بخشی از مقاله
هر ساله دردنیا شاهد وقوع سیلهای بزرگ وکوچک می باشیم که خسارات بسیار زيادی از نظر اقتصادی، تخريب محیط زيست، منابع طبیعی و مسكونی و تلفات جانی وارد می نمايد. کشورمان ايران نیز هرساله خسارات زياد و جبران ناپذيری از سیل به خود میبیند. نكته حائز اهمیت در اين بین اين است که در شهرها به علت ساخت و ساز، نفوذپذيری کم میشود و حتی با يک بارندگی متوسط نیز میتوان شاهد آبگرفتگی معابر بود. میزان خسارت وارده در اثر وقوع سیل بستگی به مشخصاتی از قبیل ارتفاع آبگرفتگی، سرعت جريان سیل، مدت دوام آن و میزان رسوبات و مواد حمل شده دارد. از طرف ديگر پديده تغییر اقلیم منجر به تغییراتی در میزان الگوی بارش و دوره بازگشت سیالب ها با دبی های مختلف می شود.از آنجا که زيرساختهای شهری بسیار حیاتی و مهم میباشند که حتی آنها را شريانهای حیاتی می نامند، تاثیر سیل و آبگرفتگی بر آنها بسیار حائز اهمیت میباشد. در واقع بايد خسارت وارده بر زيرساختها در اثر عمق آبگرفتگی های مختلف محاسبه گردد و اقدامات الزم برای ايمن سازی زيرساختها انجام گیرد. در اين میان ممكن است آبگرفتگی خسارتی به يک زيرساخت خاص وارد نیاورد اما به علت وابسته بودن اين زيرساخت به زيرساختهای ديگر، عملكرد آن دچار اختالل گردد. بنابراين در نظر داشتن اندرکنش بین زيرساختها بسیار حاز اهمیت است. در اين تحقیق مدل داده-ستانده لئون تیف معرفی و برای در نظر گرفتن وابستگی زيرساختها به هم مورد استفاده قرار گرفته است.
-2تعاریف و مفاهیم اولیه:
خسارت حاصل از سیل و آبگرفتگی به دو دسته کلی محسوس و نامحسوس تقسیم بندی میشود. -2-1خسارت محسوس خسارت محسوس را می توان براحتی کاهش داد و در محاسبات توجیه اقتصادی مدنظر قرار داد خسارت محسوس به دو دسته خسارت مستقیم و خسارت غیر مستقیم تقسیم میشود. خسارت مستقیم که مستقیما در لحظه وقوع سیل وارد می آيد شامل موارد زير است :
- زيرآب رفتن اراضی و تاسیسات و ساختمانها و تخريب آنها
- ايجاد فرسايش کنار و حاشیه رودخانه ها
- تخريب تاسیسات، ناشی از تغییر مسیر بستر رودخانه ها
- کاهش ارزش محصوالت کشاورزی و يا صنعتی در اثر آب گرفتگی
- تلفات دامی
خسارت غیرمستقیم به مواردی از صدمات و زيانهايی اطالق میشود که به طور غیرمستقیم ناشی از جاری شدن سیالب است. میزان خسارات غیرمستقیم معموال به صورت درصدی از خسارات مستقیم برآورد میشوند. خسارات غیرمستقیم شهری شامل زيانهای ناشی از کاهش خريد و فروش و تولید در مجموعه های تجاری و صنعتی و خرده فروشیهای خسارت ديده از سیالب، دستمزدهای قطع شده، اختالل در سامانه های حمل و نقل و ارتباطات، هزينه های مربوط به جابه جايی کاالها، اسباب و لوازم، تجهیزات و تاسیسات و خدمات از مناطق سیل زده به بیرون، و برگشت آنها به محل اولیه بعد از بهبود شرايط سیالبی، هزينه های پاکسازی محیط و برقراری امكانات موقت برای سیل زدگان و برپايی سیل بندهای موقت و ... است.
از موارد ديگر خسارت غیرمستقیم می توان به:
- قطع ارتباط و افزايش هزينه های مسافرت از راههای ديگر
- ايجاد مشكل در تجارت روزمره
- افزايش هزينه های درمانی و خدماتی
- تلفات انسانی و يا معلولیت افراد که از شیوع بیماريهای همه گیر ناشی می شود.
- افزايش خطر سیل گیری در سیالبهای بعدی اشاره کرد.
از مهمترين خسارات غیرمستقیم از کار افتادن زيرساختهای شهری به دلیل وابستگی عملكردی در زيرساخت های آسیب ديده می توان نام برد.
-2-2 خسارت نامحسوس خسارت نامحسوس به راحتی قابل محاسبه نبوده و در توجیه اقتصادی طرح ها کمتر مورد استفاده قرار می گیرد ولی به نوبه خود از اهمیت زيادی برخوردار است. برخی از خسارات نامحسوس عبارتند از:
- فرسايش خاک و پرشدن سدها از رسوب
- ايجاد مانع در راه رشد و توسعه منطقه
- ضررهای بهداشتی در درازمدت
- ايجاد ياس و ناامیدی در مردم
- عدم سرمايه گذاری قابل توجه به علت عدم اطمینان کافی
-2-3توابع عمق-خسارت:
تابع عمق-خسارت يک نمودار است که عمق سیالب را در برابر درصد خسارت، برای انواع مختلف و کاربری های مختلف ساختمانها نشان می دهد. با بكار بردن منحنی های عمق-خسارت، مقدار خسارت به اجزاء ساختمانی و اشیاء درونی آن بر اساس عمق سیالب تخمین زده می شود. همانطور که در ادامه آمده است، برای تحلیل خسارت بسیاری از زيرساختها از همین توابع عمق-خسارت که برای ساختمانها فراهم شده، استفاده می گردد.
