بخشی از مقاله
چکیده
در دهههای گذشته، خاورمیانه درنتیجه وقوع مخاصمات مسلحانه مختلف، متحمل خسارات زیستمحیطی بسیاری گردیده است. از نمونههای بارز خسران طبیعت این منطقه، میتوان صدمات ناشی از جنگ عراق و ایران، جنگ عراق و کویت، حمله امریکا به عراق و افغانستان و مخاصمات مسلحانه داخلی در برخی کشورها، ازجمله ظهور پدیده داعش نام برد. عراق ازجمله کشورهای منطقه است که با اقدامات نظامی امریکا و داعش این بحران را تجربه کرد و محیط طبیعیاش دستخوش تغییرات بسیاری گردید.
به هم پیوستگی عناصر محیط زیست موجب میشود، کشورهای دیگر منطقه مانند ایران نیز متأثر از این خسارات زیستمحیطی گردند. بهطوریکه برخی صاحبنظران یکی از علتهای آلودگی هوا و افزایش گرد و غبار در مناطق غرب و جنوبی کشور را ناشی از جنگهای منطقه عراق میدانند؛ لذا در این مقاله، به بررسی تأثیرات زیستمحیطی اقدامات نظامی امریکا در عراق و نیز اقدامات داعش در این کشور، از منظر قواعد و مقررات حقوق بینالملل خواهیم پرداخت.
مقدمه
با وجود تلاش گسترده جامعه بینالمللی در سالهای پس از وقوع جنگهای جهانی اول و دوم، بر ممنوعیت و تحریم توسل به زور، همچنان باید جنگ را از واقعیات انکارنشدنی جوامع به شمار آورد؛ ازاینرو، دولتها که خود را در ریشهکن کردن جنگ ناتوان میدیدند، چاره را در انسانیکردن این پدیده شوم و کاهش آلام و صدمات ناشی از آن یافتند. قواعد حقوق بشردوستانه بینالمللی امروز زاییده اینگونه تفکرات و تلاشهاست . ازجمله موارد مهم در این حقوق، ممنوعیت آسیب به محیط زیست مناطق درگیر در مخاصمات است که از حق انسان بر محیط زیست سالم نشئت میگیرد.
بهرغم شناسایی این حق و لزوم احترام و تضمین آن، همچنان محیط زیست قربانی خاموش مخاصمات مسلحانه اعم از بینالمللی و داخلی است. دراینمیان، منطقه خاورمیانه و بهویژه کشور عراق از پرچالشترین مناطقی است که در قرن 21 شاهد بروز چندین مخاصمه بزرگ مسلحانه بوده است که آثاری علاجناپذیر بر محیط زیست این منطقه داشتهاند. فعالیتهای نظامی امریکا در عراق و پس از آن ظهور داعش از مهمترین جنگهای پیشآمده در این کشور با آثار شدید زیستمحیطی است. پس با پرداختن به عناصر زیستی هوا، خاک و آب، آلودگیهای ایجادشده توسط اقدامات نظامی امریکا و داعش را در کشور عراق بررسی کرده و اسناد و قواعد بینالمللی مرتبط با آنها را تجزبه و تحلیل میکنیم.
1. هوا
بنا به گفته مدیر مؤسسه شیمی »مکس پلانک« آلمان، »جغرافیای سیاسی و مخاصمات مسلحانه در خاورمیانه بهطور فاجعهباری منجر به افزایش آلودگی هوا شده است در خصوص تأثیرپذیری این عنصر مهم محیط زیست از مخاصمات مسلحانه، باید آلودگی هوا و تغییرات آن، مانند گرم شدن کره زمین بهوسیله حجم وسیعی از گازهای گلخانهای را بیان نمود، که در ابتدا به بررسی گازها و مواد فشرده در هوا، سپس آلایندههای دیگر که از طریق اقدامات نظامی امریکا در عراق و کشورهای همسایه بهصورت مستقیم یا غیرمستقیم انتشار یافتهاند، میپردازیم و سپس اقدامات گروه موسوم به داعش را در این منطقه بررسی خواهیم کرد.
گازهای گلخانهای یکی از بلایای خودساخته بشری است که باعث گرمشدن زمین، تغییر وضعیت اکولوژیکی آن، وقوع سیلها، توفانها، گرد و غبارها و ناپایداری بزرگ جوی میشود - مشرق، . - 1391 درحالیکه بیشترین آسیبهای زیستمحیطی این مسئله درنتیجه فعالیتهای کشورهای قدرتمند، بهخصوص بخش نظامی امریکاست، نمایندگان همین کشورها، سرگرم شرکت در کنفرانسهای مختلف درخصوص تغییرات آب و هوا بدون مقید ساختن خود به آن هستند و این درحالی است که مردم فقیر جهان در کشورهای درحال توسعه گرفتار آثار و پیامدهای گرم شدن کره زمین هستند.
تحقیقات »مرکز تحلیل اطلاعات دی اکسید کربن« وزارت انرژی امریکا نشان میدهد که در سال 2010 یک رکورد بالا در انتشار دیاکسید کربن ناشی از سوختهای فسیلی، اشتعال و تولید سیمان به ثبت رسیده است. همچنین، اطلاعات لابراتور «Jet propulsion» ناسا، که در مجله علمی تغییر اقلیم1 منتشر شده است، حکایت از آن دارد که تغییرات آب و هوایی تا سال 2100 حداقل نیمی از مناطق زمین با پوشش گیاهی را تغییر خواهد داد و چهل درصد از اکوسیستم را به شکل دیگری تبدیل خواهد کرد - همشهری، . - 1390
با وجود این باید بیان کرد که ارتش امریکا، روند رو به رشد فعالیتهای منجر به افزایش گازهای گلخانهای را بدون هیچ محدودیتی ادامه میدهد. به گفته استیوکرتزمان2 از مدیران مؤسسه بینالمللی تبادلات نفتی، »در طی جنگ عراق از مارس 2003 تا دسامبر 2007 به مقدار حداقل 141 میلیون متر مکعب گاز دی اکسید کربن تولید شده که بیش از شصت درصد مقدار کل تولید شده توسط کشورهای دیگر است « - مشرق، پیشین - . همچنین در آغاز این جنگ، در مارس 2003، ارتش امریکا تخمین میزند که بیش از چهل میلیون گالن بنزین برای سههفته مبارزه نیاز دارد، که بیش از کل مقدار مورد استفاده توسط تمام نیروهای متفقین در جنگ جهانی اول است . - Hyunes, 2011 -
علاوهبر استفاده ارتش امریکا، از سوختهای فسیلی، نمونههایی از آتش سوزی که منجر به افزایش آلودگی هوا گردید، نیز گزارش شده استمثلاً،؛ در حمله اول امریکا به عراق جنگ خلیج فارس در سال 1991، در شمال عراق کارخانه گوگرد به مدت یک ماه سوخت . - MSc, 2006 - علاوهبراین موارد، نیروی هوایی ایالات متحده، بزرگترین مصرفکننده سوخت جت در جهان است و باید گفت که انتشار «Co2» از سوخت جت در هر گالن، گستردهتر از نفت و گازوئیل است؛ لاًمث یک جنگنده فانتوم F-4 بیش از 1600 گالن سوخت جت در هر ساعت و در بیشترین میزان نیز 14400 گالن در هر ساعت در سرعتهای مافوق صوت میسوزاند.
همچنین اگروز هواپیما آثار آلودگی منحصر به فردی دارد که منجر به تأثیرات گرمایی گستردهتر بهوسیله هر واحد سوخت میشود. ضمن اینکه تشعشعات از اگزوز جت مانند اکسید نیتروژن، دی اکسید گوگرد، دوده و بخار آب، آثار گرمایی حاصل از انتشار Co2 را تشدید میکند . - Hyunes, Op. Cit - در حمله هوایی امریکا به عراق در 1991 استفاده از جنگندههای بسیار، موجب آلودگی شدید هوا گردید، باوجوداین مسائل، هنوز عملیاتهای نظامی ارتش امریکا در سراسر جهان در محدودتِی تصویبشده برای تولید گازهای گلخانهای در امریکا به حساب نمیآید. سارا فلوندرز3 که از دبیران حزب جهانی کارگران است، مینویسد: » با هر معیاری که بسنجیم، پنتاگون بزرگترین سازمان مصرفکننده محصولات نفتی و انرژی در جهان است و درعینحال از تمامی موافقتنامههای بینالمللی درخصوص شرایط آب و هوا نیز معاف است.«
امریکا برای پیوستن به پروتکل »کیوتو4« که در سال 1997 با هدف کاهش تولید گازهای گلخانهای تصویب شد، پیششرط استثنا قائل شدن برای ارتش خود را قرارداد که بعد از بهدستآوردن این امتیاز انحصاری، دولت بوش از امضای موافقتنامه خودداری کرد و کنگره امریکا نیز ماده قانونی صریحی را تصویب کرد که براساس آن معافیت ارتش امریکا از هرگونه کاهش مصرف انرژی یا تدابیر مربوط به آن تضمین شد. علاوهبراین، جوآنا پیس5 روزنامه نگار فعال در حوزه محیط زیست گزارش میدهد که »معافیتهای نظامی امریکا براساس دستور اجرایی رئیس جمهور باراک اوباما6 ادامه خواهد داشت.
