوج آن در پایان فاز دگرشکلی ابتدایی بوده و در پس از آن انحراف های کلی در راستای شکستگی های ریدل است بعبارت دیگر در فاز دگرشکلی دوم دگرشکلی ها از نوع جابجایی و لغزش در راستای برش های ریدل روی داده است - شکل . - 3 میزان چرخش و انحراف کلی در این زون برشی را می توان براساس اطلاعات بدست آمده، در حدود 20 درجه به صورت راست بر و یا بعبارتی برش پله به راست، تخمین زد.
در شرایطی که شکستگی های آنتی ریدل وجود دارند، چرخش و دگرشکلی باعث بازشدگی و اتساع می شود. تنش نرمال موجود در گستره عرضی این گسلها، موجب جابجایی شیب لغز می شود. بنابراین گسلها در طی فعالیت خود، مسیرهای مهاجرت را برای محلولها فراهم می آورند، به طوری که فشار حاکم بر مجموعه سنگی در حین چرخش سطوح گسلی بر فشار سیالی غلبه داشته، با افزایش متوس فشار ستون سیالی هیدوراستاتیک موجب ته نشست مواد می شود . - Mandl, 2005 - در طی افزایش استرین در سیستم برشی و حرکت راستا لغز در بین صفحات گسلی دوران چرخشی راستگرد را همراه با بازشدگی در مناطق خاص است. البته در طبیعت ساختاری موجود، چرخشها به صرف در طول یک خ مستقیم روی نمی دهد بلکه در طول گسل سنگها انحراف و خمش روی داده و حالت پیچش در راستای امتدادی گسلها وجود دارد. این انحراف و خمشها در محل های خاص ساختاری در راستای گسل سنگها پدید آمده اند و موجب کنترل کانه زایی در این فضاها گردیده اند. محل های خاص ساختاری از جمله شکستگی های برشی آنتی تتیک می باشد که بیشترین دگرشکلی را در سیستم برشی متحمل می شوند. البته از دیگر ساختارها، شکستگی های برشی سنتتیک و شکستگی های P هستند که تمرکز کانه به ترتیب در آنها بیشتر روی داده است.
جابجایی و تغییرات امتدادی در گسل ها و رگه- گسل سنگها، به علت شدت تنش بیشینه در منطقه می باشد. جابجایی برش با چرخش محور 1 از موقعیت اولیه که زاویه حاده ای که با جهت برش می سازد، بوجود آمده است. درمرحله ای که با افزایش چرخش روبرو شده، مجموعه ای از نخستین برش های ریدل شکل گرفته اند. با تغییر بیشتر در استرس اصلی اولیه، این موقعیت زودتر به کمال رسیده و برشها و شکستگی های مزدوج ریدل در ارتباط با جهت برش به صورت مورب ایجاد گردیده اند. در ابتدای مرحله برش ریدل، که تحت ترافشارش شکل گرفته اند، منطبق بر بسیاری از جابجایی های ریز محدوده دیواره است که با چرخش بیشتر 1 ، برش ریدل با شیب کمتر به سمت دیواره ایجاد شده است. گسل های ابتدایی به صورت پیوسته جابجا و حرکت در طول ریشه گسل ندارند و گسل های چرخشی جدید، با جهت برشی وضع شده به خوبی صف آرایی و آرایش می یابند، و برش ریدل اولیه شکل می گیرد. با توجه به برداشت های اکتشافی و ترانشه برداری ها از منطقه و نیز ترسیم مقاطع عرضی از محل های کانه دار چنین استدلال وجود لنزهای کانه زایی محقق یافت به عبارتی کانه زایی در امتداد تأثیر گسل بیشتر در عمق کم و در محل های اتساعی به طور مقطعی و لنزی صورت پذیرفته است و در عمق بیشتر آثار کانه زایی آنتیموان محو می شود که این حالت هم به لحاظ ساختاری است و هم به لحاظ ویژگی های محلول های گرمابی کانه دار است، چون با افزایش شرای و محی مناسب برای کانه زایی آنتیموان از بین می رود - شکل . - 4 بردارهای باز شدگی رگه ای رگه های اپی ترمال در گستره الگویی وسیعی قرار دارند که ممکن است به صورت رگه های ساده تا استوک ورک تشکیل گردند - مر و همکاران، - 1379 که در منطقه کانه زایی به صورت رگه های منفرد و یا به صورت موازی در رگه- گسل سنگ های سیلیسی- کربناته بوجود آمده اند. ضخامت مختلف رگه، می تواند در فاز یکسان دگر شکلی همراه با باز شدگی تشکیل گردد. بر اساس مشاهدات میدانی و بررسی دو دیواره گسل، کانه زایی آنتیموان به طور همزمان با فعالیت تکتونیکی و در مراحل پایانی عملکرد گسلش بر روی سطح گسل و در شرای اتساعی مناسب در دیواره شکستگیها بوجود آمده است.
